به گزارش «فرهیختگان»، درباره کتابخوان شدن و اینکه چه راه‌هایی برای پیاده‌کردن برنامه‌های زندگی کتابخوان‌ها و کتاب‌دوستان در زندگی وجود دارد، چند شماره‌ای صحبت کردیم. در این شماره دانشکده کتاب تصمیم داریم یکی از مهم‌ترین عادات کتابخوان‌ها که حرفه‌ای‌ترهایشان آن را پیاده می‌کنند، به شما معرفی کنیم.
بسیاری از ما غالبا کتاب‌هایی را که در نوجوانی یا سنین آغاز جوانی خوانده‌ایم، در حافظه نداریم. برای مثال می‌دانیم که ناطوردشت اثر جی.دی.سلینجر را خوانده‌ایم اما اگر کسی از ما بخواهد که سرنوشت «هولدن کالفیلد» شخصیت اصلی این رمان را برایش تعریف کنیم، احتمالا نتوانیم به‌صورت دقیق آن را برایش بیان کنیم یا اینکه «از پاریز تا پاریس» استاد محمدابراهیم باستانی‌پاریزی را وقتی در مقطع دبیرستان تحصیل می‌کردیم، خوانده‌ایم اما اگر کسی یکی از نکات ظریف و جالب‌توجه تاریخی را که باستانی‌پاریزی حین بیان خاطره‌ای نقل کرده برایمان تعریف کند، با توجه می‌پرسیم این ماجرای جالب و دلنشین تاریخی را از کجا آورده و کجا خوانده؟ و زمانی که بگوید که آن را در «از پاریز تا پاریس» دیده، تعجب می‌کنیم که چرا این واقعه در ذهن ما نمانده آن هم درحالی که مدت‌ها پیش این کتاب را خوانده‌ایم؟!
یکی از مهم‌ترین نکاتی که کتابخوان‌ها آن را به دقت و ممارست و به‌طور مداوم رعایت می‌کنند و در هنگام خواندن یک کتاب برایشان کاملا بدیهی مثل یک عادت محسوب می‌شود، «نت‌برداری» یا «نوشتن یادداشت» درحال مطالعه کتاب است. یادداشت‌برداری روش‌های گوناگونی دارد که هرکسی نیز به فراخور کتابی که می‌خواند و روشی که برای مطالعه برگزیده، از آن استفاده می‌کند.
عده‌ای عادت دارند که از روش‌های علمی و دانشگاهی برای یادداشت‌برداری استفاده کنند. برای مثال یکی از روش‌های رایج دانشجویان و اساتید دانشگاه، تهیه فیش است. فیش واژه‌ای فرانسوی و در زبان فارسی به معنای برگه است و در اصطلاح به معنای برگه‌های یک شکل و یک اندازه‌ای است که چکیده مطالعات گزیده تحقیقات در آن یادداشت می‌شود تا بتوان به آسانی و در زمانی کوتاه و با اسلوبی خاص و منظم از آن بهره جست.
در فیش‌ها اطلاعاتی نظیر مبحث، موضوع کلی، موضوع جزئی، اطلاعات مربوط به کتاب نظیر مولف، ناشر، مترجم و... ، نوع یادداشت، صفحه اقتباسی از کتاب و... درج می‌شود.
البته باید دانست که لزوما نیازی نیست که برای مطالعه هر کتابی از فیش‌برداری اینچنینی استفاده کرد. هدف این است که مطالعه‌کننده صرفا اطلاعات موردنیازی را که از خواندن یک کتاب به دست آورده در جایی برای خود به‌صورت منظم و مرتب و قابل بهره‌برداری بعدی ثبت کند.
بعضی برای این کار راه‌های دیگری دارند. برای مثال اختصاص دادن یک دفترچه یادداشت یا سررسید برای یادداشت‌برداری می‌تواند یکی از ساده‌ترین و مرسوم‌ترین راه‌ها باشد. بسیاری برای یادداشت کردن اطلاعاتی که حین مطالعه یک کتاب استخراج می‌کنند، از یک دفتر ساده کمک می‌گیرند و این راه، بسیار راه آسان و در دسترسی است.
نکته مهم در یادداشت‌برداری آن است که بدانیم یادداشت‌نویسی ما حین مطالعه یک کتاب، نباید مانع مطالعه صحیح و لذت بردن ما از کتاب شود. برخی تمام لذت خود از کتاب را با نوشتن‌های پیاپی حین مطالعه از بین می‌برند. باید دانست مطالعه بر یادداشت‌برداری اولویت دارد و در ابتدای امر باید از مطالعه لذت برد تا بتوان پیام درست متن موردمطالعه را دریافت کرد. پس از آن در کمال آرامش نکات مربوطه را در دفتری جداگانه نوشت و بعدها از این یادداشت‌ها بهره برد .
