به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، کرونا و راههای تشخیص و درمان این بیماری ماه‌هاست که در سراسر جهان، پزشکان و متخصصان حوزه سلامت را درگیر خود کرده است. از ساخت تجهیزات و ملزومات تشخیصی تا تولید واکسن و داروهای درمانی، موجب شده تا کشورهای درگیر با این ویروس یافته‌های جدیدی را در این حوزه معرفی کنند. البته نباید فراموش شود که ناشناخته بودن ویروس کرونا از سرعت عمل متخصصان حوزه پزشکی برای یافتن راههای تشخیص و درمان کاسته است و بسیاری از آزمایش‌هایی که برای مراحل مختلف تشخیص تا درمان کرونا انجام میشود تا حصول نتیجه نهایی نیاز به زمان دارد. با وجود این به نظر می‌رسد هراسی که از ویروس کرونا وجود داشته، با دستاوردهای جدید متخصصان اندکی کمتر شده و این امید وجود دارد که نتایج تحقیقات پزشکان و متخصصان به‌زودی در کنترل و ریشه‌کنی این بیماری موثر باشد.
اساسا برای درمان هر نوع بیماری، در ابتدا نیاز به تشخیص بیماری در فرد است. روش‌های مختلفی برای تشخیص انواع بیماری‌ها وجود دارد که نتیجه آنها، پزشک را در درمان بیماری کمک می‌کند. تشخیص کرونا در افراد مشکوک به این بیماری نیز به روش‌های خاص خود نیاز دارد. انجام تستهای تشخیص کرونا با استفاده از کیت‌های مولکولی یکی از روش‌های تشخیص این بیماری است که گزارش آن بارها در این روزنامه و همچنین سایر رسانه‌ها اطلاع‌رسانی شده است. این کیت‌ها که تا‌به‌حال به شیوه نمونه‌گیری از ته حلق فرد مشکوک به کرونا، ابتلا یا عدم ابتلا به بیماری را نشان می‌داده است، درحال‌حاضر در مراکز درمانی و آزمایشگاه‌های خصوصی مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما به‌تازگی انجام تست تشخیص کرونا با استفاده از آنتی‌بادی فرد نیز در بسیاری از کشورها مطرح شده و مورد استفاده قرار می‌گیرد. البته متخصصان و کارشناسان این حوزه معتقدند که هنوز مشخص نیست نتیجه این آزمایش دقیقا قرار است چه گره‌ای از کار کسانی که آزمایش را می‌دهند باز کند، چراکه مثبت بودن این آزمایش الزاما به‌معنای مصونیت دربرابر این ویروس نیست. درواقع آزمایشهای آنتی‌بادی نمی‌تواند به فرد بگویند که نسبت به کرونا ایمن است یا خیر، چراکه هنوز هیچ گزارشی ارائه نشده که نشان دهد این آنتی‌بادی‌ها چه مدت می‌توانند از فرد دربرابر ویروس کرونا محافظت کنند. اما گفته میشود که درحال‌حاضر این آزمایش‌ها ارزش تحقیقاتی دارد تا به محققان کمک کنند نقشه دقیق‌تری از پراکندگی بیماری و احتمال مصونیت افراد دربرابر ویروس ترسیم کنند.
شناسایی دو پادتن ویروس کرونا
وقتی ویروس یک بیماری وارد بدن فردی میشود، سیستم ایمنی بدن شروع به ساخت نوعی پروتئین می‌کند که این پروتئین بسته به‌نوع ویروس متفاوت است. به این پروتئین‌ها آنتی‌بادی یا پادتن گفته میشود که درصورت وجود آن در بدن، امکان مصون ماندن فرد نسبت به ابتلای مجدد همان بیماری است. به‌عبارت دیگر وجود پادتن در بدن الزاما به این معنا نیست که فرد برای دومین‌بار به ویروس آلوده نخواهد شد.
این موضوع درمورد ویروس کرونا که یک ویروس ناشناخته است شدت بیشتری دارد. هنوز معلوم نیست که چه میزان از پادتن میتواند فرد را دربرابر ابتلای مجدد به کرونا مصون نگه دارد. مضاف‌بر اینکه هنوز آماری از افرادی که دارای پادتن ویروس کرونا هستند، اما برای دومین یا سومین بار به این بیماری مبتلا شده‌اند، وجود ندارد. نکته مهم دیگر اینکه که هنوز پاسخ این سوال داده نشده که پادتن ویروس کرونا در افرادی که به این بیماری مبتلا شده‌اند چقدر در بدن فرد دوام خواهد آورد و تا چه میزان در جلوگیری از ابتلای دوم به بیماری موثر خواهد بود.
