به گزارش «فرهیختگان»، برقراری ارتباط میان دو نهاد دانشگاه و صنعت به‌حدی مهم است که کمتر از سه هفته پیش مقام معظم رهبری درباره‌اش عنوان کرده بودند: «مساله ارتباط دانشگاه و صنعت بسیار مهم است. آنچه انجام گرفته است کارهای آغازین این حرکت بزرگ است، اینها را با قوت ادامه بدهند، ان‌شاءالله.» قطعا درصورت نزدیک شدن این دو نهاد به یکدیگر نه‌تنها می‌توانند مشکلات اشتغال فارغ‌التحصیلان و مسائل مرتبط با صنعت را حل کنند، بلکه درنهایت منجربه پیشرفت کشور در همه حوزه‌های صنعتی و بالطبع دیگربخش‌ها می‌شوند؛ راهی که کشورهای پیشرفته در سال‌های پیش طی کرده‌اند و حالا جزء سرآمدهای این حوزه هستند. هرچند طی سال‌های اخیر اتفاقات مثبتی برای رفع مشکلات در برقراری این ارتباط صورت گرفته، اما هنوز راه زیادی در پیش است تا بتوان به جایگاه مطلوب این حوزه رسید. در این گزارش به‌سراغ برخی مدیران ارتباط با صنعت دانشگاه‌ها رفتیم تا برایمان از مولفه‌های مهم در تحقق این هدف بگویند.
سرپرست اداره ارتباط با صنعت و جامعه دانشگاه شهیدبهشتی:
برای ارتباط موثر بین صنعت و دانشگاه نیازمند زبان مشترک هستیم
محمدعلی احترام، سرپرست اداره ارتباط با صنعت و جامعه دانشگاه شهیدبهشتی درباره برقراری ارتباط موثر دانشگاه با صنعت و جامعه گفت: «این ارتباط زمانی به‌صورت موثر اتفاق می‌افتد که هر دو طرف زبان مشترک داشته باشند تا صنعت بتواند مساله‌اش را به‌درستی برای دانشگاه تعریف و دانشگاه نیز باید بتواند جواب مساله را به زبان صنعتی، به صنعت منتقل کند. به‌عبارت دیگر ما نیازمند یک مترجم در این حوزه هستیم، همان‌طور که می‌خواهیم با طرف خارجی مذاکره کنیم، مترجمی می‌آوریم که به زبان دو طرف مسلط باشد. برای ارتباط دانشگاه، صنعت و جامعه نیز به افرادی نیازمند هستیم که سابقه حضور در صنعت را داشته و بعد به دانشگاه آمده باشند و یا برعکس.»
او افزود: «افرادی را داریم که تحصیلات دانشگاهی را ادامه می‌دهند و بعد بدون ورود به صنعت، عضو هیات‌علمی می‌شوند. قطعا این افراد در حوزه‌های خاص خودشان کارآمد بوده و پژوهشگر هستند، اما زبان صنعت را نمی‌دانند. ما باید افرادی را شناسایی کنیم که همزمان با تحصیل سابقه حضور در صنعت را داشته‌اند؛ چراکه آنها افراد مستعدی هستند که می‌توانند نقش مترجم‌گری را ایفا کنند و بدون این افراد عملا ارتباط موثری بین این دو نهاد شکل نمی‌گیرد. به‌رغم اینکه شاید نقل‌وانتقالات مالی نیز میان دانشگاه و صنعت ردوبدل شود، اما منجربه حل مساله موثری نمی‌شود.»
سرپرست اداره ارتباط با صنعت و جامعه دانشگاه شهیدبهشتی با تاکید بر اینکه باید بر تعداد مترجمان دانشگاه و صنعت اضافه کرد، تصریح کرد: «در همین راستا وزارت علوم از چندسال پیش دست‌به گسترش فرصت مطالعاتی اعضای هیات‌علمی زد و همان‌طور که پیش‌تر فرصت مطالعاتی خارج از کشور وجود داشت، امروزه اعضای هیات‌علمی موظف هستند 6 ماه از زمان خود را در یکی از بخش‌های صنعتی بگذرانند و حقوق آنها نیز توسط خود دانشگاه‌ها پرداخت می‌شود، با این‌حال هنوز تعداد افرادی که فرصت مطالعاتی خود را در صنعت بگذرانند، چندان زیاد نیست.»