نکته مهم دیگر در هنگام «نت‌برداری» این است که منظم و مشخص بودن یادداشت‌برداری حین مطالعه باید در اولویت مطالعه‌کننده باشد. یعنی باید بدانیم اطلاعات درج شده در دفاتر ما باید به‌گونه‌ای باشد که سال‌ها بعد بتوانیم با مراجعه به این یادداشت‌ها به راحتی مطلب موردنظر خود را پیدا کنیم. به‌هم‌ریختگی و آشفتگی در یادداشت‌برداری عملا تمام آنچه از یک کتاب استخراج شده است را فاقد اعتبار و ارزش خواهد کرد.
حرف آخر آنکه به‌طور کلی یادداشت‌نویسی و فیش‌برداری حین مطالعه کتاب به دو روش انجام می‌شود: نقل‌قول مستقیم و نقل‌قول تفسیری. البته نوع فیش‌برداری که شما انتخاب می‌کنید بستگی به موضوع و زمینه موردنظر دارد. گاهی شما در نوشتن یک جمله در پایان‌نامه یا مقاله خود باید به‌صورت مستقیم نقل‌قول کنید و گاهی باید نوشته‌های مرجع را تفسیر کنید و به زبان خودتان بنویسید. بنابراین، از هر روشی که استفاده می‌کنید همواره باید فیش‌برداری را به‌گونه‌ای انجام دهید که شفاف باشد و نکته مبهمی در آن وجود نداشته باشد .
به ذهنم رسید برای اینکه بخش معرفی کتاب صفحه دانشکده کتاب صرفا بازتاب‌دهنده نظرات شخصی من نباشد، از این پس در هر شماره به سراغ یکی از دوستانم در حوزه‌های فرهنگ، رسانه و هنر بروم و از آنها بخواهم برای هر شماره دانشکده کتاب، کتاب معرفی کنند.
البته در جریان باشید که نام کتاب‌ها را از این عزیزان می‌گیرم و اطلاعات مربوط به کتاب را خودم برایتان خواهم نوشت. در اولین شماره به‌سراغ صابر محمدی؛ شاعر و روزنامه‌نگار جوان و شناخته‌شده رفته‌ام.
محمدی این 6 کتاب را به‌عنوان کتاب‌های پیشنهادی معرفی کرد اما من در گوشی به شما می‌گویم که کتاب تازه خود صابر را نیز در ذهن داشته باشید و از دست ندهید: کتاب تراکم، مجموعه شعرهای صابر محمدی، انتشارات افراز.
معرفت / گفت‌وگوهای خواندنی برایان مگی
کتاب «مردان اندیشه» شامل 16 گفت‌وگو با نامدارترین چهره‌های فلسفی معاصر است. وضوح و عدم‌تعقید در گفتارها چنان است که حتی خواننده عادی نیز می‌تواند با مهم‌ترین مفاهیم فلسفه معاصر آشنا شود. نحوه ارائه مطالب یادآوری «دیالوگ»های افلاطون است و به خواننده امکان می‌دهد با فلسفه در شکلی خلاق و زنده آشنا شود.
گفت‌وگوی اول با ایزایا برلین درباره این پرسش بنیادین است که «فلسفه چیست؟» و به دنبال آن مکاتب متنوع و متفاوت مارکسیسم و اگزیستانسیالیسم و فلسفه تحلیلی بررسی می‌شوند و فیلسوفان سرشناسی چون چومسکی و مارکوزه و دیگران درباره نکات مهم و اصلی فلسفه خویش بحث می‌کنند. متفکران دقیق و نکته‌سنج به برخی شاخه‌های فلسفی مانند فلسفه اخلاق، فلسفه سیاسی، فلسفه علم، فلسفه زبان و نسبت میان فلسفه و ادبیات می‌پردازند.
برایان مگی، فیلسوف، روزنامه‌نگار، نویسنده، شاعر و سیاستمدار بریتانیایی بود که به دلیل نگارش کتاب‌های همه‌فهم درباره فلسفه شناخته می‌شود.
این کتاب در‌واقع بخش‌هایی از برنامه مردان اندیشه؛ گفت‌وگوهای مگی با فلاسفه بزرگ جهان، از سال ۱۹۷۸ تا ۱۹۸۷ در شبکه BBC در دو فصل 15 قسمتی (مجموعا ۳۰ قسمت) است.
