به گزارش «فرهیختگان»، پیش از این، در ستونی تحت‌عنوان «تاریخ علم در اسلام و ایران» به تبیین مباحث علمی و دقیق تاریخ این مبحث مهم و مطرح در مجامع علمی روز می‌پرداخت. بن‌مایه این رشته‌مقالات، اساسا مباحثی بود که دکتر علی‌اکبر ولایتی در برنامه تلویزیونی «ایران» از شبکه دوم سیما بیان کرده بودند و سپس، بنا به درخواست‌های متعدد اساتید، پژوهشگران و دانشجویان، جهت تبیین دقیق‌تر مباحث و ارائه مستندات این مطالب، برای چاپ در روزنامه، تنظیم کرده بودند. روزنامه «فرهیختگان» در پاسخ به درخواست‌های مکرر خوانندگان، مطابق گذشته به چاپ این مجموعه ادامه خواهد داد. البته به‌جهت اتصال و پیوستگی مباحث، پیش از شروع مباحث جدید، نگاه و مروری خواهیم داشت به مباحث گذشته که در همین ستون منتشر خواهد شد.
در نظر شیخ‌الرئیس ابن‌سینا، حالت و روحیه شاد پزشک در درمان بیمار بسیار موثر است. او همچنین به اصل پیشگیری و درمان به‌موقع باور داشت و قلمرو اصلی و کاربرد آن را مشخص کرده است. قوانین بنیادی پیشگیری، مبتنی‌بر متعادل کردن شرایط کلی و لازمی است که باید به آن توجه بیشتری داشت. درمان از نظر وی از سه راه صورت می‌گیرد:
1- تدابیر کلی بهداشت و تغذیه: منظور از بهداشت، مراعات دستورهایی است که برای حفظ تندرستی، بدن به آن عادت کرده و غذا یکی از این دستورهای بهداشتی است. خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها از عوامل بیرونی هستند که در سلامت و بیماری انسان تاثیر می‌گذارند. انتخاب مواد مناسب (رژیم‌درمانی) بخشی از برنامه درمان بیماران است؛ مثلا باید اندازه را در خوراک رعایت کرد، گاهی آن را افزایش یا کاهش داد و زمانی به‌طور کلی از بیمار گرفت.1 وی اساس تندرستی را ورزش، تغذیه و خواب می‌دانست و پس از شرح بیماری‌ها، افزون‌بر بیان غذاهای مناسب، بخش مستقلی را به تغذیه اختصاص داده است. درباره عناوین تغذیه‌ای که مطرح کرده در بسیاری از موارد، هنوز در علم تغذیه بحث است.
2- استفاده از داروهای ساده و مرکب: ابن‌سینا استعمال زیاد دارو را خطرناک می‌دانست، ازاین‌رو بر این نظر بود که با پرهیز و اجتناب از خوراک‌های زیان‌آور باید بیمار را درمان کرد؛ و اگر درمان نشد، از داروهای غذایی یا داروهای مفرد، و در هنگام ضرورت، از داروهای مرکب بهره برد. او بر این نظر بود که بیمار نباید فقط به استفاده از دارو بپردازد، بلکه با پرهیز و رژیم غذایی و حمام گرد و حمام آفتاب نیز می‌تواند خود را درمان کند.2 از نظر وی، درمان با داروها بر سه قانون مبتنی است: انتخاب کیفیت دارو، گزینش کمیت دارد، و تنظیم وقت مصرف آن. نکته مهمی که ابن‌سینا در این زمینه به آن توجه فراوان داشته، این است که داروها برحسب مقدار و مزاج ممکن است اثر متضاد داشته باشند و در بیماری‌های گوناگون، تاثیر متفاوت بگذارند.3 به این ترتیب، وی فارماکولوژی4 جدید را بنیاد نهاده است.5 کتاب دوم قانون مبنای شناسایی داروهای مفرده برای همه پزشکان است. به نظر ابن‌سینا، گاهی در بیماری‌های خطرناک، تاخیر در مداوا یا تخفیف دارو عامل نابودی خواهد بود؛ پس باید از همان آغاز به درمان موثر پرداخت. او تاکید دارد که اگر عامل بیماری مشخص نشد و دانسته نبود که عامل سوءمزاج گرمی یا سردی است، نباید در آزمایش زیاده‌روی کرد، بلکه باید مواظب بود که تاثیر عارضه پزشک را نفریبد.6