اصل محرک ارتباط دانشگاه با صنعت فرهنگ‌سازی است
احترام اظهار داشت: «هر چه بتوانیم تعداد این افراد را ازطریق امتیاز دادن بیشتر کنیم، طبیعتا این ارتباط بهتر شکل می‌گیرد، به‌عبارت دیگر باید به کسانی که می‌خواهند عضو هیات‌علمی شوند، درکنار امتیازاتی که برای مقالات ISI درنظر گرفته می‌شود، سابقه صنعتی‌شان نیز لحاظ شود و هرچه امتیاز بیشتری برای این بخش قائل شویم، طبیعتا کیفیت ارتباط میان این دو بخش از جامعه نیز بهبود خواهد یافت. در کنار ارتباط اساتید با صنعت، باید بستر این ارتباط را برای دانشجویان نیز فراهم کرد، به‌نوعی که دانشجویان باید درس‌هایی را که فرامی‌گیرند، در صنعت اجرا کنند یا بخشی از سرفصل‌های دروس را افراد صنعتی در دانشگاه‌ها تدریس کنند و این نیز روش رایجی است. به‌عبارت دیگر باید مدیر R&D یک شرکت بزرگ یا مدیر تحقیقات یک شرکت به دانشگاه‌ها بیایند و برخی از سرفصل‌های دروس را در قالب مثال زدن و... به دانشجویان آموزش دهند تا از این طریق دانشجو دید بهتری نسبت‌به صنعتی که قرار است بعد از تحصیل در آن مشغول به‌کار شود، پیدا کند.»
او با تاکید بر اینکه ارتقای روش‌های کارآموزی موثر نیز از دیگر اقداماتی است که باید دنبال شود، گفت: «ما نیز این مولفه‌ها را در دانشگاه شهیدبهشتی اجرایی می‌کنیم و البته سیاست وزارت‌علوم نیز همین است. یکی دیگر از اقداماتی که در این حوزه موثر است اینکه ارائه بودجه‌های پژوهشی به صنایع دولتی به این شرط باشد که کارهای پژوهشی با مشارکت دانشگاه‌ها انجام شود که قطعا بخشی از بودجه به دانشجویان تحصیلات تکمیلی تعلق خواهد گرفت تا دانشجویان نیز درگیر مسائل پژوهشی صنعت شوند. البته در این راستا سامانه ساتع ایجاد شده و یک بند از قانون بودجه نیز به این امر اختصاص پیدا کرده است.»
سرپرست اداره ارتباط با صنعت و جامعه دانشگاه شهیدبهشتی در توضیح بیشتر این مساله افزود: «کمک‌هایی که به شرکت‌های دانش‌بنیان تعلق می‌گیرد نیز باید منوط به شرط همکاری با دانشگاه‌ها باشد تا از این طریق به پرورش دانشجویان تحصیلات تکمیلی و ارتقای اساتید کمک شود. قطعا برای تحقق این مساله باید در آینده قوانین را برای اجرایی کردن این حوزه‌ها اصلاح کنیم.»
صنعت در ایران اصلا R&D ندارد
احترام با تاکید بر اینکه بر اساس آمارها ارتباط با صنعت در دانشگاه شهیدبهشتی چه ازلحاظ تعداد کارفرمایان و چه ازلحاظ مبلغ، روند صعودی داشته است، تصریح کرد: «با این‌حال نباید فراموش کرد برخی موضوعات مانند فرصت مطالعاتی صنعتی در کشور به‌تازگی شروع شده و هرچند اثرات دریافت‌شده از این اقدامات درمجموع چه ازطرف صنعت و چه دانشگاه مثبت بوده است، اما برای ارزیابی آن هنوز نیازمند گذشت زمان هستیم.»
