کرونا، بحران حال یا آینده؟

به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، حسین زیبنده، پژوهشگر هسته فضای مجازی مرکز رشد دانشگاه امام صادق(ع) طی یادداشتی نوشت: تعامل کاربران بر بستر شبکه مبتنی فناوری اطلاعات و ارتباطات موجب بازتولید نظام های اجتماعی مختلف و شکل‌گیری فضای مجازی گردیده است. به‌تبع آن، ارائه خدمات در عرصه های مختلف نیز به سمت بهره‌گیری از فضای مجازی رفته است؛ چراکه فناوری اطلاعات و ارتباطات امکان بهبود و بهره‌ور سازی خدمات و همچنین ارائه خدمات جدید در حوزه‌های مختلف دولت، بازار و بخش مدنی را فراهم می‌آورد.

در تبیین انواع خدمات قابل‌ارائه به‌صورت الکترونیکی، مدل‌های مختلفی مطرح شده است که بعضاً کارکردهای متنوعی را شامل می‌شود، اما به‌عنوان مدلی ساده‌، می‌توان به مدل چهارگانه خدمات الکترونیک اشاره نمود.(شکل)

شکل -مدل چهارگانه خدمات الکترونیک

آنچه امروز و با ابتلای جامعه به ویروس کرونا زنگ خطری را به صدا درآورده است، قابلیت و توان شبکه و زیرساخت ما برای ارائه این‌گونه خدمات است. درواقع کرونا فقط بحران امروز ما نیست، بلکه هشداری برای بحران‌های فردای ما در زمینه ارائه خدمات الکترونیک نیز است.

می‌توان تجارت الکترونیک، به‌عنوان پیشرفته‌ترین سیستم الکترونیکی ارائه خدمات کشور که پیش از همه خدمات به آن پرداخته‌شده و توسعه‌یافته است را موفق‌ترین خدمت در این آزمون اجباری شناسایی نمود؛ البته در عین وجود مشکلات و کاستی‌های متعدد، خدمات پرداخت الکترونیکی و بانکداری الکترونیکی به‌خوبی توانست از پس مشکلات برآمده و نیازهای موردنیاز مردم را مرتفع نماید؛ که البته اگر آن را هم بخواهیم در مقیاس اقتصاد دیجیتال بسنجیم، هنوز عقب‌ماندگی‌های زیادی داریم. خلوت ماندن خیابان‌ها و بازارچه‌ها در شب عید و گلایه مغازه‌داران بابت رکود اقتصاد در این ایام نشان از آن دارد که هنوز در کسب‌وکارهای الکترونیکی خوب عمل‌نکرده‌ایم و از تجارت الکترونیک صرفاً به بخش پرداخت و بانکداری الکترونیک بسنده کرده‌ایم. عدم توجه به انواع اقتصاد دیجیتال ازجمله اقتصاد پلتفرمی، اقتصاد گیگ و... آن زنگ خطری است که این روزها کرونا موجب شده که آن را بهتر درک کنیم و جای خالی آن را بهتر احساس کنیم. اگر بنا به پژوهش‌های محققان، آینده اقتصاد جهان، اقتصاد دیجیتال باشد و یا حداقل نقش بسزایی در اقتصاد دنیا داشته باشد، حال تذکر و کارت زردی گرفتیم که عملاً در این زمینه موفق نبوده‌ایم و اقتصاد کشور در روزهایی که با فضای مجازی تنها مانده‌ایم، اوقات بدی را سپری می‌کند.

اختلالات این روزهای شبکه و مشکلات سرعت حتی برای استفاده از خدمات داخلی، تحیر دانش آموزان و دانشجویان برای چگونگی برگزاری کلاس‌ها یا عقب ماندن از آموزش، مطرح نبودن سلامت الکترونیکی به‌جزدریکی دو آزمون از طریق شبکه‌های مجازی و دلالی عده‌ای برای جذب کاربر به نرم‌افزارهای خود، چالش کارمندان دولتی و ارباب‌رجوع برای چگونگی حضور و رتق‌وفتق کارها در این ایام، همگی نشان از مشکلات اساسی در زمینه ارائه خدمات الکترونیک دارند.

