به‌منظور اطلاع دقیق از آنچه در رابطه با واکسن ایرانی کرونا درحال انجام و‌ گذار است، با محمدحسین یزدی رئیس مرکز تحقیقات واکسن دانشگاه علوم پزشکی تهران گفت‌وگویی انجام دادیم. همان‌طور که پیش‌تر هم نوشتیم، در مرحله اول کارآزمایی بالینی بیشتر موارد مربوط به سلامت و عدم ایجاد عوارض جدی توسط واکسن روی داوطلبان تست و کنترل می‌شود و میزان اثرگذاری و ایمنی به‌علاوه دوره ماندگاری ایمنی واکسن موضوعاتی است که در مراحل بعدی کارآزمایی‌ها مشخص می‌شود.

واکسن ایرانی مرحله اول کارآزمایی را به‌خوبی پشت‌سر گذاشته است

یزدی در پاسخ به این سوال که الان می‌توان درباره میزان اثرگذاری واکسن کرونا به‌صورت عددی و درصدی چیزی را اعلام کرد یا نه و اینکه به‌صورت کلی واکسن کووایران در چه مرحله‌ای قرار دارد، گفت: «دو خبر در این رابطه وجود دارد؛ یک اینکه سرم افرادی که واکسن کووایران تزریق کردند را با ویروس جداشده‌ای از فردی که مبتلا به ویروس جهش یافته است مجاور کردند، خاصیت خنثی‌کنندگی دارد و این خبر خوبی است. در‌واقع نشان می‌دهد واکسن درنهایت می‌تواند علیه ویروس جهش‌یافته هم موثر باشد اما موضوع دیگر این است که در رابطه با سیستم ایمنی، میزان ماندگاری پاسخ ایمنی هم برای ما مهم است و می‌توان گفت میزان محافظت‌کنندگی واکسن به‌علاوه طول اثر محافظت‌کنندگی اهمیت بالایی دارد. چون فاز یک که انجام شد خوشبختانه بدون عارضه جدی به پایان رسید و مشکل خاصی وجود نداشت. از این به بعد ذره‌بین به این سمت می‌رود تا چه اندازه این واکسن محافظت می‌کند و تا چه زمانی می‌تواند این محافظت را حفظ کند. الان در این فاز این مطالعه می‌شود. قبل از اینکه این مطالعه شروع شود سرم افرادی که گرفته شده علیه ویروس جهش یافته توانسته خاصیت خنثی‌کنندگی داشته باشد و تیپ آنتی‌بادی مناسبی داده است یعنی تیپ آنتی‌بادی که علیه ویروس ایجاد کرده قابل‌ملاحظه است. اینکه اثر تا چه زمانی طول می‌کشد، نیاز به این دارد که فاز دو تمام شود. احتمالا تا اواسط یا اواخر فروردین نتیجه مشخص می‌شود که فاز دو به چه ترتیب بود. در این مرحله همه پارامترهای ایمنولوژیک را تک‌تک بررسی می‌کنند، چون خیال ما راحت است که واکسن از لحاظ ایمنی ایمن است و می‌توان به تعداد زیادی از افراد تزریق کرد و سراغ این باید رفت که تک‌تک عواملی که می‌خواهد در سیستم ایمنی فرد تغییر کند به اندازه کافی تغییر می‌کند یا خیر. پیش‌بینی که الان داریم این است که تغییر می‌کند چون در تعداد افرادی که در فاز یک این تزریق را انجام دادند، پارامترهای ایمنی به خوبی تغییر کرده است و تیپ آنتی‌بادی خوبی داشتند.»

