به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، هرچه در داخل، رسانه‌ها در بی‌خبری به‌سر می‌برند و اساسا نمی‌دانند که در سفر حسن روحانی و تیم همراه وی به توکیو چه می‌گذرد، رسانه‌های خارجی از محوریت گفتوگوها بر موضوع برجام می‌نویسند و بیشتر بر تردیدها می‌افزایند.ماجرا اما از آنجایی شروع شد که رسانه‌های ژاپنی به نقل از یک منبع دیپلماتیک از هماهنگی ژاپن با ترامپ برای گفتوگو با تهران سخن گفتند و اعلام کردند ترامپ موافقت خود را با این اتفاق اعلام کرده است و حتی از آبه شینزو، نخست‌وزیر ژاپن خواسته که نتایج نهایی این گفتوگوها را به اطلاع کاخ سفید برساند.
بعد از این اتفاق بود که خبرهای زیادی درباره این سفر و میانجی‌گری دوباره نخست‌وزیر ژاپن میان تهران و واشنگتن جدی شد و حتی رسانه‌های نزدیک به دولت در ایران نیز با تایید این خبر از تکرار فرصت توکیو برای ایفای نقش میان ایران و آمریکا سخن گفتند. در این بین هم روزنامه همشهری از رسانه‌های نزدیک به دولت نوشت ژاپن توانسته ضمن رایزنی با واشنگتن، مجوز خرید نفت از ایران را کسب کرده و در این سفر با تهران برای از سرگیری خرید اقدام خواهد کرد.
همشهری البته درباره دیگر توافقاتی که قرار است در سفر روحانی به توکیو عملیاتی شود هم توضیحاتی داد و نوشت: «همشهری کسب اطلاع کرده، احتمال معافیت ژاپن از تحریم خرید نفت ایران در جریان سفر رئیس‌جمهور ایران به ژاپن و دیدار با آبه شینزو، نخست‌وزیر این کشور قوت گرفته و به‌نظر می‌رسد ژاپنی‌ها موفق شده‌اند برای ایجاد روزنه‌ای در دیوار ایجادشده در مسیر برجام، از آمریکایی‌ها مجوز خرید نفت را بگیرند؛ هرچند قرار نیست دارایی‌های ارزی ناشی از صادرات نفت ایران به‌صورت پول نقد در اختیار ایران قرار گیرد، بلکه از کانال مالی جدید که مسئولیت اجرای آن برعهده سوئیس خواهد بود، ایران می‌تواند از منابع ارزی خود برای کالاهای تعریف‌شده که از آن به‌عنوان کالاهای بشر‌دوستانه یاد می‌شود، استفاده کند.» این روزنامه البته بر این هم تاکید کرد که «اگر دیدار روحانی و آبه در توکیو بتواند قبل از شروع سال2020 میلادی روزنه‌ای ایجاد کند، شاید نشانه‌هایی از یک توافق بزرگ‌تر قلمداد شود؛ نظیر روزنه‌ای که پیش از برجام با آزادسازی بخشی از دارایی‌های بلوکه‌شده ایران در زمان دولت باراک اوباما رخ داد؛ ماجرایی که در آن زمان به توافق لوزان منجر شد. حسن روحانی در روزهای اخیر به‌صورت تلویحی از توافق لوزان به‌عنوان نمونه‌ای عینی برای گشایش مسیر مذاکره نام برده است.»
از جانب مقامات رسمی اما واکنش‌ها درمورد این میانجی‌گری آنقدر که باید و شاید شفاف نبود و شاید مهم‌ترین آنها به اظهارات سیدعباس عراقچی، معاون وزیر امور خارجه ختم می‌شد. سیدعباس عراقچی سه روز قبل از سفر هیات ایرانی به توکیو گفته بود ایران در این سفر آماده مذاکره در هیچ سطحی با آمریکایی‌ها نیست.
