به گزارش «فرهیختگان»، چین به‌عنوان پرجمعیت‌ترین کشور جهان، سال‌هاست در رده‌های بالای علمی قرار گرفته و امسال هم با یک پله صعود، توانست آمریکا را پشت سر بگذارد و نخستین قدرت علمی دنیا نامیده شود. این پیشرفت‌ها بی‌دلیل نیست و به‌طور قطع برنامه‌ریزی دقیقی پشت همه آنهاست که می‌تواند تجربه خوبی برای کشورهای درحال توسعه در زمینه آموزش عالی محسوب شود. چین به دلیل توسعه علمی و فناوری‌ای که دارد، یکی از مقاصد دانشجویان بین‌المللی در دنیا محسوب می‌شود، اما این کشور برای فراتر از اینها درحال برنامه‌ریزی است و درنظر دارد زمینه را به‌گونه‌ای فراهم کند که بتواند به مقصد و مرکز اصلی جهان برای دانشجویان بین‌المللی تبدیل شود.
دانشگاه‌های چین اگر بتوانند به هدفی که در پیش‌رو دارند برسند و به یکی از بزرگ‌ترین سیستم‌های آموزش عالی برای دانشجویان بین‌المللی تبدیل شوند، می‌توانند با گسترش مسئولیت‌های خود در این حوزه، پذیرای دانشجویان خارجی در دانشگاه‌ها و پردیس‌های دانشگاهی باشند. گروهی از محققان و کارشناسان چینی پس از حضور در کانادا و آشنایی با شیوه‌های آموزش بین‌المللی، راهکارهای نوینی به‌منظور اصلاح سیستم آموزش عالی دانشگاه‌های چین ارائه و تاکید کرده‌اند که چگونه دانشگاه‌ها و موسسه‌های چین باید با دانشجویان بین‌المللی به‌عنوان یک گروه جداگانه برخورد کنند. معمولا این گروه از دانشجویان به‌جای اینکه در قالب یک گروه دانشگاهی پذیرش شوند، مراحل ثبت‌نام آنها در هیات آموزش بین‌الملل صورت می‌گیرد که به این صورت تمام دانشجویان بین‌المللی شانسی برابر پیدا می‌کنند. این مساله پیش‌تر هم تحت این عنوان مورد بررسی قرار می‌گرفت که چون خوابگاه‌های دانشجویی چین واجد شرایط اقامت ملی موقت دانشجویان خارجی نبودند، برای دانشجویان بین‌المللی محل اقامت جداگانه‌ای تعریف می‌شد.
پیش به سوی هدف سال 2049
ه گزارش تایم، مشاوران دانشجویی در دانشگاه‌های چین عملکردی مشابه پرستاران کودک دارند، به‌طوری که تمام مسائل مرتبط به این دانشجویان را پیگیری و مدیریت می‌کنند؛ به‌عنوان مثال، زمان انقضای مجوز حضورشان در چین را به دانشجویان خارجی یادآوری می‌کنند و حتی اگر در طول شب خوابگاه خود را گم کرده باشند، به آنها کمک می‌کنند. دانشجویان در چین ملزم به شرکت در برنامه‌ها یا رویدادهایی هستند که از نظر دانشگاه به نفع آنها تمام می‌شود. برخی اعضای هیات‌علمی دانشگاه‌های چین معتقدند که این رویکرد غربی از حضور اختیاری به این معناست که دانشجویان حاضر در این برنامه‌ها مشارکت بیشتری داشته باشند و برنامه‌ها نیز بیشتر با محوریت دانشجویان دنبال می‌شود. مساله اینجاست که طبق گفته‌های وزیر آموزش‌وپرورش این کشور در سال 2017، طبق شیوه‌های جدید، در صورتی که اهداف چین در سال‌های آینده تحقق پیدا کنند، این کشور تا سال 2049 به مطلوب‌ترین مقصد آموزش عالی برای دانشجویان بین‌المللی تبدیل خواهد شد. همچنین در این میان، این پیشنهاد مطرح می‌شود که آسیای شرقی در دوران شیوع کرونا به مرکزی اصلی برای تحصیل دانشجویان بین‌المللی تبدیل خواهد شد و چین به‌عنوان یکی از کشورهایی که زبان انگلیسی در آن رواج بسیار دارد، می‌تواند خود را به‌عنوان رقیبی اصلی در میان دیگر کشورها به اثبات برساند.