تست پادتن و سوال‌های بی‌جواب
آزمایشهای گوناگون از افراد مبتلا به کووید-19 نشان داده است که یک نوع پادتن شناخته‌شده با نام IgG به‌صورت مکرر در تستهای پادتن در دومین هفته ابتلا دیده شده است. اگر این ویروس کرونا مانند سایر ویروس‌های کرونا باشد، پادتن دیگری با نام IgM در همان زمان پیدا میشود. با وجود این هنوز مشخص نیست که این پادتن‌ها تا چه زمانی در بدن باقی می‌مانند و برای پس‌زدن ویروس کرونا چقدر می‌توان به قدرت پادتن‌ها اعتماد کرد. آنچه نتایج آزمایشهای گوناگون درمورد سایر ویروس‌ها ازجمله سارس و آنفلوآنزا نشان داده، معمولا پادتن‌ها قابل اعتمادند، اما در برخی موارد به‌ندرت کمک می‌کنند و در برخی بیماری‌های مشخص هم داشتن مقداری پادتن از نداشتن آن بدتر است. بنابراین این موضوع که تست پادتن میتواند تصویر واضحی از اینکه چه کسانی به کل در برابر بیماری مصون شده‌اند، باید مورد بررسی بیشتر قرار گیرد. کنفدراسیون خدمات درمانی انگلیس به‌تازگی اعلام کرده است در روزهای اولی که کرونا شیوع یافته بود آزمایشهای پادتن کرونا قابل اتکا نبود، اما اکنون به‌نظر می‌رسد این آزمایش قابل اطمینان بوده و نتایج قابل‌قبولی به‌دست آمده است. بر این اساس کشورهای زیادی به انجام تستهای پادتن روی آورده‌اند و همچنان نیز تحقیقات در این زمینه ادامه دارد.
در ایران نیز با توجه به سطح بالای علمی و فناوری‌های موجود، متخصصان و پژوهشگران درکنار تحقیق و پژوهش درمورد ویروس کرونا و راههای درمان آن، انجام تستهای پادتن را نیز مورد بررسی و مطالعه قرار داده‌اند. نتایج به‌دست آمده موجب شده تا درحال‌حاضر تست آنتی‌بادی کرونا در تهران و بسیاری از شهرستان‌ها انجام شود. این روش تشخیصی، نیازمند انجام یک تست مکمل نیز هست که خوشبختانه کادر پزشکی و درمانی کشور از این امکان برخوردارند.
تست پادتن ارزش تشخیصی دارد یا خیر؟
اواخر اردیبهشت سال‌جاری و پس از آنکه مجوز انجام تست آنتی‌بادی در مراکز درمانی ایران صادر شد، انستیتو پاستور ایران اعلام کرد قطعی‌ترین راه تشخیص ویروس کرونا، تستهای مولکولی یا همان پی‌سی‌آر است و تستهای آنتی‌بادی یا سرولوژی ارزش تشخیصی ندارند و فقط مواجهه افراد با این ویروس را در گذشته نشان میدهد چراکه سازمان جهانی بهداشت و همه کشورها به این نتیجه رسیدند بهترین راه تشخیص ویروس کرونا، تستهای مولکولی است که از روزهای ابتدایی شیوع کرونا در کشور ما نیز این روش تشخیصی انتخاب و در سراسر کشور با یک پروتکل خاص اجرایی شد. اما پس از تولید کیت تستهای سرولوژی (تستهای آنتی‌بادی) در کشور، این شیوه آزمایشی مورد استفاده قرار گرفت تا براساس آن مشخص شود جمعیت‌های مختلف چقدر به این ویروس مبتلا شده‌اند.