او ادامه داد: «اصل محرک ارتباط دانشگاه با صنعت این است که اصلا فرهنگ داخلی‌سازی و نیاز به ایجاد محصول و اندیشه جدید در صنعت وجود دارد یا خیر که بخواهیم برای آن تحقیق و توسعه انجام دهیم. به‌عبارت دیگر باید به این مساله توجه شود که اصلا صنعت احتیاجی به توسعه در خود احساس می‌کند که برای رفع این نیاز سراغ دانشگاه بیاید؟ متاسفانه صنعت در کشور ما اصلا R&D ندارد. به‌طور مثال نگاه کنید خودروی405 برای سال 1980 است، اما همچنان در ایران‌خودرو تولید می‌شود و طبیعتا هیچ عامل تحقیق و توسعه‌ای نیاز ندارد، مگر اینکه ما قانون استاندارد آلودگی را از یورو4 به یورو5 ارتقا دهیم و اینجاست که ایران‌خودرو دیگر نمی‌تواند این خودرو را تولید کرده و مجبور می‌شود سمت تحقیق و توسعه و بالطبع دانشگاه‌ها حرکت کند.»
سرپرست اداره ارتباط با صنعت و جامعه دانشگاه شهیدبهشتی با بیان اینکه قطعا ارتقای استانداردها می‌تواند منجربه ایجاد فرهنگ‌سازی برای اهمیت دادن به تحقیق و توسعه شود، گفت: «اما تا زمانی که هرسال اجرای استاندارد یورو5 و ایمنی به تعویق بیفتد، مشخص است که خودروساز نیز دیگر اهمیتی به تحقیق و توسعه نمی‌دهد. این مهم در حوزه محصولات خانگی نیز وجود دارد و یکی از اشکالات این است که تا وقتی قیمت انرژی ارزان است، هیچ تولیدکننده‌ای برای تولید محصولی که کمترین میزان مصرف انرژی را داشته باشد، تحقیقی انجام نمی‌دهد که بخواهد برای ساخت چنین محصولی به‌سراغ دانشگاه‌ها بیاید.»
احترام خاطرنشان کرد: «سختگیری‌ها در حوزه تولید باعث می‌شود هم قابلیت صادرات محصولات تولیدی فراهم شود و هم به رونق تحقیق و توسعه بینجامد. اگر بخواهیم فرهنگ این موضوع را نهادینه کنیم، با حرف‌زدن و شعار محقق نمی‌شود، بلکه باید قوانین را اصلاح کرد و به استانداردها اهمیت ویژه‌ای دارد، تا جایی‌که سازمان استاندارد باید یکی از قوی‌ترین سازمان‌ها در کشور باشد، درحالی‌که الان چنین وضعیتی ندارد.»
مدیر ارتباط با صنعت دانشگاه صنعتی شریف:
اصلاح برخی مقررات حاکم بر دانشگاه‌ها و سازمان‌های دولتی باعث بهبود ارتباط دانشگاه و صنعت می‌شود
حسین مختاری، مدیر ارتباط با صنعت دانشگاه صنعتی شریف درباره ارتباط دانشگاه با صنعت گفت: «متاسفانه در حوزه قوانین و آیین‌نامه‌ها باید بگویم برخی از مقررات حاکم بر دانشگاه‌ها و سازمان‌های دولتی مانع از رشد ارتباط دانشگاه‌ها با صنعت می‌شوند. به‌طور مثال براساس قوانین معاملاتی بعضی سازمان‌ها و شرکت‌های دولتی و نیمه‌دولتی یا مردم‌نهاد، جهت تضامین قراردادها با دانشگاه نیازمند ضمانت‌نامه‌های بانکی هستند، ازطرف دیگر دانشگاه‌ها مجاز نیستند بخشی از سرمایه یا نقدینگی خود را در بانک‌ها به‌عنوان تضمین بسپارند.»
او با تاکید بر اینکه میزان اعتبار پژوهشی دستگاه‌ها بسیار پایین است و این مساله باعث می‌شود دستگاه‌ها با ردیف‌هایی غیر از ردیف‌های پژوهشی با دانشگاه‌ها ارتباط داشته باشند، افزود: «این مهم مشکلاتی مانند نپذیرفتن تعهدنامه کتبی دانشگاه به‌جای ضمانت‌نامه بانکی را ایجاد می‌کند. یکی دیگر از مشکلات این حوزه نیز موضوع مفاصاحساب بیمه قراردادهای تحقیقاتی دانشگاه‌هاست، چراکه متاسفانه این مساله نیز هرچند وقت یک‌بار مشکل‌ساز شده و سبب افزایش هزینه و تاخیر در امور اداری قراردادها می‌شود. البته این مشکل درحال حاضر براساس یک بخشنامه به‌صورت موقت حل شده، ولی راه‌حل اساسی آن تغییر قانون و مستثنی کردن دانشگاه‌ها است.»
