کودتای ۲۸ مرداد
سخنگوی وزارت امور خارجه، دکتر سید حسین فاطمی وزیر خارجه دولت ملی ایران را قربانی توطئه مشترک استبداد داخلی و استعمار خارجی دانست.
چندی پیش هفتاد و یکمین سال‌روز کودتای آمریکایی ۲۸ مرداد علیه دولت دکتر مصدق بود. رویدادی که بر فضای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی روزگار پس از آن، تاثیر بسیاری گذاشت. رسیدن شاعران به نوعی یأس و ناامیدی از پیامدهای تلخ این رویداد بود که در اشعار مهدی اخوان ثالث به وضوح به چشم می‌خورد.
کودتای ۲۸ مرداد، یا عملیات آژاکس، کودتایی بود که در سال ۱۳۳۲هجری شمسی توسط عوامل خارجی، علیه دولت مصدق اجرا شد و با سقوط دولت مصدق، حکومت ایران به سلطنت پادشاهی تبدیل شد.
سال ۱۹۰۱ میلادی برابر با ۱۲۸۰ شمسی مظفرالدین شاه امتیاز استخراج و بهره‌برداری از نفت را به مدت شصت سال در اختیار ویلیام ناکس دارسی قرار داد و اینگونه اختیار و فرمان نفت ایران به دست بریتانیا افتاد.یرواند ابراهامیان در کتاب «بحران نفت در ایران از ناسیونالیسم تا کودتا» به بررسی اتفاقات سال‌های ۱۳۳۰- ۱۳۳۲ می‌پردازد.
طبق نوشته‌های آقای غلامرضا نجاتی و اعضای جبهه ملی، دوهزار لمپن و فاحشه کودتا کردند و حکومت ساقط شد. حکومتی که با دوهزار فاحشه و لمپن سقوط کند که دیگر حکومت نیست. مردمی که ۳۰ تیر آمریکا و انگلیس را مجبور می‌کند فردی قوی مانند قوام‌السلطنه با ذلت کنار برود و دوباره مصدق بر سر کار بیاید، توسط چه کسی به صحنه آمده بودند؟ این قدرت درجریان کودتا کجا بود؟ این را باید از خود اعضای جبهه ملی سوال کرد.
مصدق انسانی میهن‌پرست ولی خودرای بود. در کار شرافت و صداقت داشت. حتی دشمنانش هم او را به فساد مالی متهم نکردند. از جوانی ناراحتی عصبی داشت، همان‌طور که خود در خاطراتش نوشته. چند و چون این ناراحتی هرگز مورد تحقیق جدی قرار نگرفت.
در بحث‌های معطوف به رخداد کودتای ۲۸ مرداد جریان معاند از یک‌سو به سبب دشمنی دیرینه و ریشه‌ای خود با دین، در تلاشند تا جهت بدنام کردن جریانات مذهبی ـ به رهبری آیت‌الله کاشانی ـ و همچنین تبرئه کردن خود از اشتباهات رخداده در کودتای آمریکایی ـ انگلیسی، جریانات مذهبی را دست‌دردست بیگانگان امپریالیست، مسبب بروز کودتا بدانند.
نقد مصدق تایید آمریکا و انگلیس و شاه نیست. آنها خیانت و جنایت کردند. آمریکا جنایت کرد و کودتا هم یک روز نبوده است. کودتا ۲۵ سال بود یعنی از ۲۸ مرداد تا ۲۲ بهمن کودتا ادامه داشت. چه کسی مسبب این ضرر شد؟ ابتدا آمریکا و انگلیس و شوروی بود. استعمار را فراموش نکنیم. از کل به جزء می‌آییم.
مستند «ملکه و کودتا» با استناد به تحقیقات دو محقق بریتانیایی بر روی اسناد وزارت امور خارجه آمریکا تولید شده است.
یادداشت