طبق اعلام انستیتو پاستور ایران تستهای سرولوژی در یکی از شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی تولید و در مرحله نخست در استان‌های گیلان و قم تحت مطالعه قرار گرفت. نتیجه مطالعه‌های انجام‌شده نشان داد که تست سرولوژی باید همزمان با تست مولکولی انجام شود و انجام همزمان هر دو تست میتواند ارزش تشخیصی داشته باشد. به این ترتیب قرار شد از افراد بعد از انجام تست مولکولی، تست سرولوژی گرفته شود. این روند مشخص می‌کند که چند درصد افراد جامعه با این ویروس مواجهه شده‌اند. یکی از مراکز درمانی کشور که از همان ابتدای شیوع کرونا به تشخیص و درمان بیماران مبتلا اختصاص داشت، بیمارستان مسیح دانشوری است. درحال‌حاضر تست آنتی‌بادی در این بیمارستان در کنار تست مولکولی انجام میشود.
تاثیر تست آنتی‌بادی در کنترل ویروس کرونا
الهام قازانچایی، مسئول پژوهش پرستاری و مسئول دفتر بهبود کیفیت و اعتباربخشی بیمارستان مسیح دانشوری تهران در گفت‌و‌گو با «فرهیختگان» و در تشریح انجام تست پادتن در تشخیص بیماران مبتلا به کرونا، که مدتی است در کشور انجام میشود، می‌گوید: «تست آنتی‌بادی که اصطلاحا به آن تست پادتن نیز گفته میشود، برای ردیابی آنتی‌بادی علیه ویروس کووید-19 طراحی شده است. آنتی‌بادی‌ها پروتئین‌هایی هستند که علیه عفونت‌های خاصی توسط سیستم ایمنی بدن تولید می‌شوند و در خون وجود دارند.»
به گفته وی، درحال‌حاضر دو آنتی‌بادی برای بیماری کرونا طراحی شده است که به اختصار آی‌جی‌جی «IgG» و آیجیام «IgM» گفته میشود و از طریق خون موردآزمایش قرار می‌گیرد. نتایج این آزمایش برپایه دو آنتی‌بادی آی‌جی‌جی و آیجیام تفاوت‌هایی با یکدیگر دارد. این دو تست به‌شیوه سرولوژی انجام میشود و تست مولکولی «PCR» نیز ازطریق نمونه‌گیری از ته حلق.
تستهای آنتی‌بادی چگونه عمل می‌کنند؟
قازانچایی در توضیح انواع تستهای آنتی‌بادی می‌گوید: «آنتی‌بادی آی‌جی‌جی 7 تا 10 روز پس از ابتلای فرد به ویروس کرونا در خون تولید میشود و حتی تا پس از بهبودی فرد نیز ممکن است آی‌جی‌جی در بدن بیمار بهبود‌یافته وجود داشته باشد. بنابراین اگر در تست آنتی‌بادی یک فرد، آی‌جی‌جی، مثبت و آیجیام منفی باشد، به این معناست که فرد به ویروس مبتلا شده و احتمال دارد در آینده نسبت‌به ویروس کرونا مصون باشد. درواقع نتیجه این تست نشان میدهد فرد در چند هفته گذشته مبتلا شده و درحال‌حاضر ایمنی نسبی نسبت‌به بیماری پیدا کرده است. در این شرایط برای اینکه ناقل بودن فرد مشخص شود، نیاز به انجام تست مولکولی «PCR» یا همان تست از ته حلق است. درصورتی‌که نتیجه تست حلق منفی باشد، به این معناست که فرد ناقل بیماری نیست، در غیر این‌صورت باید همچنان در قرنطینه و تحت درمان قرار داشته باشد. البته هنوز نتیجه هیچ تحقیق و پژوهشی نشان نداده که چه میزان از وجود آی‌جی‌جی در خون میتواند موجب مصونیت فرد نسبت‌به بیماری باشد، اما باوجود این، تست آی‌جی‌جی این امکان را برای پزشک معالج فراهم می‌کند تا بتواند با بررسی تاریخچه آنتی‌بادی تولیدشده، ابتلای فرد به ویروس یا مصونیت او نسبت‌به بیماری را تشخیص دهد.»
