کیانا تصدیق‌مقدم، خبرنگار گروه فرهنگ: 20 روز تا چهاردهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری باقی مانده است. شورای نگهبان سه‌شنبه هفته‌جاری نظر قطعی خود را درخصوص نامزدهای انتخاباتی اعلام می‌کند و از فردای آن یعنی، بیست‌وسوم خردادماه تبلیغات نامزدها به‌صورت رسمی آغاز می‌شود. رسانه‌ها در انواع مختلف خود در کمتر از دو هفته، برای نامزدهای این دوره، فرصتی را فراهم می‌کنند تا محمل شناخت دقیق برنامه‌ها و وعده‌های کاندیداهای ریاست‌جمهوری باشند. به‌صورت طبیعی، صداوسیما به‌عنوان مهم‌ترین آوردگاه معرفی کاندیداهای ریاست‌جمهوری، نقش تعیین‌کننده‌ای خواهد داشت. آرایش رسانه‌ای که در این فرصت کوتاه در رسانه ملی شکل می‌گیرد، اگر واجد طراحی نظام‌مند و مبتنی‌بر دو نگاه مردم‌محوری و نگاه عملی و تخصصی باشد، نه‌تنها به افزایش مشارکت عمومی در این دوره از انتخابات کمک می‌کند، بلکه زمینه‌ساز شناخت بهتر و دقیق‌تر مردم برای ورود به این عرصه سیاسی خواهد شد.
با کارشناسان رسانه گفت‌وگو کردیم و مجموع نظرات آنها را درباره ایده‌های فرمی و محتوایی تلویزیون در ایام انتخابات را جویا شدیم. واضح است شاکله اصلی و طراحی برنامه‌ها از قبل شکل گرفته و آنچه در ادامه می‌آید شیوه‌های پیشنهادی است تا روند انتخابات آگاهانه‌تر و منصفانه‌تر شود.
1- رعایت اصل بی‌طرفی
در ایام انتخابات یکی از مهم‌ترین اصولی که تلویزیون باید در معرفی کاندیداها لحاظ کند، رعایت اصل انصاف و بی‌طرفی نسبت به تمام کاندیداهاست. مدیران صداوسیما سلایق خود را در تولید و پخش برنامه‌های رسانه ملی لحاظ نکنند و نامزدهای انتخاباتی را با یک چشم ببینند. از مجموعه نظرات کارشناسی برداشت می‌شود که در این دوره از انتخابات، به دلایلی بیشتر از دوره‌های پیشین نگران سوگیری‌های انتخاباتی هستند و این شائبه حتی در فضای مجازی هم مطرح شده که ممکن است تلویزیون در معرفی و پرداخت برنامه‌های کاندیداها، به نفع یکی بیشتر از دیگران جانبداری کند. اگر مخاطب احساس کند برنامه‌های تلویزیون به‌سمتی می‌رود که قرار است از طیف خاصی جانبداری شود، تلویزیون به‌مرور مخاطبان خودش را از دست خواهد داد و جریان‌های مختلف فکری و سیاسی سراغ سایر کانال‌های اطلاع‌رسانی و رسانه‌ای خواهند رفت.
2- مردم محوری
یکی دیگر از مسائلی که رسانه ملی باید به آن توجه کند، مردم‌محور بودن برنامه‌های انتخاباتی است. به این معنا که نظام مسائل اصلی جامعه امروز ایران در دستور کار تولید برنامه، سوالات و مطالبه از کاندیداها قرار بگیرد. صداوسیما می‌تواند برنامه‌هایی را در نظر بگیرد تا مردم بی‌واسطه بتوانند با کاندیداهای ریاست‌جمهوری صحبت کنند. مردان سیاست از طریق این کانال ارتباطی می‌توانند نسبت به نظرات مردم آگاه شوند و پاسخ بگیرند. برپایی تریبون آزاد مردم و طرح مطالبات و انتظارات آنها از نامزدهای ریاست‌جمهوری از مواردی است که در سال‌های پیش هم در رسانه ملی تولید و پخش شده بود اما در این دوره، این ارتباط بین مردم و نامزدها می‌تواند از طریق فضای مجازی شکل بگیرد و به ارتباط مستمر و نزدیک‌تر بین مردم، رسانه و نامزدهای انتخاباتی کمک کند. طراحی فرآیندهایی که مردم بیشتر خودشان را در آن دخیل بدانند، اگر از رسانه ملی شروع شود تا صندوق انتخابات ادامه خواهد داشت و به افزایش مشارکت عمومی کمک خواهد کرد.