گلچین / شعرخوانی با شاعران ناشناخته
کتاب «زندگی من به‌مثابه یک سوژه» با عنوان فرعی «شعرخوانی با شاعران ناشناخته» با برگردان مجتبا هوشیار محبوب به همت نشر آرادمان عرضه شده است. این کتاب دربرگیرنده شعرهایی از 14 شاعر ازجمله شاعرانی نظیر اوشن ووانگ، ماکسین کومین، هیرومی ایتو، ران پاجت، استنلی کونیتز، لاچلان ماکینون، هلن دانمور، فیونا سمپسون و... است. در مقدمه این کتاب چنین می‌خوانیم: «از میان قریب به 30 شاعری که مورد توجه قرار دادیم و شعرهاشان را فارسی کردیم، نیمی‌شان برگزین شدند و در این مجموعه کوچک راه یافتند. شعر این شاعران، همگی برای نخستین‌بار به فارسی برگردانده شده‌اند. مهم‌ترین دلیل برگردان این شعرها این بود که راقم این سطور گمان نمی‌برد تا سال‌ها مترجمی سراغ‌شان را بگیرد، چراکه هیچ‌کدام نوبل یا جایزه پرسر و صدایی دریافت نکرده‌اند و از سوی دیگر شعرهای قابل‌توجهی نوشته‌اند. طبیعی است، نمی‌توان از جامعه کوچک مترجمان انتظار داشت روی آثار هر شاعر یا نویسنده مطرح و روزی کار کنند، خصوصا که آن سوی آب‌ها هرچند وقت یک‌بار اثر جدیدی منتشر می‌شود که بعضا با استقبال جامعه ادبی یا مخاطبان روبه‌رو می‌شود. جوایز ادبی هم با همه کثرت نمی‌توانند شعر همه این شاعران را پوشش دهند. هرچند در میان شاعرانی که در این دفتر مخاطب‌شان خواهید بود، دو تن، اوشن ووانگ و هلن دانمور چند ماه بعد از برگردان شعرهاشان، یکی جایزه تی اس الیوت؛ ذی‌قیمت‌ترین جایزه شعر جهان و دیگری جایزه کاستا را – البته بعد از مرگ- از آن خود کردند.»
عطف / آموزش شعرخوانی
درباره کتاب «چگونه شعر بخوانیم؟» اثر تری ایگلتون باید گفت سرانجام کتابی نوشته شده که می‌خواهد به این اتهام ادریان میچل؛ شاعر انگلیسی پاسخ بدهد: «بیشتر آدم‌ها به این دلیل بیشتر شعرها را نادیده می‌گیرند.»
ایگلتون خود را «نظریه‌پردازی ادبی با گرایش‌های سیاسی» می‌داند. دستاورد چشمگیر این کتاب اثبات این موضوع است که نظریه‌پردازانی از این دست تنها کسانی هستند که می‌توانند نشان دهند شعر به راستی در پی چیست.
ایگلتون، از طریق مجموعه‌ای از خوانش‌های درخشان و موشکافانه از ییتس و فراست و آودن و دیکنسون-که طوری در دل کارکردهای نقد تدوین شده‌اند که احتمالا تشریح آن فقط از عهده او برمی‌آید، نشان می‌دهد نظریه ادبی، اگر به‌طور جدی درک شود، چگونه می‌تواند زمینه‌ای برای درک شعر فراهم کند. این کتاب دفاعیه‌ای حیاتی از شعر در زمانه ما خواهد بود.» این کتاب در راستای دفاعی حیاتی و موردنیاز از شعر در دنیای کنونی فراهم آمده و آموزه‌هایی به جهت فهم و خواندن صحیح متون شعری ارائه ساخته است. اثر حاضر را می‌توان به‌عنوان تاریخچه‌ای از شعر انگلیسی دانست و آن را سلاحی به شمار آورد که به کسب مفاهیم موجود در دل اشعار و کشف ارتباط و تاثیرات متقابل وجوه فرمی شعر منجر می‌شود.
گلاب و گل / برگزیده جایزه شاملو را بشناسید
«شعر بلند شرایط» عنوان مجموعه شعرهای فرشاد سنبل‌دل است که در انتشارات افراز و ذیل عنوان مجموعه «از حاشیه» منتشر شده است. «از حاشیه» قرار است اختصاص به انتشار مجموعه شعر شاعرانی داشته باشد که ترجیحا تا پیش از این مجموعه کتابی منتشر نکرده‌اند و ثانیا تا امروز صدای شعرشان چندان در جامعه ادبی کشور نپیچیده باشد.
«شعر بلند شرایط» دو هفته پیش جایزه شعر احمد شاملو را از آن خود کرد اما در کمال ناباوری شاعر این مجموعه این جایزه را نپذیرفت.
یکی از اشعار این مجموعه خواندنی را بخوانید.