مشکلات ارتباط دانشگاه با صنعت به‌صورت جزیره‌ای رفع می‌شود
مدیر ارتباط با صنعت دانشگاه صنعتی شریف تصریح کرد: «یکی دیگر از مشکلاتی که طی سال‌های اخیر با آن مواجه شده‌ایم، بحث پرداخت اسناد خزانه به دانشگاه‌ها به‌جای پرداخت نقدی توسط دستگاه‌ها است. متاسفانه براساس ابلاغ وزارت اقتصاد فروش اسناد خزانه در بورس توسط سازمان‌های دولتی ممنوع شده، درحالی‌که این ابلاغ نباید شامل اسناد دست‌دومی باشد که دانشگاه در ازای انجام کار از کارفرمایان دریافت می‌کند. بدیهی است اگر دانشگاه نتواند این اسناد را نقد کند، امکان پرداخت به مجریان قراردادها و محققان و تکمیل پروژه‌ها که بعضا شامل خرید‌های دیگر نیز می‌شود وجود نخواهد داشت. موارد زیادی در این راستا وجود دارند که نیازمند بررسی‌های اساسی است.»
مختاری درباره راهکارهای رفع این مشکلات افزود: «پیشنهادم تشکیل یک کمیته شامل دانشگاه و سایر نهادهای مسئول است تا یک‌بار زنجیره این ارتباطات (اداری- مالی- حقوقی) را شناسایی و پیشنهاد اصلاح قوانین را به‌گونه‌ای آماده کنند که کل فرآیند ارتباطی دانشگاه با تمامی سازمان‌ها و نهادهای ذی‌ربط (بیمه تامین‌اجتماعی، سازمان بازرسی، سازمان مالیاتی و...) یک‌جا دیده شوند. درحال حاضر مشکلات موجود به‌صورت جزیره‌ای دیده شده و به‌صورت جزیره‌ای و موقت حل می‌شوند.»
او با بیان اینکه حوزه صنعت نیازمند تغییرات و اصلاحاتی برای برقراری ارتباط با دانشگاه است، اظهار داشت: «اولین مساله ایجاد باور به توانمندی‌های دانشگاه‌ها در حل مسائل صنعت است. متاسفانه هنوز بخشی از صنعت دانشگاه‌ها را حلال مسائل خود نمی‌دانند و نگاه‌شان به بیرون از مرزهاست. عاملی که به این مساله دامن می‌زند، نبود ثبات مدیریتی در صنعت است. عمر کوتاه مدیران ناخواسته صنعت را به‌سمت راه‌حل‌های کوتاه‌مدت‌تر و سهل‌الوصول‌تر سوق می‌دهد و بدیهی است خرید‌های خارجی همیشه آسان‌تر و سریع‌تر صورت می‌پذیرد.»
مدیر ارتباط با صنعت دانشگاه صنعتی شریف در همین زمینه افزود: «در این رابطه باز وجود قوانین نامناسب بی‌تاثیر نیست. به‌عنوان مثال دستگاه‌ها به‌راحتی می‌توانند یک خرید خارجی را ازطریق نمایندگی آن در کشور و بدون برگزاری مناقصه و با این توجیه که این نمایندگی انحصاری است، انجام دهند؛ درحالی‌که برای تولید داخل و خرید از شرکت‌های داخلی برگزاری مناقصه ضروری بوده و حذف آن فقط ازطریق مقامات بالای دستگاه‌ها امکان‌پذیر است که در شرایط فعلی کمتر مدیری حاضر می‌شود چنین تصمیماتی را باتوجه به حاشیه‌های احتمالی آن بگیرد.»
