به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، در وانفسای شیوع ویروس کووید-19، دانشگاه‌های جهان مطالعات و تحقیقات خود را پیرامون این ویروس آغاز کردند و هر روز شاهد انتشار مقالاتی از سوی استادان دانشگاه‌ها هستیم. خودقرنطینگی و ماندن در خانه، قرنطینه شهرها، به‌هم‌ریختگی و آشفتگی اقتصادی و مسدود کردن مرزها واکنش‌ها و اقداماتی است که بسیاری از کشورها در این چند ماهی که از شیوع کرونا می‌گذرد برای مهار این ویروس انجام داده‌اند، به امید اینکه بتوانند آن را شکست دهند. اما این ویروس همچنان قربانی می‌گیرد و به گسترش خود ادامه می‌دهد. البته این اقدامات پیش از این هم در برخی دیگر از بیماری‌ها هم وجود داشته است. اگر به تاریخ نگاهی بیندازیم، از شیوع ویروس سارس گرفته تا شیوع جهانی طاعون، انواع ویروس‌ها و عفونت‌ها، ترس و واهمه‌ای را درمیان جمعیت‌های مردمی، رهبران و سیاستمداران ایجاد کرده و درنهایت قربانیان متعددی گرفته‌اند. از مرگ سیاه یا طاعون بین سال 1348 تا 1665 لندن گرفته تا شیوع وبا در قرن‌های نوزدهم و بیستم میلادی و مرگ میلیون‌ها نفر در سال 1918 بر اثر آنفلوآنزا در اسپانیا، حکمرانان همواره تلاش کرده‌اند بیماری را تحت‌کنترل درآورند. واکنش‌هایی هم که از زمان شیوع کووید-19 در جهان اعمال شده، قرابت زیادی با تاریخ گذشته مبارزه با بیماری‌های مسری دارد.
یکی از اقداماتی که بسیاری از کشورهای دنیا آن را اجرایی کرده‌اند، فاصله‌گذاری اجتماعی است که از چند هفته قبل در ایران هم مدنظر مسئولان قرار گرفت و درحال حاضر هم بر تداوم آن اصرار می‌کنند. طبق مدلسازیهای ریاضیاتی که از سوی دانشمندان دانشگاه آکسفورد انجام شده، فاصله‌گذاری‌های اجتماعی در کاهش شیوع ویروس کووید-19 بسیار موثر است و می‌تواند مانع گسترش آن بین افراد جامعه شود. رابین تامپسون، یکی از محققان ارشد این دانشگاه که در جریان تحقیقات مدلسازیهای اپیدمولوژی ریاضیاتی هم نقش داشته، عنوان می‌کند که طبق این بررسی‌ها، با اجرای فاصله‌گذاری اجتماعی شمار مبتلایان به ویروس کرونا به‌طور چشمگیری کاهش می‌یابد. این تحقیقات اثبات کرده است براساس اقداماتی که درحال حاضر در دنیا صورت می‌گیرد، با کاهش تماس افراد با یکدیگر، تعداد افرادی که در معرض ویروس قرار می‌گیرند تا 90 درصد کمتر می‌شود. بدون فاصله‌گذاری اجتماعی، یک فرد مبتلا به ویروس کرونا در طول 6 هفته می‌تواند آغازگر زنجیره انتقال به حدود هزار و 93 نفر باشد. این درصورتی است که اگر فاصله‌گذاری اجتماعی به درستی صورت گیرد، در شرایط مشابه، یک فرد مبتلا به ویروس در زمان 6 هفته تنها می‌تواند ویروس را به 127 مورد منتقل کند.