عدم وجود زیرساخت‌های آموزش، سوق دادن دانشجویان و دانش آموزان به استفاده از پلتفرم‌های خارجی، هزینه زیاد استفاده از خدمات آموزش الکترونیک برای آن‌ها، نداشتن محتوای آموزش مجازی، منفک نبودن شبکه آموزش کشور از شبکه جهانی اینترنت و... همگی از مسائلی است که این روزها با آن سروکار داریم و البته گسترش کرونا، پیش از آنکه ضربات جبران‌ناپذیر دیگری ما را هشیار نماید، ما را مجبور به توجه به آن‌ها کرده است.

پرونده سلامت الکترونیکی اگر به‌صورت صحیح اجرا می‌شد، می‌توانست در کنترل شرایط کرونا به مسئولین کمک نماید. فعالیت ساده‌ای همچون شناسایی افراد با بیماری‌هایزمینه‌ای و هشدار به آن‌ها برای مراقبت، در کنارپیامک‌های همگانی، می‌توانست کنترل این بیماری را راحت‌تر نماید؛ به‌علاوه، با بهره‌گیری از سلامت الکترونیک، ارائه خدمات پزشکی دیگر که در این شرایط تقریباً نیمه تعطیل‌شده است نیز می‌توانست به قوت خود باقی باشد و حتی مراجعه به بیمارستان‌هاهم مدیریت شود.

دولت الکترونیک نیز مسئله‌ای قدیمی است که هرساله بودجه‌ای برای آن در لایحه بودجه در نظر گرفته می‌شود و از طرف دولتمردان نیز پیگیری می‌شود. اینکه در این ایام با تمام ملاحظات بهداشتی، هنوز افرادی برای انجام برخی کارهای ضروری مجبور به مراجعه به ادارات دولتی هستند و بسیاری از امور روزمره نیز تا بعدازاین بحران تعطیل‌شده‌اند،همگی نشانه‌هایی است که دولت الکترونیکی ما در آزمون کرونا اگر نگوییم رفوزه شده، نمره خوبی نیز کسب نکرده است.

در زمینه محتوا هم باید گفت که هشدارمان حتی از این نیز جدی‌ترمی‌شود! بحران تولید محتوای داخلی برای کاربرانی که این روزها را در خانه طی می‌کنند، به‌ناچار منجر به روی آوردن به محتواهای خارجی برای حداکثر استفاده از 100 گیگ اینترنت هدیه و همچنین سرگرمی می‌شود. می‌توان گفت که کرونا به ما اثبات کرد به‌اندازه یک ماه استفاده جدی کاربران از محتوای جذاب و داخلی که تقویت‌کننده هویت اسلامی- ایرانی آن‌ها باشد نیز محتوا نداریم. بدون تولید محتوا زیرساخت‌ها و شبکه ملی اطلاعات بستری خواهد شد برای ارائه خدمات خارجی و محتوای غیربومی که سرانجامی جز وابستگی فرهنگی و اقتصادی نخواهد داشت. این بحران وابستگی به‌مراتب سخت‌تر و پیچیده‌تر از بحران فعلی کرونا است. از طرفی اقتصاد محتوا و اطلاعات که زیرمجموعه‌ای از اقتصاد دیجیتال است، می‌توانست در شرایط فعلی که امکان ارائه برخی خدمات نیست، اقتصاد کشور را از ورطه رکود بیرون آورد؛ که البته در ذیل اقتصاد دیجیتال به آن توجه ویژه‌ای نشده است.

در انتها باید گفت که: عدو شود سبب خیر اگر خدا خواهد! کرونا علی‌رغم تمام مصیبت‌ها و سختی‌هایی که برای ملت ایران فراهم آورد، می‌تواندزمینه‌ساز برکات و پیشرفت‌های بزرگی در زمینه تحقق واقعی شبکه ملی اطلاعات نیز شود؛ به‌شرط آن‌که از آن تذکر گرفته و با نو شدن سال، خاطرات گذشته را فراموش نکنیم!