دانشگاه رقیب بخش خصوصی نیست
مختاری گفت: «موضوع بعدی بحث صرف هزینه‌ای است. نیاز بسیاری از صنایع در بعضی موارد به‌گونه‌ای نیست که سرمایه‌گذاری بر روی ایجاد دانش فنی توجیه داشته باشد. به‌عبارت دیگر حتی با نرخ بالای ارز هم ممکن است این کار برای آنها صرفه اقتصادی نداشته باشد. البته این مساله در رابطه با مواردی که امکان خرید حتی به قیمت بالا نیز وجود ندارد، فرق می‌کند که این مساله معمولا شامل صنایع غیردفاعی و غیرنظامی نمی‌شود. نکته دیگر اینکه اساسا بودجه تحقیقات در صنایع بسیار پایین است و این سبب می‌شود صنایع فقط جهت حل مسائل روز خود (مثلا تامین تجهیزات مصرفی) فقط به‌سمت دانشگاه‌ها بیایند که این می‌تواند بخش قابل‌توجهی از توان علمی دانشگاه‌ها را بلااستفاده کند.»
او اظهار داشت: «معتقدم دانشگاه‌ها نباید وارد فعالیت‌هایی شوند که بار دانشی آن کم بوده و سایر شرکت‌ها و بخش‌های غیردانشگاهی می‌توانند بهتر، سریع‌تر و ارزان‌تر آن فعالیت‌ها را انجام دهند. به‌بیان ساده‌تر دانشگاه رقیب بخش خصوصی و شرکت‌های بیرون از دانشگاه نیست، اما در بخش دانشگاه نیز باید تغییراتی ایجاد شود که یکی از این تغییرات ایجاد باور به نقش دانشگاه‌ها در صنعت و جامعه در سطح خود دانشگاه‌ها است. متاسفانه هنوز بخشی از اساتید در دانشگاه‌ها پرداختن به مسائل صنعت را مساوی با کاستن و انحراف از وظیفه اصلی خود (وظایف آموزشی و پژوهشی) می‌دانند، درحالی‌که در دانشگاه‌های نسل‌سوم آموزش، پژوهش و کارآفرینی مفاهیم وابسته به هم بوده و غیرقابل جداسازی هستند، که خوشبختانه در دانشگاه شریف نسبتا پذیرفته شده و البته هنوز جای‌کار دارد.»
مدیر ارتباط با صنعت دانشگاه صنعتی شریف با بیان اینکه ایجاد انگیزه برای اساتید در برقراری ارتباط با بخش‌های صنعتی از دیگر موضوعاتی است که باید اجرایی شود، افزود: «این مورد می‌تواند با تغییرات قوانین ارتقا و انتفاع مادی دانشگاهیان تسهیل شود، نباید فراموش کرد که ارتباط دانشگاه و صنعت سبب می‌شود تحقیقات در دانشگاه‌ها به‌سمتی برود که مشتری مابه‌ازای آن در کشور وجود نداشته باشد. به‌عبارت دیگر پروژه‌های دانشجویان بیشتر به مسائل نظری گرایش پیدا کرده و در عمل دانشجویان احساس می‌کنند قابلیت حل مسائل کشور را ندارند و متاسفانه به خروج از کشور و رفتن به کشورهایی روی می‌آورند که بتوانند در آن نقش‌آفرینی کنند.»
مختاری تصریح کرد: «امروزه اقدامات قابل‌توجهی مانند برگزاری دوره‌های مهارت‌آموزی برای دانشجویان، سپری کردن فرصت‌های مطالعاتی اعضای هیات‌علمی در بخش صنعت و... در محیط‌های دانشگاهی کشور اجرایی شده است که می‌تواند در حوزه ارتباط دانشگاه با صنعت اثرگذار باشد.»
مدیر ارتباط با صنعت دانشگاه صنعتی شریف با تاکید بر اینکه وقتی نقش دانشگاه در پیشرفت علم و رفع نیازمندی‌های فعلی و آینده صنعت نهادینه شود، می‌توان گفت ارتباط موثری میان این دو نهاد شکل گرفته است، تصریح کرد: «از نمودهای این ارتباط درست می‌توان به کاهش وابستگی به خارج از کشور در حوزه رفع نیازهای صنعتی و بالطبع کاهش هزینه‌های ارزی، افزایش کیفیت و کاهش قیمت تمام‌شده محصولات داخلی و در یک کلمه رقابت‌پذیری صنعت با تکیه بر ظرفیت علمی دانشگاه‌ها و البته استقلال نسبی مالی دانشگاه‌ها از بودجه‌های دولتی اشاره کرد.»
* نویسنده: زهرا رمضانی، روزنامه‌نگار