به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، «حضور آمریکا در منطقه به شماره افتاده است، پس روی اسب باخته شرط‌بندی نکنید.» این جملات را روز گذشته محمدجواد ظریف در حاشیه مجمع گفتوگوی تهران، خطاب به کشورهای منطقه گفت. مجمعی که در قالب بیست‌وسومین کنفرانس بین‌المللی خلیج‌فارس با حضور دیپلمات‌ها و سفرای کشورهای مختلف از جمله یوسف بن علوی وزیر امور خارجه عمان، حامد کرزی رئیس‌جمهور سابق افغانستان در مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت خارجه برگزار شد. وزیر امور خارجه کشورمان در بخشی از سخنرانی خود تاکید کرد که رئیس‌جمهور بی‌ادب و گستاخ آمریکا با ارتکاب خطایی راهبردی و برخاسته از حماقت، بزرگ‌ترین فاتح نبرد علیه تروریسم و صلح‌سازترین ژنرال منطقه در چند دهه اخیر را ترور کرد و البته این بار قمار بزرگی کرده است و بداند که وعده الهی تخلف‌ناپذیر و حق پیروز است. ظریف اشاره داشت که تهران همچنان لنگر صلح و امنیت منطقه خواهد ماند و اخراج ایالات متحده آمریکا از منطقه غرب‌آسیا، را سرنوشت محتوم استفاده افسارگسیخته واشنگتن از ابزارهای جنگ، تحریم و ترور خواند و تصریح کرد: «ایالات متحده آمریکا جواب قاطع و حتمی گستاخی خود را در زمان و مکانی که حداکثر درد را احساس کند، خواهد گرفت.»
جواب قاطع به جنایت آمریکا، صدای واحدی است که این روزها از جای جای ایران به گوش می‌رسد. هم مردم و احساسات به غلیان افتاده انتقام سخت را ضروری می‌خوانند و هم عقل سلیم نسخه‌ای جز انتقام سخت در برابر جنایت آمریکا تجویز نمی‌کند. در همین راستا فواد ایزدی، کارشناس مسائل آمریکا تاکید دارد یکی از دلایلی که حاج قاسم سلیمانی توسط آمریکا هدف قرار گرفت، این بود که بسنجند اگر فردی در این سطح را به شهادت برسانند ایران چه واکنشی خواهد داشت و از آن واکنش امکان حمله نظامی به ایران سنجیده شود.
به عبارتی دیگر اگر واکنشی نباشد یا واکنش خفیف باشد و تاثیر چندانی نداشته باشد آمریکا را به این جمع‌بندی خواهد رساند که می‌تواند علیه ایران حمله نظامی کرد. از این جهت این استاد روابط بین‌الملل تاکید دارد هزینه‌ای که ایران به آمریکا تحمیل می‌کند باید فراتر از انتظار طرف مقابل باشد. آنچه در ادامه می‌آید مشروح گفتوگوی «فرهیختگان» با فواد ایزدی، عضو هیات‌علمی دانشگاه تهران است.
