مهدی حاجی آقا، کارشناس مسائل ترکیه در گفتوگو با «فرهیختگان»:
به گزارش «فرهیختگان»، درباره اینکه اظهارات رجب طیب‌اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه یک لفاظی است یا در پشت آن یک طراحی عملیاتی قرار دارد، با مهدی حاجی‌آقا، استاد دانشگاه و کارشناس مسائل ترکیه، گفتوگو کردیم. حاجی‌آقا معتقد است، اردوغان نگاه پلیدی به همسایگانش دارد و به‌دنبال احیای امپراتوری عثمانی است. متن این گفتوگو را در ادامه می‌خوانید.
پس از تحولات عربی، ترکیه سیاست تنش صفر را کنار گذاشت و رفتار تهاجمی‌تر پیدا کرد. برخی تحلیلگران الگوی سیاست خارجی آنکارا را رئالیسم تهاجمی می‌دانند. در سال‌های اخیر ترکیه در هر جبهه‌ای وارد شد، نتوانست پیروزی چشمگیری به‌دست بیاورد. آذربایجان شاید بزرگ‌ترین و سریع‌ترین پیروزی برای اردوغان در سیاست خارجی بود. اظهارات دیروز رئیس‌جمهور ترکیه نشان می‌دهد این پیروزی اردوغان را تهاجمی‌تر کرده است. این رفتار تا کجا ادامه دارد؟
ترکیه از دوره دوم نخست‌وزیری و به‌خصوص ریاست‌جمهوری که اردوغان قدرت بلامنازع و با اختیارات حداکثری را در دست گرفت، ترکیه به‌طور کاملا عمل‌گرایانه به دوره نئوعثمانی‌گری بازگشته است. او داستان به کنار نهاده شده عثمانی‌گری را دوباره روی میز کار گذاشته و در دستور‌کار قرار داده است. در 5 سال اخیر اردوغان نیتی کاملا سوگیرانه در جهت پوشش دادن یا عملیاتی ساختن سه رویکرد اولیه داشته است. این سه رویکرد نقش تمدنی، الگویی و رهبری منطقه‌ای بوده است. رویکرد تمدنی یعنی آنکارا می‌گوید ما در گذشته امپراتوری عثمانی بودیم و 10 برابر ترکیه فعلی قلمرو داشتیم. رویکرد الگویی‌اش این است که می‌گوید ما پیشرفت کردیم و نرخ رشد اقتصادی ما اینقدر بوده و از کجا به کجا رسیده‌ایم. به‌حق هم می‌‌گویند و برای این رشد، فکت‌های مشهودی دارند. هر کسی در فاصله 5 سال به 5 سال ترکیه رفته باشد، متوجه این می‌شود که از نظر اقتصادی ترکیه چقدر پیشرفت داشته است. اما رویکرد رهبری منطقه‌ای پسامد این دو رویکرد تمدنی و الگویی است. شما تمدن و رشد اقتصادی داشته باشید، طبیعی است خیلی‌ها شما را به‌عنوان الگو می‌پذیرند. ترکیه با سردمداری اردوغان می‌خواهد این 3 رویکرد را جامه‌عمل بپوشاند. من در هر دو جامعه ایران و ترکیه زندگی کرده‌ام و در پژوهشی که برای وزارت کشور انجام دادم دقیقا اینها را توضیح دادم. ترکیه در سال‌های اخیر موفق عمل کرده است. منتها در جایی مثل جمهوری آذربایجان این موفقیت کاملا هویداست. یا حرکت‌های نرمی که در ایران از خیلی وقت پیش انجام می‌دهد، هویداست. البته یک جاهایی به دیوار سخت خورد. مقاله آخر من درباره به دیوار سخت خوردن اردوغان در حاشیه خلیج‌فارس است. درمجموع اگر مطالعه طولی انجام بدهیم، ترکیه یک حرکت و پیشرفت محسوسی در سیاست‌هایش داشته است.
ترکیه به رهبری اردوغان نیت خصمانه‌ای دارد. اگر اظهارات رهبر حزب مخالف جمهوری خلق را در روزهای اخیر رصد کرده باشید متوجه خیلی از نیات پلید اردوغان در ارتباط با همسایگانش می‌شوید. ترکیه خصمانه جلو می‌آید و ایده های خطرناکی برای ایران دارد. من به اندازه کافی برای این حرفم مستندات دارم که نشان می‌دهد نیت باطنی اردوغان چیست. او با شخصیت چند‌وجهی، نقش‌های مختلف را کنار هم می‌چیند و روزبه‌روز جلو می‌رود.