3- مواجهه تخصصی و علمی با مسائل اصلی مردم
مواجهه تخصصی با مسائل اصلی مردم و جامعه، یکی دیگر از موضوعاتی است که می‌تواند به مرجعیت‌بخشی رسانه ملی نزد کارشناسان، اساتید دانشگاه و فرهیختگان کشور کمک کند. مدیران صداوسیما اگر قائل باشند که نظر کارشناسان دانشگاهی اهمیت ویژه‌ای در آگاهی‌بخشی مردم دارد و راهگشاست، قطعا چینش و طراحی برنامه‌ها را هم به‌سمتی خواهند برد که وعده‌ها و نظرات نامزدها در معرض نگاه کارشناسان قرار گیرد، مثلا یکی از تاکیدهای کارشناسان رسانه در برگزاری مناظره‌ها با توجه به رعایت همین اصل این بوده که مجری مناظره پیش از اینکه در حوزه اجرای تلویزیونی توانمند باشد باید موضوعات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی توانمند و آگاه باشد، حتی تاکید دارند مختص هر موضوعی مجری و کارشناس همان موضوع، مقابل کاندیداها قرار بگیرد، یعنی اگر قرار است درباره مسائل سیاسی صحبت شود، مجری یک کارشناس سیاسی باشد یا اگر قرار است درباره اقتصاد کشور بحثی مطرح شود، یک کارشناس اقتصادی در برنامه حضور داشته باشد.
4- هم رعایت اخلاق و هم پرهیز از محافظه‌کاری
تلویزیون به‌عنوان یک رسانه فراگیر در تولید و پخش برنامه‌ها باید چینش و طراحی داشته باشد که جانب اخلاق و رعایت انصاف نسبت به همه کاندیداها حفظ شود اما رعایت این نکته به این معنا نیست که نسبت به هرگونه اجراهای چالشی و گفت‌وگوهای جدلی پرهیز شود. در برنامه‌های انتخاباتی باید به کاندیداها اجازه داده شود به صورت آزادانه پرسش و پاسخ کنند و حتی در مناظره‌ها این امکان برای همه باشد که ایده‌ها و نظرات یکدیگر را به چالش بکشند. البته حفظ چنین موقعیتی، نیازمند توجه به یک ظرافت رسانه‌ای است که هم کاندیداها از چهارچوب‌های اخلاقی خارج نشوند و هم مجریان رسانه گرفتار روش‌های محافظه‌کارانه و تصنعی نشود. حفظ و رعایت این دو نکته برای اجراکنندگان کار ساده‌ای نیست و همچون بندبازی است. لغزیدن به هرکدام از این دو سمت، باعث می‌شود یا حقی اجحاف شود یا شکل تصنعی اجراها، منجر شود مخاطبان از کلیت برنامه‌های تلویزیونی فاصله بگیرند.
همچنین عباس اسدی، عضو هیات‌علمی دانشگاه علامه طباطبایی در گفت‌وگو با «فرهیختگان» بیان کرد: صداوسیما در حوزه مناظرات بایستی یک کار بنیادی کرده و آن را از حالت یکنواخت خارج کند و حالتی به آن دهد که هیجان داشته باشد تا مردم احساس کنند این مناظره‌ها تصنعی نیستند. صداوسیما در اجرای مناظره باید از آدم‌ها و افکار جدید استفاده کند و آدم‌های کلیشه‌ای را نباید به‌عنوان مجری مناظره قرار دهد. ما هر بار دیدیم مجری‌های تکراری آمدند و اجرا کردند. آنها باید سوالاتی مطرح کنند که نیازهای مختلف جامعه را درنظر بگیرد.
صدیقه ببران، عضو هیات‌علمی دانشگاه تهران مرکزی نیز اظهار کرد: از مسائل مهم در برنامه‌های مناظره انتخاباتی مجری است. مجری که انتخاب می‌شود باید کاملا کارشناس باشد نه یک آدم معمولی که هرچهدر گوشی به آن می‌گویند تکرار کند. باید از خودش ابتکار عمل و نوآوری داشته باشد و بتواند مردم را جذب کند. هدایتگری مجری در زمینه مناظرات موضوع مهمی است.
پیشنهادهایی به تلویزیون برای تحقق ایده بی‌طرفی و افزایش مشارکت در انتخابات را در روزنامه فرهیختگان بخوانید.