فارغ از اینکه سردار سپهبد قاسم سلیمانی از چه جایگاهی برای جمهوری اسلامی برخوردار بودند؛ حقوق بین‌الملل حتی امکان چنین جنایتی را به آمریکا می‌دهد؟ کم‌سابقه بودن اینکه به صورت علنی مقام رسمی یک کشور، توسط جنایتکاران رسمی کشوری دیگر ترور شود، ابعاد این جنایت را چقدر عمیق‌تر می‌کند؟
سابقه داشته است. آمریکایی‌ها در طول تاریخ خود هم ترور زیاد انجام دادند؛ برخی ترورهایی که انجام دادند هم مقام‌های دولتی کشورهای دیگر بودند. البته برخی را خودشان انجام دادند و برخی را از طریق عواملی انجام دادند، لذا آمریکا از این جهت سابقه داشته است. منتها نکته مهم این است که چه در مورد ترور سردار سلیمانی و چه موارد دیگر غیرقانونی بوده است. به این معنا که آمریکا عضو سازمان ملل است، بنابراین عضو شورای امنیت هم هست، اگر شما بخواهید علیه کشوری از زور، قوه قهریه و از نیروی نظامی در هر سطحی استفاده کنید، باید مجوز سازمان ملل باشد. این‌طور نمی‌شود که هر کشوری بیاید فلان مسئول و فلان مقام کشور دیگری را بی‌دلیل ترور کند، چنین چیزی اگر در دنیا داشته باشیم اولین ضربه را مقامات آمریکایی می‌خورند، زیرا افرادی که در دنیا از آمریکایی‌ها زخم خورده‌اند، خیلی زیادند. قطعا آمریکا نمی‌پذیرد که مسئولان کشورش را کسی ترور کند. این خلاف قوانین بین‌الملل است حتی تهدید هم همین‌طور است. شما در منشور سازمان ملل نگاه می‌کنید آنجا که می‌گوید استفاده از زور باید مجوز شورای امنیت داشته باشد جمله کامل این است «use of force threat or use of force» یعنی تهدید یا استفاده از زور نیاز به مجوز دارد. پس اینکه آقای ترامپ توئیت می‌زند و به‌صراحت ایران را تهدید می‌کند یعنی می‌گوید یا منشور سازمان ملل را نخواندم یا کوچک‌ترین ارزشی برای آن قائل نیستم! البته ترامپ با عملکرد خود نشان داده که کوچک‌ترین ارزشی حتی برای منشور سازمان ملل قائل نیست. از این جهت هم اقدام و جنایت آمریکا خلاف قوانین بین‌الملل است و هم حتی خلاف قوانین داخلی آمریکاست.در سال 2007 و در زمان بوش پسر، آمریکا نیروی قدس سپاه پاسداران و حاج قاسم را بر اساس دستور اجرایی خود ذیل گروه‌های تروریستی قرار داد. دستور اجرایی می‌گوید اگر فلان فرد یا فلان نهاد در لیست گروه‌های تروریستی برود، شما می‌توانید بر اساس قوانین داخلی آمریکا ملک او را مصادره کنید، روابط بانکی‌اش را مختل کنید، حداکثر آنکه اگر خیلی بخواهد کار جدی غیرقانونی انجام بدهد بروید فرد را دستگیر کنید. ولی همان قانون آمریکا یعنی همان قانون خودشان هم مجوز قتل نمی‌دهد. از این جهت شهادت سردار سلیمانی نه‌تنها نقض قوانین بین‌الملل است بلکه نقض قانون خود آمریکا هم هست. کاری که ترامپ انجام داده در عمل همه قوانین موجود، چه قوانین داخلی خودشان و چه قوانین بین‌المللی را نقض کرده است.
اینکه این جنایت در کشور ثالث اتفاق افتاده، ابعاد غیرقانونی این جنایت را سنگین‌تر نمی‌کند؟
بله، این بدتر می‌شود، چون آقای قاسم سلیمانی که به عراق مخفیانه نرفته‌اند. رسمی و با پاسپورت رفته‌اند. ایشان بسیار حساس بودند که وقتی سفر می‌رفتند به‌خصوص به کشورهایی مانند سوریه و عراق، حتما به صورت رسمی وارد شوند. آن هم به خاطر احترامی است که برای استقلال آن کشور قائل بودند. به این جهت زمانی که به‌عنوان میهمان کشوری وارد آن کشور می‌شدند و یکی از مسئولان ارشد نظامی آن کشور به استقبال ایشان می‌آمدند، این کاری که آمریکایی‌ها کردند نقض استقلال و حاکمیت عراق هم هست. به همین دلیل است که در پارلمان عراق هم برای خروج نیروهای آمریکا از عراق رای‌گیری شد و پارلمان عراق نیز به خروج نیروهای آمریکایی از عراق رای داد.
به نظر شما اقدام متقابل ایران در چه سطحی می‌تواند باشد؟ آیا اقدام متقابل و انتقام سخت از جنایتکاران آمریکایی آن‌گونه که برخی تبلیغ می‌کنند به جنگ میان ایران و آمریکا منجر خواهد شد و از سوی دیگر انفعال در برابر این جنایت سایه جنگ را از سر کشور رفع خواهد کرد؟
طبق توصیه‌هایی که بعضا داده می‌شود اگر اقدامی نکنیم قطعا جنگ می‌شود، چون یکی از دلایلی که حاج قاسم سلیمانی را هدف قرار دادند این بود که می‌خواستند بسنجند اگر فردی را در این سطح شهید کنند ایران چگونه واکنش نشان می‌دهد. اگر واکنش نباشد یا واکنش خفیف باشد یا واکنش تاثیرگذاری نباشد می‌گویند می‌توان علیه ایران حمله نظامی کرد و یکی از کارهایی که اینها می‌خواستند انجام دهند حمله نظامی به ایران است.