گزارش‌ها حکایت از آن دارد که دانشگاه‌های چینی باید مدلی نزدیک و ملموس را در مدیریت دانشجویان بین‌المللی به‌کار گیرند که طبق آن، دانشجویان بین‌المللی بهتر بتوانند با هم‌دانشگاهی‌های بومی خود ادغام شوند و از نظر خارج بودن دچار مشکل نشوند. در این روش، محققان و کارشناسان سعی می‌کنند همه برنامه‌ها بیشتر به صورت دانشجو‌محور دنبال شوند. این اقدام، چین را در بالا بردن مقیاس آموزش بین‌المللی توانمند می‌سازد چراکه استفاده از رویکردی که قابلیت مداخله نداشته باشد، از منابع کمتری در آن استفاده می‌شود و فضا و آزادی لازم را برای پیشرفت مستقل در اختیار دانشجویان قرار می‌دهد تا از خطاها و حتی شکست‌های خود هم بیاموزند. این تحقیقات برپایه درک و مشاهده حدود 39 عضو هیات‌علمی دانشگاه‌های چین انجام شده که تمام آنها به‌طور مستقیم در آموزش دانشجویان بین‌المللی مشارکت دارند و برنامه توسعه حرفه‌ای را در دانشگاهی در کانادا در دست گرفته‌اند. مدیر برنامه توسعه هدایت دانشگاهی در دانشگاه آلبترا معتقد است که از قبل هم یک سیاست دولتی مشخص برای ادغام آموزش بین‌الملل در چین وجود داشت، اما مدل فعلی را نباید به‌طور کامل حذف کرد. اما دو مدل متفاوتی که در چین و کانادا به‌کار می‌رود، دو فرهنگ متفاوت در توسعه دانشجویی است و رویکرد چینی‌ها برای توسعه بخش دانشجویی که در آن دانشگاه مسئولیت بیشتری برای موفقیت دانشجویان برعهده می‌گیرد، مزایایی به دنبال دارد و باید آن را حفظ کرد و حتی توسعه داد.
دانشگاه‌هایی با کلاس اول جهانی
طرح کلاس اول جهانی معروف به DFC تاثیر شگرفی روی تمام دانشگاه‌های چین دارد. درواقع، خیلی مهم نیست که در کدام دانشگاه این طرح اجرا می‌شود یا نه، مهم اینجاست که با شروع بحث آن در سطح ملی و بحث بر سر اینکه چگونه می‌توان دانشگاه‌هایی با کلاس اول جهانی ساخت، تاثیر آن ناخودآگاه آشکار می‌شود. در آخرین ابتکار عملی که سیستم آموزش عالی چین به خرج داد و حدود 42 دانشگاه چینی در آن حضور داشتند، کل بودجه این کشور از 33 میلیارد دلار در سال 2016 به حدود 43 میلیارد دلار در سال 2018 رسیده که طی سه سال حدود 30 درصد افزایش داشته است. طرح دانشگاه‌هایی با کلاس اول جهانی از سال 2015 در چین آغاز شد و رقابت دانشگاه‌های چین در زمینه تحقیقات علمی به‌ویژه در طرح، نتیجه خود را به‌طور چشمگیری در رتبه‌بندی‌های جهانی نشان داده به‌طوری که در رده‌بندی امسال، چین در جایگاه نخست جهان از نظر سطح علمی قرار گرفته و آمریکا را پشت سر گذاشته است. به‌عنوان مثال، رشته‌های مهندسی عمران، علوم کامپیوتر و مهندسی دانشگاه تسینگوآ در رده‌بندی اخبار جهانی 2020 به‌عنوان بهترین رشته‌های دانشگاهی جهان قرار گرفت و توانستند دانشگاه‌های هاروارد، MIT و استنفورد را پشت سر بگذارند.
علاوه‌براین، پیاده‌سازی طرح دانشگاه‌هایی با کلاس اول جهانی، با وجود بودجه‌ای که برای رقابت به آنها اختصاص یافته، دانشگاه‌ها را ترغیب کرده تا ساختار انضباطی خود را بهینه‌سازی کنند، اصول انضباطی مهم را بپرورانند و بهترین مهارت‌های اصلی و کلیدی را تقویت کنند. سهم بودجه‌های دولت محلی و مرکزی، باعث می‌شوند دولت‌های محلی به‌طور سیستماتیک برای توسعه و ارائه آموزش عالی برنامه‌ریزی کنند.