الگویی متفاوت
فعالیت این محققان بر پایه این استدلال استوار است که یک فرد مبتلا به ویروس کووید-19 در یک فاز انتقال عفونت، می‌تواند این ویروس را حداقل به سه نفر منتقل کند. در هفته‌های بعدی که از ابتلای او می‌گذرد، هرکدام از این سه نفر مبتلا، ویروس را به سه نفر دیگر منتقل می‌کنند. در هر هفته، هر فرد مبتلا سه فرد دیگر را مبتلا می‌کند؛ بنابراین، پس از 6 هفته، با زنجیره‌ای از انتقال ویروس روبه‌رو هستیم که نخستین فرد مبتلا آغازگر آن بوده و در این فرآیند بیش از هزارنفر را درگیر کرده است. اما در این میان، براساس مدلسازیهای ریاضیاتی، فاصله‌گذاری اجتماعی تصویر متفاوتی از این زنجیره را ایجاد می‌کند. به‌طوری که اگر همه ما بتوانیم تماس خود را با دیگران تا حد یک‌سوم هم کاهش دهیم، جهان با کاهش چشمگیر در تعداد مبتلایان روبه‌رو خواهد بود. بر این اساس، بعد از حدود 6 هفته، تنها 127 مورد ابتلا خواهیم داشت.
فاصله‌گذاری اجتماعی هرگونه ابهام و پرسشی را در مورد ابتلای افراد به این ویروس از بین می‌برد. تامپسون می‌گوید: «فاصله‌گذاری اجتماعی درواقع، اولویت‌دهی به سلامت عمومی جامعه است. در این طرح، همه افراد ملزم می‌شوند تماس خود را با دیگران کاهش دهند صرف‌نظر از اینکه به ویروس مبتلا باشند یا خیر. این بدان‌معناست که افراد آلوده و مبتلا به ویروس کرونا در موقعیتی قرار می‌گیرند که کمترین احتمال انتقال ویروس را به دیگران دارند و افرادی هم که سالم هستند هم کمتر در تماس با افراد آلوده قرار می‌گیرند. فاصله‌گذاری اجتماعی کاملا با ویروس کووید-19 مرتبط است. درحالت معمول، تشخیص میان فرد سالم و فرد آلوده به ویروس کرونا بسیار دشوار است و حتی گاهی ممکن است فردی تنها ناقل ویروس باشد، بدون اینکه علائمی از خود نشان دهد و این خطرناک‌ترین وضعیت بیماری است که احتمال انتقال و گسترش آن را چندبرابر می‌کند، به‌طوری که فرد بدون اینکه از ابتلای خود به ویروس اطلاع داشته باشد، در تماس با دیگران، ناخواسته این ویروس را به آنها منتقل می‌کند؛ اینجاست که اهمیت طرح فاصله‌گذاری اجتماعی و اثربخشی آن در کاهش شیوع ویروس مشخص می‌شود.»
این استاد دانشگاه آکسفورد معتقد است که با اجرای این طرح در برخی کشورها، بسیاری از مردم آن را رعایت کرده‌اند اما هنوز هم حضور در جامعه به بهانه خرید و انجام کارهای ضروری وجود دارد و عدم‌رعایت این مساله می‌تواند تاثیر فاصله‌گذاری اجتماعی را کاهش دهد. او تعهد به فاصله‌گذاری اجتماعی را به‌منظور کاهش شیوع و گسترش بیشتر کووید-19 جزء مسئولیت تک‌تک افراد جامعه تلقی و تاکید می‌کند که برای موفقیت این طرح، هرکدام از افراد به نوبه خود ملزم به اجرای دقیق فاصله‌گذاری هستند تا زنجیره انتقال تا حد امکان کاهش یابد.