3- روش‌های جراحی: کتاب قانون فصول بسیار جالب‌توجهی در این زمینه دارد که از مهارت ابن‌سینا در جراحی حکایت می‌کند. شیخ‌الرئیس در این کتاب، به جراحان توصیه کرده است که برای شکافتن اندام، معلومات کافی در تشریح اعصاب، وریدها و شریان‌ها داشته باشند تا خطا نکنند و جان بیمار را به خطر نیندازند. همچنین تاکید دارد که باید داروهای بندآورنده خون، مرهم‌های تسکین‌دهنده درد و ابزارهای مناسب همراه داشته باشند؛ مثلا برای جلوگیری از خون‌ریزی، سفیده تخم‌مرغ و انواع داغ‌گدازها را مفید می‌داند.7 او نخستین جراحی است که بر اعصاب بریده بخیه زده8 و شست‌وشو و ضدعفونی کردن زخم‌ها را با شراب [که حاوی مقدار قابل‌توجهی الکل است] توصیه کرده است، همچنین مطالب مفصلی درباره عمل نای‌بری در بیماری حناق دارد و یادآور می‌شود که هر زمان گلوی بیمار با ورمی بسته شد و نفسش بند آمد و مشرف به مرگ بود، حنجره باید شکافته شود. ابن‌سینا درباره تکنیک عمل لوزه‌برداری، شکافتن دمل لوزه‌ها و بیرون آوردن اجسام خارجی از حلق دستورهای گوناگونی تجویز کرده و نیز در عمل لوزه و زبان کوچک برای استفاده از قلاب و برش دایره‌وار بیخ لوزه‌ها با ابزار جراحی شروطی قائل شده است. وی برخی عوارض عمل را هم ذکر کرده و برای بندآمدن خون‌ریزی، دمرخوابیدن بیمار و سرفه و غرغره آب سرد و سرکه و نیز داروهای انعقاد خون را سفارش کرده است.9 در عمل جراحی سنگ مثانه و حتی خردکردن آن، برای آن‌که راحت‌تر دفع شود، توصیه‌هایی دارد و برش یمانی تحتانی شکم را مانند شیوه‌های امروزی کم‌خطر و ساده می‌داند.10
پی‌نوشت:
1- . ابن سینا، حسین بن عبدالله (1408ق). القانون فی‌الطب، تصحیح ادوارد قش، بیروت، موس‍س‍ه ع‍زال‍دی‍ن ل‍ل‍طب‍اعه و ال‍ن‍ش‍ر، ج 1، ص 187.
2. همان، ج 1، ص 162.
3. همان، ج 1، ص 188.
4. Pharmacologie
5. صالح، جهانشاه (1333). «رابطه قانون با نظریات جدید پزشکی»، یغما، ش 70، ص 70.
6. ابن سینا، حسین بن عبدالله (1408ق). القانون فی‌الطب، تصحیح ادوارد قش، بیروت، موس‍س‍ه ع‍زال‍دی‍ن ل‍ل‍طب‍اعه و ال‍ن‍ش‍ر، ج 1، ص 191-190.
7. همان، ج 1، ص 216.
8. جشن‌نامه ابن سینا، ج 2، ص 151.
9. ابن سینا، حسین بن عبدالله (1408ق). القانون فی‌الطب، تصحیح ادوارد قش، بیروت، موس‍س‍ه ع‍زال‍دی‍ن ل‍ل‍طب‍اعه و ال‍ن‍ش‍ر، ج 2، ص 207.
10. افخم بطحایی، مریم (1390). «دستاوردهای پزشکی ابن سینا»، دایره‌المعارف پزشکی اسلام و ایران، زیرنظر علی‌اکبر ولایتی، تهران، فرهنگستان علوم پزشکی، ص 329.