واکسن ایرانی فعلا در برابر کرونای انگلیسی ایمنی خوبی نشان داده است

یکی از سوالات در ارتباط با آزمایش واکسن‌ها و میزان اثرگذاری و ایمنی که ایجاد می‌کنند، این است که آیا داوطلب واکسن را با ویروس مواجه می‌کنند یا در شرایط آزمایشگاهی این تست‌ها انجام می‌شود که یزدی در پاسخ به این سوال هم گفت: «هیچ شرکتی مجوزی در هیچ شرایطی ندارد که بخواهد فردی که واکسن تزریق کرده را با ویروس مواجه کند و این اصلا اخلاقی نیست. در‌واقع از جهت اخلاقی اجازه این کار را ندارید. کاری که کردند این است که ویروس را از بدن فردی که مبتلا به جهش یافته است، جدا کردند و آنتی‌بادی و سرم فردی که واکسن تزریق کرده را جدا کردند و درکنار هم مجاور کردند. تستی به نام تست خنثی‌کنندگی آنتی‌بادی علیه ویروس است که اگر این سرم دارای آنتی‌بادی مناسب باشد کاری می‌کند که ویروس نمی‌تواند به سلول بچسبد. این در آزمایشگاه انجام می‌شود، در فرد به هیچ عنوان آزمایش نمی‌شد ولی ردپایی از این است که چون آنتی‌بادی توانسته ویروس را خنثی کند، بنابراین اگر در بدن فردی که این واکسن را تزریق کرده است، آنتی‌بادی ایجاد‌شده‌ با ویروس جهش یافته مواجه شود هم می‌تواند خنثی کند. حالا شاید سوال دیگر این باشد که ممکن است واکسن در بدن افراد مختلف واکنش‌های مختلفی داشته باشد و آن کارایی که انتظار داریم را نداشته باشد. باید بگویم به این حالت تتروژنیزه پاسخ گفته می‌شود. یعنی گوناگونی پاسخ است. این امری طبیعی در تعداد زیاد افراد است چون پاسخ‌های ایمنی هر فردی بسته به شرایط زندگی با فرد دیگری متفاوت است. مثلا استرس‌های محیطی ما با هم متفاوت است. ممکن است فردی سیگار بکشد، ممکن است فردی الکل مصرف کند، فردی ممکن است غذای مناسب نخورد. یک فرد ممکن است خواب مناسب نداشته باشد. اینها پارامترهایی هستند که روی سیستم ایمنی موثر هستند. بنابراین نمی‌توانید پاسخ ایمنی همه افراد رادر یک سطح ببینید ولی در بحث واکسیناسیون ما یک استانداردی داریم که اگر بدان دست یابیم، می‌تواند این واکسن در طیف زیاد جمعیت هم پاسخ ایمنی قابل را ایجاد کند. واکسن‌هایی که تاکنون ایجاد شده همین بوده است، یعنی هر یک از کمپانی‌هایی که تولید کردند اگر به مرحله نهایی برسند، یعنی توانستند روی تعداد زیادی از افراد پاسخ‌های مشابهی ایجاد کنند اما وقتی میزان مصرف در حد میلیونی می‌شود یعنی چند ده‌میلیون می‌خواهند از واکسن استفاده کنند، حتما تفاوت پاسخ‌ها را خواهید داشت. در سایر واکسن‌ها نیز این را داریم. واکسن هپاتیت ب را که تزریق می‌کنیم 10 درصدی از جمعیت هستند که به آنها پاسخ‌ندهنده گفته می‌شود. اینها 10 دوز واکسن هم دریافت کنند، پاسخ نمی‌دهند. اساسا سیستم ایمنی آنها برای پاسخ دادن به واکسن خیلی کارا نیست و این افراد در جامعه وجود دارند و به‌خاطر همین تاکید روی این است، مادامی که واکسیناسیون کامل نشده نمی‌توانید از سایر پروتکل‌ها غفلت کنید تا ردپای انتقال ویروس توسط طیف وسیعی از افرادی که واکسینه شدند کم شود، در آن زمان می‌شود ماسک را برداشت و به اجتماعات برگشت و شاید بتوان زندگی را به شرایط قبلی برگرداند. مشروط به اینکه حداقل 70 درصد جمعیت فعال شما واکسن را دریافت کرده باشند. در این صورت زنجیره انتقال باید قطع شده باشد.»