اثربخشی درازمدت
تامپسون معتقد است درحالی که اجرای فاصله‌گذاری اجتماعی در وضعیت کنونی جهان الزامی است، اما برای شیوع دیگر بیماری‌ها ضرورتی ندارد. به‌عنوان مثال، در بیماری سارس، مبتلایان علائم مشهودی داشتند و مورد پنهان بیماری وجود نداشت، بنابراین اجرای طرح فاصله‌گذاری اجتماعی هم لزومی ندارد. در چنین بیماری‌هایی با شناسایی موارد مبتلا و قرنطینه کردن مبتلایان می‌توان بیماری را تحت‌کنترل درآورد و شیوع آن را در جامعه کاهش داد؛ این درحالی است که با توجه به مخفی بودن علائم کووید-19 در بسیاری از مبتلایان، چنین کاری در جلوگیری از شیوع بیماری موثر نخواهد بود و فاصله‌گذاری اجتماعی عاقلانه‌ترین کاری است که می‌توان انجام داد. اما این محقق به این نکته هم اشاره می‌کند که نباید در کوتاه‌مدت منتظر آثار چشمگیر فاصله‌گذاری اجتماعی بود، چراکه بین انتقال ویروس و آلوده شدن افراد و بروز علائم حدود 2 تا 14 روز فاصله است. بنابراین، محاسباتی که انجام شده نشان می‌دهد اقدامات موثر و فاصله‌گذاری‌های اجتماعی که امروز در دستور کار قرار می‌گیرد و افراد آن را رعایت می‌کنند، در کاهش شمار مبتلایان به کووید-19 در آینده تاثیر دارد.
اپلیکیشن ردیابی دیجیتال
گروهی از محققان دانشگاه آکسفورد نوعی مدل اپیدمیولوژیک ارائه داده‌اند که به طراحی اپلیکیشنی برای ردیابی و شناسایی مبتلایان به ویروس کرونا کمک می‌کند. این مدل طرح‌های مختلف ایمنی را در قالب یک اپلیکیشن و چارچوب ارائه می‌دهد تا با عرضه آن بتوان از آن استفاده کرد. شبیه‌سازی‌های صورت‌گرفته در این مدل تایید می‌کند که اگر حدود نیمی از کل جمعیت در کنار مداخلات دیگری که در دوران شیوع کرونا انجام می‌دهند، از این اپلیکیشن استفاده کنند، می‌توانند شیوع کووید-19 را متوقف و کشورها را از حالت قرنطینه خارج کنند. بعد از تجزیه و تحلیل انتقال و شیوع ویروس کرونا در چین، این گروه مطالعاتی دانشگاه آکسفورد اعلام کرد که حدود نیمی از تمام ویروس‌های انتقال‌یافته در چین، پیش از بروز هرگونه علائم در مبتلایان صورت گرفته است. آنها برآورد کرده‌اند که حتی تاخیر یک‌روزه در بروز و تشخیص علائم کووید-19 می‌تواند نقش موثری در شیوع این بیماری ایفا کند و هرچه زودتر این علائم شناسایی شوند، راحت‌تر می‌توان گسترش بیماری را کنترل کرد. محققان این دانشگاه برای واکنش به این فرآیند، یک نمونه اپلیکیشن ساده ردیابی علائم را به سرعت مفهوم‌سازی کرده‌اند تا از این طریق، به کنترل گسترش ویروس کمک کرده و جان میلیون‌ها نفر را از خطر مرگ نجات دهند و کشورها را از قرنطینه خارج کنند.
کریستوفر فریزر، نویسنده ارشد گزارش‌های دانشگاه آکسفورد می‌گوید: «ما در بررسی‌های خود ویروس کرونا را در یک مدل شهری با جمعیتی حدود یک‌میلیون نفر شبیه‌سازی و معیارهای اپیدمیولوژی واقعی را در آن بازسازی کردیم تا بتوانیم گزینه‌های مختلف را برای کنترل انتقال ویروس بررسی کنیم. نتایج به دست آمده از این مطالعات منجر به طراحی اپلیکیشن ردیابی دیجیتال مخاطب شد که اگر افراد جامعه در کنار اقدامات دیگر ازجمله رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی، از این اپلیکیشن هم استفاده کنند تاثیر بسزایی در کاهش موارد جدید ابتلا به کووید- 19 دارد و حتی آمار بیماران بستری در بیمارستان و بخش مراقبت‌های ویژه را هم به‌طور چشمگیری کاهش می‌دهد.» او ادامه می‌دهد: «مدل‌های طراحی شده ما نشان می‌دهند اگر به‌طور تقریبی 60 درصد جمعیت از این اپلیکیشن استفاده کنند و حتی اگر این جمعیت کمتر از این هم باشد، ما همچنان امیدواریم با کاهش روند گسترش مرگومیر ناشی از آن مواجه شویم.»