اردوغان پنجشنبه در رژه باکو، شعری خواند که در ایران پان‌ترک‌ها می‌خوانند. این یک لفاظی است یا برنامه برای اقدام؟
اینها قابل پیش‌بینی است. در پژوهشم تحت عنوان جمهوری ترکیه و آذربایجان و تحرکات قوم‌گرایانه در ایران به‌صورت مستند با فکت‌هایی که داشتم نوشتم جریانی اینجا شکل گرفته و دارد به سمت نقطه هدف پیش می‌رود و این جریان به آذربایجان محدود نمی‌شود. یعنی این جریان از آذربایجان به سمت آسیای میانه ادامه پیدا خواهد کرد.
اردوغان هم گفته مبارزات آذربایجان هنوز به پایان نرسیده است.
بله، دارند تنور را گرم و داغ نگه می‌دارند. ترکیه به‌عنوان کشور ثالث یک‌تنه وارد جنگ ارمنستان شد. آنکارا چنین حقی نداشت ولی چون پشتوانه طرفدارانش را داشت، چنین کاری کرد. شما کمتر سراغ دارید که کشوری وارد جنگ همسایگانش شود و کاسه داغ‌تر از آش شود. ترکیه کاسه داغ‌تر از آش شد و با چندین هواپیمای نظامی مستشار و نیرو آورد.
آیا می‌شود این‌طور برداشت کرد که اردوغان با این ادبیات، کریدور اتصال به دریای خزر و آسیای میانه را در سر می‌پروراند؟
دقیقا همین است.
آیا او با ادبیات تهاجمی درباره ارس، می‌خواهد ایران را در موقعیت تدافعی گرفتار و نقشه‌اش را اجرایی کند؟
ببینید در ارتباط با ایران خیلی نرم عمل می‌کند. من دیپلمات‌ها و کاردارها و سفرای ترک را به‌شخصه می‌شناسم. الان سفیر فعلی ترکیه در ایران آقای دریا اورس تحصیلکرده دانشگاه آنکارا و دانشکده‌ای است که من در آن درس خواندم. در یک جلسه ایشان مرا شناخت که هم‌دانشکده‌ای بودیم. ایشان در ایران هر هفته جلسات متعددی با ایرانیانی که طرفدار ترکیه هستند، دارد و مشغول کادرسازی و زمینه‌سازی برای چنین ذهنیت‌هایی است. کاملا هم موفق عمل کرده است. شما یک گرایش‌سنجی از آذری‌های ایران نسبت به تحولات ترکیه بکنید تا متوجه اوضاع بشوید. من در پژوهشم نتیجه‌گیری کردم که ترکیه برای جامعه آذربایجان ایرانی و فراتر از جامعه آذری گروه مرجع یا رفرنس گروپ و الگو شده است. این در راستای عملکرد موفق اینها بوده است. سفیر ترکیه در ایران تسلط کامل به زبان فارسی دارد و تحصیلکرده زبان و ادبیات فارسی است ولی سفیر ما در ترکیه بلد نیست دو کلمه ترکی استانبولی صحبت کند. این خواب غفلت سیاستمداران و مجموعه وزارت امورخارجه بد‌جوری به سیستم اجتماعی و حاکمیت ملی ضربه می‌زند. اردوغان حتی از شمال آفریقا هم غافل نیست. آنقدر در لیبی دخالت کرد که السیسی مشخصا اردوغان را تهدید به جنگ نظامی کرد.
با وجود روابط نسبتا خوب تهران و آنکارا، شما معتقدید که تجزیه ایران جزء اهداف ترکیه است؟
بله. ولی نه با لشکرکشی و جنگ مستقیم، بلکه با عملیات نرم در استان های هم زبان. متاسفانه وزارت امورخارجه از زاویه تنگ و باریک خودش دارد به مسائل نگاه می‌کند. وزارت امورخارجه تیم‌های غیرکارشناسانه زیادی دارد. من از سال 80 سفرای ایران در ترکیه را می‌شناسم و عملکرد و زاویه دیدشان را می‌دانم. متاسفانه نمره قبولی نمی‌گیرند. این 5 سفیری که داشتیم هر کدام‌شان یک‌سوم عملکرد همتایان‌شان را در ایران داشتند. یعنی عملکرد سرکنسول‌های ترکیه در ایران 3 برابر سفرای ایرانی بوده است. من با اطمینان می‌گویم همه سفرای ایران در ترکیه مشغول کار و بیزینس شخصی هستند. عمدتا فعالیت‌شان این است و دغدغه دیگری ندارند.
خبر مرتبط:
مطالب پیشنهادی