مرور خبررسانی‌های این چند روز اما گویای همانی بود که پیش از سخنان عباس عراقچی مطرح شده بود و رسانه‌ها از تلاش آبه برای تسهیل روند و کاهش موانع میان تهران- واشنگتن سخن گفتند، هرچند بازهم کسی در تهران نه آن را تایید کرد و نه توضیحی درباره آن داد. با همه این حواشی سفر حسن روحانی به شرق آسیا در آخر هفته گذشته انجام شد و او پس از مالزی به ژاپن رفت، در توکیو مورد استقبال نخست‌وزیر قرار گرفت و بعد از آن هم دیدارهای دوجانبه انجام شد؛ هم گفت‌وگوی خصوصی سران دو کشور و هم نشست هیات‌های تخصصی. جریان خبررسانی اما بازهم قوت عادی همیشگی را نداشت و رسانه‌های داخلی اخبار زیادی از توکیو نداشتند، یا بهتر بگوییم هیچ خبری از توکیو نداشتند، همه حتی خبرگزاری رسمی جمهوری اسلامی(ایرنا)، منتظر بودند تا پایگاه اطلاع‌رسانی رئیس‌جمهور اخبار توکیو را منتشر کند و آنها بازنشر دهند. بازنشر اخبار سفر اما گویای این بود که توافق هسته‌ای و موضوعات پیرامونی آن در جریان گفت‌وگوهای مقامات ایران و ژاپنی به‌هیچ‌عنوان کمرنگ نبوده، چنانکه روسای دو کشور پس از دیدارهای اولیه، محور توضیحات خود را بر همین موضوعات قرار دادند.
خلاصه اظهارات روسای دو کشور در نشست مشترک را که پایگاه اطلاع‌رسانی رئیس‌جمهور منتشر کرده در ادامه همین مطلب می‌توانید بخوانید و ببینید که موضوعات اصلی چه مسائلی بوده است. البته در میان سخنان برجامی دو طرف شاید مهم‌ترین سخن خبری بود که در خط آخر متن منتشرشده در پایگاه اطلاع‌رسانی رئیس‌جمهور آمده بود، جایی که در میان اظهارات آبه شینزو آمده است ژاپن ضمن حمایت پیوسته از برجام، همکاریی‌های را با سه کشور اروپایی در این زمینه آغاز کرده است. بعدا البته خبر دیگری هم از سوی رویترز منتشر شد که گویای دقت آبه شینزو در برجام و تاکید او بر فرو نریختن آن است.
رویترز عصر روز گذشته در خبری به نقل از یک دیپلمات ژاپنی گفت: «آبه شینزو در دیدار با حسن روحانی، رئیس‌جمهور ایران نسبت به کاهش تعهدات هسته‌ای ایران ابراز نگرانی کرده و از جمهوری اسلامی خواسته از اتخاذ گام‌های بیشتری که ممکن است به تضعیف این توافق منجر شود، خودداری کند.» در کنار همه اینها اما نمی‌توان از توئیت مهم شب گذشته حسن روحانی گذشت، همان اعلام موضع مهمی که به‌نظر می‌رسد ناظر به اتفاقات جدیدی باشد. او دیروز در صفحه شخصی خود پس از دیدار با نخست‌وزیر ژاپن نوشت: «ایران از هر طرحی که بتواند موجب افزایش تبادلات اقتصادی به‌ویژه در حوزه انرژی و افزایش صادرات و فروش نفت بشود، استقبال می‌کند. در راستای منافع ملی خود از هیچ‌گونه مذاکره و توافقی، روی‌گردان نیستیم.»
این عبارت دقیقا مشابه همان اظهارنظری است که وی ساعاتی قبل از دیدار محمدجواد ظریف و امانوئل مکرون در حاشیه اجلاس گذشته سران 7 بیان کرد و ناظر به احتمال توافقی بود که در پاریس احتمال آن می‌رفت. از این‌رو به‌نظر می‌رسد با استناد به این توئیت، باید مساله مذاکره را بیش از قبل جدی گرفت.همه این اقوال و گزارش‌ها گویای این است که تلاش‌های زیادی صورت‌گرفته تا توکیو مرکزی برای میانجی‌گری و برداشتن موانع برای ازسر‌گیری مذاکرات برجامی یا شبیه آن باشد، اما اینکه در تهران همچنان خبری از ارائه توضیح نیست، عجیب‌تر از همیشه است و به‌نظر می‌رسد فرای آنچه در برجام رخ داد و با سطوح اطلاع‌رسانی بسیار پایین و محدود، مذاکرات انجام و توافق حاصل شد و البته خسارات ناشی از این محرمانگی و استفاده‌نکردن از نظرات کارشناسی بعدها به صورت آشکار نمایان شد، این‌بار محرمانه‌تر از قبل احتمالا مساله مذاکره پی‌گرفته شده ولی خبری از آن نیست.