کاهش همه‌گیری با استفاده از فناوری دیجیتال
این گروه تحقیقاتی آکسفوردی امیدوار است شبیه‌سازی‌های اخیر، تلاش اپلیکیشن ردیابی دیجیتال مخاطب را روی اصول اساسی اپیدمیولوژیک متمرکز نگه دارد. در این اصول اساسی از راه‌حل‌های تکنیکی برای کنترل گسترش بیماری استفاده می‌شود. طراحی‌های مختلف برای این مدل، گزینه‌های متفاوتی را برای قرنطینه کردن تماس بین افراد و راه‌حل‌هایی برای ردیابی مخاطب با تست‌های مختلف ارائه می‌دهد. این مدل همچنین با سرعت رشد شیوع بیماری تنظیم می‌شود و می‌تواند با پیش‌بینی‌های مختلف از روند گسترش بیماری و سرعت شیوع آن واکنش نشان دهد. درحال حاضر، شبیه‌سازی‌ها بر پایه جمعیت انگلستان و استفاده از تلفن‌همراه طراحی شده اما این مدل را به راحتی می‌توان برای شبیه‌سازی همه‌گیری کووید-19 در کشورهای دیگر هم استفاده کرد.
فریزر می‌افزاید: «با اشتراک‌گذاری آزاد مدل‌های تحقیقاتی و الگوریتم‌های خود، درواقع ابزاری اپیدمیولوژیک را دراختیار دولت‌ها و سرویس‌های بهداشتی کشورها قرار می‌دهیم تا بتوانند استراتژی‌های مختلفی را برای ردیابی مخاطبان ارزیابی و مقایسه کرده و شیوه‌های کنترلی را اجرا کنند. اگر تمام کشورهای دنیا بتوانند تنظیمات اپیدمیولوژی برنامه را قبل و بعد از راه‌اندازی این اپلیکیشن انجام دهند، به آنها در کنترل شیوع ویروس کووید-19 کمک زیادی می‌کند. این اقدام اخیر منجر به توسعه استراتژی برای آزمایش ردیابی مخاطب و قرنطینه‌سازی فردی می‌شود.» دیوید بونسال، از همکاران این پروژه تحقیقاتی در دانشگاه آکسفورد تاکید می‌کند که ردیابی اولیه مخاطبان توسط این اپلیکیشن براساس علائمی است که شناسایی می‌کند، چراکه عملکرد آن بسیار سریع است و پیش از اینکه ویروس از فرد مبتلا به دیگران منتقل شود، آن را شناسایی می‌کند. شبیه‌سازی‌های ما پیش‌بینی می‌کند زمانی که ردیابی مخاطب تا اعلام نتایج آزمایش به تاخیر بیفتد، کنترل شیوع بیماری با شکست مواجه می‌شود و آن زمان است که آمار مرگومیر ناشی از ابتلا به کرونا هر روز بیشتر می‌شود و مردم بیشتری باید در قرنطینه باقی بمانند تا بیماری کنترل شود.»
میشل پارکر، یکی‌دیگر از محققان دانشگاه آکسفورد درباره پروژه این اپلیکیشن موبایلی می‌گوید: «علاوه‌بر اهمیت حفظ جان مردم و کاهش ابتلا به بیماری، ما نگرانی‌هایی را هم مربوط به استفاده غلط از داده‌هایی داریم که برای راه‌حل‌های ردیابی دیجیتال مخاطب ارائه می‌شود. هر فردی که این اپلیکیشن فناورانه را نصب می‌کند باید اطمینان داشته باشد که گامی در راستای کنترل شیوع بیماری برداشته است. در این اپلیکیشن تماس ما با دیگران ثبت می‌شود و هشدارهایی نسبت به تماس با افراد دیگر به شما داده می‌شود تا بتوانید مراقب سلامت خود باشید. استفاده از این اپلیکیشن ردیابی دیجیتال به‌مرور و در گذر زمان باعث کاهش روند انتقال ویروس بین افراد جامعه و کنترل شیوع بیماری می‌شود.»
* مترجم: ندا اظهری