به‌عنوان مثال، دولت پکن پیش‌بینی می‌کند که با اجرای این طرح بتواند بیش از یک میلیارد دلار برای ترویج و گسترش مراکز فناوری پیشرفته و نوآورانه برای آموزش عالی سرمایه‌گذاری کند. دولت گوانگ دونگ هم حدود 720 میلیون دلار در بخش بهبود وضعیت رقابتی دانشگاه‌های سطح بالا در این منطقه سرمایه‌گذاری کرده است. دولت هوبی هم سالانه بین 145 میلیون تا 288 میلیون دلار در جدیدترین شیوه‌های نوآوری محلی سرمایه‌گذاری کرده است. این طرح به طرح ساخت ملی 100 دانشگاه برتر شناخته می‌شود تا 10 دانشگاه هوبی را تا سال جاری جزء 100 دانشگاه برتر قرار دهد و دست‌کم دو دانشگاه این کشور تا سال 2030 در سطح کلاس جهانی قرار گیرند. اگرچه دانشگاه شنزن یک دانشگاه کلاس جهانی محسوب نمی‌شود، اما در طرح‌های دانشگاهی مشارکت‌های زیادی داشته است. به‌رغم بودجه‌های خوب دولتی که در سال‌های اخیر به دانشگاه‌های چین تعلق گرفت، دانشگاه شنزن شاهد پیشرفت قابل توجهی در تقویت اعضای هیأت‌علمی، نوآوری‌ها و تحقیقات علمی و خدمات اجتماعی بود.
در سال 2019، همین دانشگاه مقام نخست را بین دانشگاه‌های محلی چین به دست آورد و طی سه سال، 7 رشته در بین یک درصد پراستنادها قرار گرفتند و شاخص‌های آن حدود 100 جایگاه نسبت به سال‌های قبل بالاتر رفت. به گفته مقامات دانشگاه شنزن، هر سال 100 رتبه در رده‌بندی‌های جهانی بالاتر می‌روند. البته این دانشگاه بدون حمایت‌های دولت محلی تا این اندازه سریع نمی‌توانست پیشرفت کند. درعوض، این دانشگاه به لطف استعدادهای دانشجویی و تحقیقات علمی، در منطقه پیشرفت کرد. باوجود تسریع توسعه بخش آموزش عالی چین، دانشگاه‌هایی در سطح کلاس جهانی شکاف میان داده‌های منابع بین دانشگاه‌ها را، به‌ویژه دانشگاه‌هایی که در دانشگاه‌های محلی و خلاق در مناطق مرکزی و غربی شرکت می‌کنند، بیشتر کرده است. در سال 2013، تنها یک دانشگاه زیرمجموعه وزارت آموزش و پرورش چین بودجه بیشتر از یک میلیارد و 500 میلیون دلار را اعلام کرده بود اما 7 سال بعد حدود 10 دانشگاه بودجه‌ای با همین مقدار را گزارش کردند. برخی کارشناسان بر این باورند که باید طرح تازه‌ای از دانشگاه‌های دارای سطح جهانی ارائه کرد تا توسعه آموزش عالی جهانی در چین با سرعت بیشتری حرکت کند.
سال 2020، نقطه عطفی برای دانشگاه‌ها
از نظر بسیاری از کارشناسان، با توجه به این که طرح دانشگاه‌هایی با کلاس جهانی از سال 2015 در چین آغاز شده، سال 2020 می‌تواند نقطه عطفی باشد برای این دوره 5 ساله تا دانشگاه‌ها بتوانند در سایه آن به پیشرفت اجتماعی اقتصادی دست پیدا کنند. چین در این سال‌ها به‌واسطه اصلاحاتی که در زمینه سیستم آموزش عالی انجام داد، توانست در رتبه‌های جهانی پیشرفت خوبی داشته باشد به‌طوری که در سال 2015، از مجموع 300 دانشگاه برتر دنیا، 17 دانشگاه چینی هستند و حداقل یکی از آنها هم جزء چهار دانشگاه برتر دنیاست. در سال 2019 تعداد دانشگاه‌های برتر چین در جمع 300 دانشگاه برتر دنیا به 27 دانشگاه افزایش یافت که از این میان، 6 دانشگاه این کشور جزء 100 دانشگاه اول دنیا جای گرفتند. به‌طور قطع، این رتبه‌های عالی می‌تواند در جذب دانشجویان بین‌المللی تأثیرگذار بوده و سرمایه‌های زیادی را جذب این کشور کند. به‌عنوان مثال، دانشگاه ژجیانگ یکی از همین 6 دانشگاه برتر چین در سطح بین‌المللی است که بودجه تحقیقاتی آن در سال گذشته به حدود 730 میلیون دلار رسید که در مقایسه با سال 2015 حدود 52 درصد رشد داشته است. طی این سال‌ها، بیش از 900 محقق برتر به این دانشگاه پیوسته‌اند که ماحصل آن بازدهی بالای دانشگاه، انتشار تعداد مقالات بالاتر علمی معتبر و جذب دانشجویان بین‌المللی بیشتر بوده است. در واقع، اجرای طرح دانشگاه‌هایی با کلاس جهانی باعث شد تا دانشگاهی مانند دانشگاه ژجیانگ بتواند به هدف خود یعنی توسعه دانشگاه در زمینه نوآوری دست یابد.