اندر مصائب محرمانگی البته حرف‌های زیادی برای گفتن است که در این مجال تنها باید به بیان این مساله اکتفا کنیم که حالا همه می‌دانند رفتار محرمانه و سری از خصلت‌های بارز دولت‌های یازدهم و دوازدهم است و هربار که با این الگو مسیری از جانب آنها طی‌شده، خسارت‌های بزرگی به کشور و مردم وارد شده است، از برجام گرفته، تا قراردادهای نفتی معروف به IPC و حتی همین اواخر ماجرای افزایش ناگهانی قیمت بنزین بدون اطلاع مردم و کارشناسان که خسارت عظیمی را به کشور وارد کرد و زمینه تشدید نارضایتی عمومی و نهایتا سوارشدن برخی اغتشاشگران بر این بستر را فراهم آورد.
روحانی و آبه چه گفتند؟
محورهای سخنان روسای دو کشور ایران و ژاپن در دیدار دوجانبه روز گذشته در توکیو به نقل از پایگاه اطلاع‌رسانی ریاست‌جمهوری به شرح زیر است:
حسن روحانی
ایران همواره به مسئولیت خود در تامین امنیت منطقه عمل کرده و معتقدیم امنیت خلیج‌فارس توسط کشورهای بیگانه به‌هم ریخته است. برای امنیت منطقه باید ریشه یک‌جانبه‌گرایی را بخشکانیم و به کسانی که مسیری غیر از همکاری براساس قواعد بین‌المللی را تعقیب می‌کنند بفهمانیم باید مسیر دیگری را دنبال کنند. دو کشور می‌توانند در حوزه‌های مختلف اعم از انرژی، علم و فناوری‌های نوین، پزشکی، گردشگری، ورزشی، گمرکی و همچنین روابط صنعتی، اقتصادی و تجاری همکاری‌های خود را توسعه دهند. خروج یک‌جانبه آمریکا از تفاهمنامه‌های بین‌المللی مثل برجام، امنیت و صلح در جهان را تهدید می‌کند. همه کشورها باید به قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان‌ملل متعهد باشند. تحریم‌های آمریکا نوعی تروریسم اقتصادی تلقی می‌شود و کشورهایی که در راه مقابله با تروریسم فعالیت می‌کنند باید با این کار آمریکا نیز مقابله کنند. کشورها می‌توانند با پایبندی و عمل به تعهدات خود، آمریکا را به اصلاح اشتباهات و بازگشت به مسیر درست و قانونی مجبور کنند. ما از هر طرحی که بتواند موجب افزایش تبادلات اقتصادی به‌ویژه در حوزه انرژی و افزایش صادرات و فروش نفت بشود، استقبال می‌کنیم.از هر تلاش و کوششی از سوی کشورها برای حفظ برجام و تامین امنیت و صلح و ثبات در منطقه و جهان استقبال می‌کنیم. به‌طور طبیعی در چارچوب منافع خود از هیچ‌گونه مذاکره و توافقی در این زمینه روی‌گردان نیستیم.
روش غیرقانونی آمریکا در خروج غیرمتعهدانه از توافق برجام نشان داد که این اقدام ضربه به یک توافق بین‌المللی و صلح و امنیت بود و درواقع نه برای آمریکا و نه هیچ‌کدام از طرف‌های برجام سودی نداشت و ثابت کرد تحریم سرنوشتی جز باخت–باخت برای هیچ‌کس ندارد.
آبه شینزو
مصمم هستیم همکاری‌های خود را با ایران به‌ویژه در زمینه‌های کنسولی، فنی و مدیریت پزشکی، مدیریت بحران و مقابله با زلزله توسعه دهیم. ژاپن همچنین علاقه‌مند است سریعا تفاهمنامه دو کشور در حوزه گردشگری عملیاتی شود تا روابط دو ملت نیز بیش از پیش توسعه یابد.ما علاقه‌مندیم بخش‌های خصوصی دو کشور در روند توسعه روابط مشترک اقتصادی فعال‌تر شود. تامین امنیت منطقه برای همه کشورهایی که به این حوزه رفت‌وآمد دارند بسیار مهم است و ما از نقش سازنده ایران در تامین امنیت و ثبات و صلح در منطقه قدردانی می‌کنیم. ژاپن پیوسته از برجام حمایت کرده و به تلاش‌های خود در این عرصه ادامه می‌دهد و همکاری‌هایی را با سه کشور اروپایی در این زمینه آغاز کرده است.