با این وصف در واقع شهادت سردار سلیمانی و جنایتی در این سطح امکان‌سنجی حمله نظامی به ایران بوده است.
بله، مقام ارشد نظامی یک کشور را می‌زنند و اگر ببینند اتفاقی رخ نداد بعد به کل کشور حمله می‌کنند! بر همین اساس ایران چاره‌ای ندارد جز اینکه هم جواب دهد و هم جواب در سطحی باشد که طرف مقابل بداند اگر بخواهد تعرضی کند هزینه بالایی برایش دارد. پیش از این نیز سابقه داشته است و در برخی مواقع آمریکایی‌ها تعرضی می‌کنند و می‌دانند که هزینه دارد ولی می‌گویند ما این هزینه را تحمل می‌کنیم. برآورد آنها نیز اتفاقا نسبت به این موضوع همین بوده است یعنی گفتند هزینه به شهادت رساندن سردار قاسم سلیمانی را تحمل می‌کنیم. منتها هزینه‌ای که ایران تحمیل می‌کند باید فراتر از انتظار طرف مقابل باشد. البته خوب است در دنیا صلح و دوستی باشد و نیازی به این نوع پاسخگویی و التهاب نباشد، اما چون در دنیایی زندگی می‌کنیم که کشوری مثل آمریکا و رئیس‌جمهوری مانند ترامپ در آن هستند به این جهت هیچ چاره‌ای نیست غیر از اینکه پاسخ بدهیم و جواب هم محکم باشد.
چه ظرفیت‌هایی برای پاسخگویی و اقدام متقابل داریم؟ اساسا ظرفیت انتقام سخت را داریم؟
آمریکایی‌ها اطراف ما یعنی در منطقه غرب آسیا، 150 سایت دارند؛ پادگان و نیرو در اطراف ما زیاد دارند که همه اینها در تیررس نیروهای نظامی جمهوری اسلامی هستند. تنها چیزی که ما کم نداریم موقعیتی است که آمریکایی‌ها آنجا حضور دارند و می‌شود آنها را هدف قرار داد. علاوه‌بر خود آمریکایی‌ها هم‌پیمانان آنها در منطقه مانند رژیم صهیونیستی و رژیم سعودی نیز در ایجاد این فضا کمک کرده‌اند، تاثیر داشته‌اند و شادی‌های آنها را شاهد هستیم. از این جهت علاوه‌بر آمریکا، هم‌پیمانانش نیز قابل هدف قرار دادن هستند و چاره‌ای هم نداریم غیر از اینکه این کار را انجام دهیم.
از ظرفیت هم‌پیمانان منطقه‌ای خود هم می‌توانیم در این مسیر استفاده کنیم؟
بله، حالا اینکه عرض می‌کنم بزنیم و واکنش داشته باشیم منظور هم نیروهای ایرانی و هم نیروهای هم‌پیمان با ایران است و هدف زدن طرف مقابل و انتقال این پیام است که کار آنها هزینه دارد. این که چه کسی و کجا می‌زند نیاز به طراحی‌های نظامی دارد که الحمدلله کشور در این حوزه نیز توانمند است.
با توجه به موضع‌گیری گروه‌های مقاومت از جمله حزب‌الله لبنان که خود را فارغ از جمهوری اسلامی نیز به‌عنوان خونخواه این جنایت می‌دانند، به نظر شما ضرورت دارد واکنش و انتقام سخت به‌صورت مشخص از جانب ایران هم باشد یا واکنش نیروهای مقاومت کفایت می‌کند؟
مقامات نظامی جزئیات را مطرح نمی‌کنند و این خوب نیست که افراد غیرنظامی وارد جزئیات شوند چون عامل غافلگیری باید رعایت شود و الان که قرار است ضربه جدی زده شود، باید این عامل در نظر گرفته شود. نکته‌ای که اهمیت دارد این است که اگر پاسخ مناسبی به اقدام واضح و علنی آمریکا ندهیم این امر احتمال جنگ را بیشتر می‌کند.