«می‌رود به دو سمت چپ/ با آن دو دست باز پراکنده/ و شعرهای صحافی‌شده در جلد چرمی چمدان/ مرا بخوان قبل از صلای آخر مداح/ در بلندگوهای فرودگاه/ مرا به سینه بزن/ و برگردان/ آخر بلند شد و چراغ‌های فرودگاه را خاموش کرد/ تمام حلواها را آوردند/ و مردم از پشت شیشه شعار می‌دادند لااله‌الاالله/ به حق قاعده و وزن/ به حق سطر آخر این شعر بلند که در ادامه می‌آید / اکبر کمی خم شد و در گوش طرف گفت:/ و این شعر شاید این‌طور شروع شده باشد...»
از هر دری / سالهای مخصوص مختاری
ابراهیم مختاری، کارگردان و مستندساز ایرانی است. او عضو هیات‌موسس انجمن مستندسازان سینمای ایران است و در سال ۱۳۹۳ به‌عنوان رئیس هیات‌مدیره خانه سینما انتخاب شد. ابراهیم مختاری در سی‌ام آبان‌ماه سال ۱۳۲۶ در بابل به دنیا آمد. مختاری در سال ۱۳۵۱ از مدرسه عالی تلویزیون و سینما فارغ‌التحصیل شد و در سال ۱۳۵۷ لیسانس خود را از دانشگاه پاریس هشت گرفت. او از سال ۱۳۵۱ کار خود را با نویسندگی و کارگردانی آغاز کرد و به فیلمسازی مستند و بعد داستانی روی آورد. مختاری در کتاب «سالهای بخصوص» که نشر چشمه آن را به چاپ رسانده، مجموعه‌ای از خاطرات تلخ و شیرین خود را روایت می‌کند، خاطرات فردی، اجتماعی، خانوادگی و...، که همگی به نوعی با حرفه‌اش گره خوردند و بارها و بارها پیش چشم او مجسم شده‌اند، خاطره‌هایی که نه در یک زمان واحد بلکه در مناسبت‌های گوناگون ثبت شده و درنهایت «سالهای بخصوص» را شکل داده‌اند. در توضیحات پشت جلد کتاب آمده است: «من گونهای از مستندسازیِ اجتماعی را در چند فیلم تجربه کردم که میکوشد در میان واقعیتهای پراکنده، به حقیقت فرضیِ خود یا حقیقتی اصیلتر از فرض خود برسد و با همان واقعیتها به ساختار فیلم طوری شکل دهد که گویای آن حقیقت باشد. از این روش، بیش از همه در ساختن سه فیلم از سه شخصیت واقعی استفاده کردهام. در جلسات نمایش همین فیلمها بود که به فکر نوشتن این کتاب افتادم. پرسشهایی که معمولا پس از نمایش فیلم طرح میشد گاه خاطره‌ای به یادم میآورد که ساعتی پس از پایان جلسه، در هجوم کار و گرفتاریهای روزانه گم میشد، اما در جلسه دیگری تقریبا به همان شکل دوباره میآمد.»
قصه‌خوانی / کتابی که نیاز به معرفی ندارد
«خون‌خورده» آخرین رمان مهدی یزدانی‌خرم، روایتی جذاب از زندگی پنج برادر گمشده در شهرهای تهران، آبادان، مشهد و بیروت در دهه 60 است که تا مدت‌ها بعد از خواندنش هم ذهن‌تان را رها نخواهد کرد.
این کتاب رمانی منسجم و قوی با جزئیاتی دقیق است. داستان متلاشی شدن برادران سوخته‌ای که سرنوشتی عجیب و مهیب برایشان رقم می‌خورد و جسم هرکدام روایتی تلخ را پشت‌سر می‌گذارد. این کتاب تنها ماجرای برادران سوخته نیست. قصه ارواح و انسان‌هایی است که پیرامون زندگی چند برادر پرسه می‌‌زدند. رمان خون‌خورده به‌نوعی ادامه دو اثر قبلی نویسنده تحت‌عناوین «به گزارش هواشناسی فردا این خورشید لعنتی» و «سرخ سفید» محسوب می‌شود.
داستان برادران سوخته، یادآور جنگ‌های صلیبی است و در یک بازه زمانی بین سالهای 1360 تا 1367 در زمان گذشته و بخش دیگر آن در یکی، دو سال اخیر اتفاق می‌افتد. این قصه نه گذشته را تکرار می‌کند و نه دنیایی کاملا متفاوت دارد و نویسنده پیچیدگی‌‌های لازم داستانی را برای عامه‌خوان شدن آن کنار نمی‌زند. این کتاب تجربه‌‌ای سخت و موفق از ذهنی پرقصه و مهندسی‌‌شده برآمده است و بدون‌شک یکی از جدی‌‌ترین و بهترین رمان‌‌های فارسی سالهای گذشته محسوب می‌شود.
* نویسنده: پیمان طالبی، روزنامه‌نگار