چرا نباید به مذاکره خوش بین بود؟
این روزها در توجیه چرایی مناسب‌بودن زمان آغاز گفتوگوها میان مقامات ایران و آمریکا استدلال‌های سست و ضعیفی مطرح شده است. حامیان دوآتیشه حسن روحانی که در برخی زمینه‌ها مثل خوش‌بینی به غرب، گوی سبقت را از حسن روحانی و محمدجواد ظریف ربوده‌اند با استناد به مسائلی چون استیضاح ترامپ در آمریکا یا درپیش‌بودن انتخابات ریاست‌جمهوری این کشور ابراز می‌کنند که شرایط مناسبی برای آغاز گفتوگوها فراهم شده است و به دولت هم پیشنهاد می‌کنند که روی دیوار ژاپن یادگاری که نه، توافق بنویسد و آن را امضا کند شاید که ایران هم راه ژاپن را برود و توسعه‌یافتگی را در سطوح ژاپنی آن تجربه کند.کارشناسان منصف حتی آنهایی که حامی دولت حسن روحانی هستند، اما نظر متفاوتی دارند و با ادله بسیاری مذاکره با ترامپ را مضر می‌دانند و بالاتر از آن انتخاب چنین زمانی را برای این کار زیان‌بار‌تر توصیف می‌کنند، آنها با مثال‌زدن تجربه‌های این چند سال ازجمله آنچه میان آمریکا و کره‌شمالی گذشت، می‌گویند مذاکره با فردی چون ترامپ به‌صلاح نیست و علاوه‌بر آن شرایط امروز کشور هم مقتضی آغاز یک گفتوگو از نقطه‌قوت نخواهد بود. در ادامه برخی از این دلایل را به‌طور خلاصه شرح می‌دهیم.
اول ورود به هر میز مذاکره‌ای نیازمند اقتدار درونی است، امروز اما دولت با اقدام ناشیانه‌ای که در افزایش ناگهانی نرخ بنزین داشت، پشتوانه مردمی خود را به‌شدت کاهش داده و همه چه در داخل و چه در خارج می‌دانند که او از پشتوانه قبلی حتی میان نمایندگان مجلس برخوردار نیست. حضور در جریان یک مذاکره آن‌هم با آشوب‌هایی که به‌تازگی پشت‌سر گذاشته شده خطایی است که از منظر دیپلماتیک عواقب ناخوشایندی خواهد داشت و طرف مقابل را مطمئن می‌کند که می‌تواند با افزایش مطالبات خود کفه توافق را به سمت خود سنگین کند.
دوم استیضاح دونالد ترامپ به‌زعم تمامی کارشناسان داخلی و خارجی به نتیجه نهایی نخواهد رسید و ترامپ به فعالیت خود در کاخ سفید ادامه خواهد داد و به احتمال قوی هم این استیضاح در کاهش محبوبیت او در جریان انتخابات اکتبر 2020 تاثیر به‌سزایی نخواهد داشت، از این‌رو دل بستن به چنین مساله‌ای به‌هیچ‌عنوان قابل قبول نخواهد بود، صرف‌نظر از این نکته، گزاره مشخص این است که سیاست خارجی به‌ویژه مسائل مربوط به ایران موضوعات نه‌چندان موثری در جریان انتخابات آمریکا و در میان افکارعمومی رای‌دهندگان این کشور است، لذا از این منظر هم نباید روی «نیاز» ترامپ حساب باز کرد.
سوم در جریان تمامی تحولات سال 98 از مسائل داخلی مانند اغتشاشات بنزینی گرفته تا مسائل خارجی مانند بحران عراق یا افزایش تحریم‌های آمریکا علیه ایران که مداوم تکرار می‌شود، تلاطمات بازارهایی چون بازار ارز از سوی بانک مرکزی مهار شده است، از طرفی آمارهای مراکزی چون بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول هم گویای تخلیه‌شدن فشارهای تحریمی به ایران است و به‌نظر می‌رسد تهران می‌تواند این ثبات نسبی شکل‌گرفته را با تدابیری بهبود ببخشد (البته اگر اقداماتی مانند ماجرای بنزین همه‌چیز را به‌هم نریزد).
چهارم آنچنان‌که پیش از این مقامات ایران گفته بودند، پیش‌شرط هرگونه مذاکره‌ای بازگشت ترامپ به برجام است، این البته کف ماجراست و کارشناسان در تهران می‌گویند ایران نباید از حق خود بگذرد و از گرفتن خسارت‌های سنگینی که خروج آمریکا از برجام در پی داشت، صرف‌نظر کند. با این وصف و مقایسه آن با اخباری که این روزها به گوش می‌رسد، حرکت در چنین مسیری آغاز نشده است و غیر از آن هم منافع ملی را تامین نخواهد کرد.