اولویت قطع زنجیره انتقال همان ویروس اولیه است

رئیس مرکز تحقیقات واکسن دانشگاه علوم پزشکی تهران در پاسخ به این سوال که چه زمانی می‌توان در ارتباط با واکسن ایرانی هم مثل واکسن سایر شرکت‌های دنیا درصد ایمنی که ایجاد می‌کند را اعلام کنیم، گفت: «بعد از کارآزمایی سوم. کارآزمایی دوم هم روی 400 نفر است. کارآزمایی سوم روی چند هزار نفر و چند ده‌هزار نفر است. مثلا درباره واکسن فایزر روی 42هزار نفر انجام شد و نتیجه بیرون آمد. برای اسپوتنیک 40هزار نفر است. تعداد چند ده‌هزار نفر است که در فاز سوم خواهیم داشت. در‌مورد کووایران برکت در فاز سوم خواهیم داشت که بین چند هزار تا چند ده هزار نفر تست شود و می‌توان گفت در این جمعیت این میزان قابل بود و می‌توان درصد داد. یک نکته‌ای که باید به آن اشاره کنم بحث اثرگذاری واکسن‌های تولیدشده فعلی روی ویروس جهش‌یافته است. واقعیت این است برای قضاوت کردن زود است چون دوز دوم واکسن را هنوز تزریق نکردیم. الان از زمان شروع واکسیناسیون فقط افراد دوز یک را دریافت می‌کنند و هنوز دوز دوم را دریافت نکرده‌اند. بعد از چهار هفته از دوز دوم است که سیستم ایمنی به حد کفایت خود در پاسخ به واکسن می‌رسد. آن زمان می‌توان قضاوت کرد به جهش‌یافته پاسخ می‌دهد یا خیر. الان برای قضاوت زود است. با این همه باید هرچه زودتر واکسیناسیون را برای طیف وسیعی از جمعیت آغاز کنیم. به‌هرحال هرچقدر بتوانیم در این امر بیشتر و سریع‌تر عمل کنیم بهتر است. این حد نصابی ندارد. این نیست که بگوییم روزانه فلان میزان تزریق کنیم خوب است. هرچه بیشتر باشد بهتر است. هرچه بتوانیم سرعت را بیشتر کنیم و پوشش خود را بیشتر کنیم بهتر است لذا نمی‌توان حد نصاب داد که روزی یک‌میلیون خوب است یا روزی صدهزار تزریق. هرچه این سرعت بیشتر باشد زودتر از این مرحله بحران انتقال ویروس جلوگیری می‌کنیم. پیش‌بینی من از نظر علمی این است که اگر واکسیناسیون انجام شود طیف زیادی از جمعیت علیه ویروس ایمنی قابل را پیدا می‌کنند و بحث جهش‌ها به جای خود است ولی زنجیره انتقال در ویروس عادی را قطع می‌کنیم. اگر زنجیره انتقال ویروس عادی قطع شود خود این کمک می‌کند، ویروسی در بدن فرد به وجود نیاید که جهش یابد. باید سرچشمه و سرمنشا را هرچه سریع‌تر مهار کنیم. الان درخصوص ویروس جهش‌یافته هم پروتکل‌های وزارت بهداشت سختگیرانه‌تر است، یعنی حتی در حدی بود که در روستایی نزدیک آبیک قزوین کل روستا را قرنطینه کردند، چون چند مورد در آنجا دیده شد که جهش‌یافته وجود داشت یا در خوزستان که صحبت از ویروس جهش‌یافته در آن استان است محدودیت تردد بیشتر شده و پروتکل‌ها سختگیرانه‌تر شده است ولی دیگر افرادی که مبتلا می‌شوند همگی به جهش‌یافته مبتلا نیستند. باید بتوانیم این ویروس اصلی و کوویدی که از انتهای 2019 به وجود آمد را ریشه‌کن کنیم و اگر این مهار شود به کسی انتقال نمی‌یابد که بخواهد در بدن فرد جهش یابد. جهش ویروس به‌دلیل این است که افراد به‌هم دیگر منتقل می‌کنند و در بدن هر فردی بسته به فیزیولوژی آن فرد ممکن است دارای تغییراتی شود. اگر زنجیره انتقال را قطع کنید این تغییرات هرچه سریع‌تر کمتر می‌شود.»