وی ادامه میدهد: «حالت دومی که نتیجه تست آنتی‌بادی نشان میدهد این است که تست آی‌جی‌جی منفی، اما آیجیام مثبت باشد. فردی که نتیجه تست او این‌گونه باشد، ممکن است هیچ علائمی ازجمله سرفه، تب، بدن‌درد، ازدست دادن حس بویایی و به‌طور کلی علائم ویروس کرونا را نداشته باشد، اما پس از انجام آزمایش، آیجیام خون فرد مثبت نشان داده شود. این، بدان معناست که عفونت صد درصد در بدن بیمار وجود دارد و تازه وارد مرحله فعال بیماری شده است. همچنین این فرد، ناقل بیماری است، لذا باید در سریع‌ترین زمان ممکن ایزوله شده و اصول قرنطینه را رعایت کند. نکته حائزاهمیت این است که چنین بیماری حتی پس از دو تا سه هفته قرنطینه و رعایت اصول بهداشتی و مراقبت‌های درمانی، باید مجدد مورد تست آنتی‌بادی و پی‌سی‌آر قرار بگیرد و اگر همچنان نتیجه آزمایش مثبت باشد، باید قرنطینه و ایزوله فرد بیمار ادامه داشته باشد. این روند تا زمان بهبودی کامل بیماری و منفی شدن نتیجه تست آنتی‌بادی باید ادامه یابد. البته انجام تست مولکولی برای بازگشت فرد مبتلا به محل کار و ادامه فعالیت در محل کار ضروری است و درصورتی‌که جواب تست پی‌سی‌آر منفی باشد، فرد میتواند در محل کار خود حضور پیدا کند.»
تست‌آنتی‌بادی ساده و ارزان‌تر از سایر تستهای تشخیصی
مسئول پژوهش پرستاری بیمارستان مسیح دانشوری تهران می‌افزاید: «حالت سوم این است که نتیجه تست آی‌جی‌جی و آیجیام فرد، هر دو منفی و هیچ‌یک از علائم بیماری نیز در فرد وجود نداشته باشد. این نتیجه نشان میدهد به‌دلیل رعایت تمامی موارد بهداشتی، فرد دچار عفونت نشده است. این امر به‌معنای آن نیست که فرد رعایت اصول بهداشتی را کنار گذاشته، بلکه باید همچنان پروتکل‌‌های بهداشتی را رعایت کرده تا مبتلا به کرونا نشود. اما حالت چهارم وقتی است که نتیجه هر دو تست آی‌جی‌جی و آیجیام مثبت گزارش شود؛ در این‌صورت حتی اگر فرد هیچ‌یک از علائم بیماری را نداشته باشد، صد درصد فرد، مبتلا به کرونا و ناقل آن است و لذا بلافاصله باید قرنطینه و ایزوله شود.»
قازانچایی با اشاره به اینکه انجام تست آنتی‌بادی نسبت‌به سایر تستهای تشخیص کرونا، ساده‌تر و ارزان‌تر است، می‌گوید: «پس از مراجعه فرد به مراکز درمانی برای انجام تست کرونا، نمونه خون فرد گرفته و توسط کیت‌های تست آنتی‌بادی، آزمایش میشود. جواب این تست دو تا سه روز بعد از انجام آزمایش مشخص میشود. درحال حاضر حدود یک ماه است که تعداد قابل‌توجهی از مراکز درمانی و آزمایشگاه‌های خصوصی در تهران و بسیاری از شهرستان‌های دیگر انجام آزمایش آنتی‌بادی را برای تشخیص بیماری کووید-19 آغاز کرده‌اند. کیت‌های لازم برای انجام این آزمایش توسط وزارت بهداشت در اختیار بیمارستان‌ها قرار داده میشود.»وی معتقد است تستهای آنتی‌بادی در کنار سایر آزمایشهای تشخیص کرونا میتواند در روند کنترل این بیماری در کشور تاثیر‌گذار باشد. ناگفته نماند که برای انجام تست آنتی‌بادی، در هر مرکز درمانی، نیاز به دستور پزشک است تا درصورت مثبت بودن نتیجه آزمایش، روند درمان توسط پزشک معالج انجام شود. اما مهم‌ترین موضوعی که قازانچایی بر آن تاکید می‌کند، انجام تست پی‌سی‌آر همزمان با تست آی‌جی‌جی و آیجیام است، چراکه این سه تست در کنار هم به پزشک معالج این امکان را میدهد که با بررسی علائم و تاریخچه بیماری، پروسه درمان بیمار را پیگیری کند.
* نویسنده: زهرا فریدزادگان، روزنامه نگار