بحثی قبلا مطرح می‌شد مبنی‌بر اینکه اگر آمریکا حاضر شود تحریم‌ها را رفع کند و به میز مذاکره برجام بازگردد، ایران نیز در قالب 1+5 مذاکرات را از سر خواهد گرفت. همچنان بر این موضوع از سوی وزارت خارجه تاکید شده، البته با فرض انتقام خون سردار سلیمانی. نظر شما در این باره چیست؟ با توجه به موضع‌گیری‌های شفاف و ضدایرانی اخیر کشورهای اروپایی و اتفاقاتی که درخصوص برجام تا امروز افتاده و نتیجه‌ای حاصل نشده است، موضع و راهبرد ما در این خصوص چه می‌تواند باشد؟
اگر آمریکایی‌ها علاقه‌مند بودند به برجام بازگردند یا کاهش تحریم داشته باشند، هیچ‌وقت سردارسلیمانی را شهید نمی‌کردند. این درک قاعدتا باید در وزارت خارجه و کشور وجود داشته باشد که وقتی سردار مهمی در کشور شهید شده صحبت از گفت‌وگو، مذاکره، 1+5 و برجام اصلا نباید انجام شود. هر کسی این صحبت‌ها را انجام داده اشتباه بزرگی کرده و باید اصلاح کند. نکته قابل‌توجه که نباید فراموش کرد این است که با دولت آقای ترامپ هیچ نوع توافقی حاصل نخواهد شد. نه به خاطر اینکه افرادی در دولت آقای روحانی علاقه‌مند نبودند، به خاطر اینکه کسی در آمریکا علاقه‌مند نبود و اگر اینها علاقه‌مند بودند در این سطح سردار ایرانی را شهید نمی‌کردند. از این جهت در فکر این بحث‌ها هم بودن به‌نظرم برای منافع ملی کشور خوب نیست.
اساسا آمریکا فارغ از تهدیداتی که انجام می‌دهد، امکان درگیر شدن در یک جنگ با ایران را دارد؟
آمریکایی‌ها هزینه نظامی بالایی دارند یعنی در حوزه نظامی هزینه زیادی می‌کنند منتها نمی‌توانند زیاد کشته بدهند. چیزی که بالا نیست تعداد کشته‌هایی است که آمریکایی‌ها می‌توانند بدهند چراکه ارتش آمریکا داوطلبانه است. افرادی که وارد ارتش می‌شوند به خاطر پول وارد می‌شوند. اگر معلوم شود که شما وارد ارتش آمریکا می‌شوید و کشته خواهید شد سیستم نظامی آمریکا کلا به هم می‌ریزد. اگر داوطلبی نباشد که برای پول ثبت‌نام کند دیگر ارتشی نخواهد بود. از این جهت آمریکایی‌ها نسبت به کشته‌ها حساس هستند و این حوزه ضعف آنهاست و در این حوزه هم باید ضربه بخورند چون خطایی بزرگ و جنایت عظیمی مرتکب شده‌اند و باید بهای آن را بپردازند.
از گفته شما می‌توان نتیجه گرفت که با این وصف آمریکا اساسا توان ورود به جنگ فراگیر را ندارد؟
آمریکا توانمندی ورود به جنگ فراگیر را دارد منتها محدودیت‌های متعددی هم دارد و ما باید این مساله را برای آمریکایی‌ها ثابت کنیم که هزینه حمله نظامی گسترده به ایران قطعا بسیار بیشتر از منفعت آن خواهد بود.
این محدودیت‌ها علاوه‌بر ضعف در نیروهای نظامی که بیان کردید چه چیزهایی است؟ کشورهای منطقه با آمریکا همراهی خواهند کرد؟
برخی کشورها ممکن است پایگاه‌های خود را در اختیار آمریکا قرار دهند و به همین دلیل است که این کشورها قابلیت ضربه خوردن از ایران را دارند.
ایران هم اقدام متقابل در آن حد می‌تواند داشته باشد؟
ایران چاره‌ای ندارد جز اینکه اقدام متقابل انجام دهد، چون عدم پاسخگویی به این جنایت، جنایت بزرگ‌تری است. به این جهت ما نیاز داریم پاسخ دهیم.
* نویسنده: حانیه موحدین، دبیرگروه راهبرد