اقدامات دانشگاه چینی برای توسعه فناوری
اقدامات دانشگاه ژجیانگ در 5 زمینه استراتژیک یعنی آموزش، رشته‌ها، مشارکت جهانی، نوع اداره دانشگاه و اکوسیستم نوآوری متمرکز شده است و یکی از مهم‌ترین اقدامات این مرکز آموزشی، توسعه اکوسیستم نوآوری در آن بود به‌طوری که نوآوری به فرآیندی غیرخطی تغییر شکل داد و بیش از هرچیز روی کار شبکه‌ای و همکاری در خلق ایده‌ها و نوآوری‌های جدید تمرکز شد. علاوه‌براین، مراکز فناوری دنیا، نقش دانشگاه‌ها را در سازماندهی نوآوری منطقه‌ای و ایجاد توسعه اجتماعی نشان می‌دهند. به گفته مقامات دانشگاه ژجیانگ، آنها در خلق اکوسیستم نوآورانه خود، بیش از هر چیز روی تعامل بین رشته‌ها، استعدادها و تحقیقات حساب کرده و از روش‌های خلاقانه‌ای به‌منظور تقویت مشارکت بین رشته‌ای استفاده کرده‌اند. یک نمونه خوب برای این مورد، Innovation 2030 (نوآوری 2030) است که در سال 2018 آغاز به کار کرد که به مهم‌ترین چالش‌های جهان می‌پردازد. تاکنون 8 پروژه اعلام شده که از آن میان می‌توان به هوش مصنوعی به اضافه علم مغز، علوم کوآنتوم، ابرجاذبه، اقیانوس هوشمند و پزشکی دقیق اشاره کرد. این اکوسیستم به‌طور خارجی فارغ‌التحصیلان، صنعت و بخش‌های دولتی را درگیر می‌کند و می‌توان به‌معنای واقعی مشارکت حوزه‌های مختلف را در آن مشاهده کرد. در کشور چین، دانشگاه ژجیانگ از 9 مؤسسه و مرکز نوآوری و کارآفرینی و 98 مرکز انتقال فناوری تشکیل شده و قرار است یک مرکز نوآوری علمی فناوری یا مؤسسه‌ها تحقیقاتی هم در این کشور راه‌اندازی شود. با تقویت مداوم این سیستم، می‌توان موانع داخلی و خارجی را از سر راه برداشت. در سال‌های اخیر، بودجه تحقیقاتی مبتنی‌بر صنعت در این دانشگاه تا حدود 217 میلیون دلار افزایش یافته است.
مأموریت اصلی دانشگاه‌های چین
اما هدف دانشگاه‌های چین به‌ویژه دانشگاه ژجیانگ تنها در مسائل داخلی خلاصه نمی‌شود، بلکه از مهم‌ترین اهداف آنها می‌توان به گسترش و توسعه جهانی و بین‌المللی اشاره کرد. با پذیرش تغییر و تحولات ایجاد شده می‌توان شاهد تأثیرات آن در زمینه آموزش و تحقیق بود به‌طوری که با راه‌اندازی دانشگاهی جدید برای آموزش فراملی، درصد دانشجویان بین‌المللی در مقطع کارشناسی دو برابر شده است. جهان وارد دوره‌ای می‌شود که دیگر نمی‌توان برای نوآوری حد و مرزی قائل شد و مشارکت و تبادل بین‌المللی یکی از 5 امر اصلاحی در طرح دانشگاه‌های دارای کلاس جهانی به‌شمار می‌روند. به گفته دولت چین، دانشگاه‌ها در این میان مأموریت مهمی را برعهده دارند. برقراری ارتباطات جهانی، توانمندی اصلی دانشگاه‌های نوآور در سطح جهانی محسوب می‌شود که تمایل خود را به ایجاد همکاری‌های بین‌المللی نشان می‌دهند. با وجود پیشرفت‌هایی که در سال‌های اخیر در دانشگاه‌ها و نظام آموزش عالی چین ایجاد شده، دیگر وقت آن رسیده که دانشگاه‌های این کشور نقش مهمی را در حل چالش‌های فرا مرزی ایفا کنند و با جذب دانشجوی بیشتر، آموزش آنها و تربیت فارغ‌التحصیلان و نیروی کار دارای مهارت بالا، به خلق راه‌حل‌های اساسی پرداخته و با نزدیک‌تر کردن مردم جهان به‌هم، زمین را به‌جایی پایدارتر برای زندگی تبدیل کنند.
* نویسنده: مترجم: ندا اظهری