ایدئولوژی یکی از پرمناقشه‌ترین اصطلاحات و تعابیری است که در چند دهه گذشته در محافل دانشگاهی و رسانه‌ای به‌عنوان ابزاری برای برچسب‌زنی به رقیبان، مخالفان و منتقدان به کار می‌رود. برای ایدئولوژی معانی و تفاسیر بسیاری مطرح شده است.

با شروع اعتراضات در سال ۱۴۰۱ آنچه بسیار نمایان بود عدم حضور روشنفکران در صحنه واقعی بود و عدم اثر‌گذاری در همه میدان‌هایی که بحث‌های مختلف در جریان بود

ما وقتی می‌نویسیم چه‌بسا در رودربایستی پروپاگاندای تبلیغاتی غربی‌ها و اذناب آن در ایران یا دوستان خود هستیم، به این دلیل حقیقت را چنانچه هست بازتاب نمی‌دهیم، زیرا می‌ترسیم به ارتجاع و عقب‌ماندگی متهم شویم. 

در جریان انتخابات میان‌دوره‌ای آمریکا در ماه نوامبر 2022، زمزمه پیروزی جمهوری‌خواهان باعث نگرانی جریان روشنفکری در این کشور شد. نوام چامسکی، فیلسوف و نظریه‌پرداز آمریکایی نیز در اظهارنظرهای خود شدیدا ابراز نگرانی کرد و درباره عواقب این ماجرا هشدار داد. او در گفت‌وگویی با وب‌سایت علمی truthout درباره آینده دموکراسی در آمریکا و در جهان اعلام خطر کرد و روی کار آمدن جمهوری‌خواهان را نشانی از ناکارآمدی دموکراسی و افول آن توصیف کرد. چامسکی در بخشی از این گفت‌وگو ضمن دفاع از عملکرد اقتصادی بایدن رسانه‌ها را به جوسازی علیه او و دولت دموکرات مستقر متهم کرد و آن را توطئه‌ای سیستماتیک از جانب جمهوری‌خواهان توصیف کرد. 

سروش و ملکیان در همین گفت‌وگو و هم در آثار متعدد خود تاکید می‌کنند که روشنفکر و روشنفکری به کار «اخلاقی زیستن» می‌آید و اساسا روشنفکر سودای زندگی اخلاقی دارد.

بی‌شک در بررسی سابقه روشنفکری در جهان، حداقل به‌لحاظ تقدم زمانی در حد ضرورت ابتدا نقش روشنفکری غرب، شناسایی روشنفکری غرب و مقایسه آن با روشنفکری ایران می‌تواند برای این بحث و مناظره خیلی کلیدی باشد.

عضو هیات‌علمی دانشگاه شهید بهشتی تاکید کرد: ما باید به‌صورت جدی به مساله عدالت تمرکز و فکر کنیم چون روح و روان جامعه ما را آزار می‌دهد. چون وارد باورهای جامعه ما شده و از درون، درحال استحاله باورها و ارزش‌های جامعه است. بنابراین، به‌نظر من، در شرایط کنونی باید به‌صورت جدی یک نوع بازگشت به عدالت داشته باشیم و این عدالت باید در معنای موسع قضیه درنظر گرفته شود.

آیت‌الله طالقانی بارها ممنوع‌المنبر و زندانی شد. در سال 50 به مدت 18 ماه تبعید شد و باردیگر در سال 54 زندانی و آبان 57 از زندان آزاد شد. آیت‌الله طالقانی در دوران انقلاب نیز بارها به صراحت اعلام می‌داشت که هر حکومتی که موردتایید امام نباشد مورد تایید ما نیست.

برخی شرق‌شناسی‌ها صرفا نگاه‌های جزئی‌نگرانه را معیار کار خود قرار می‌دهند. غرب‌شناسی تمدنی [می‌خواهد] نسبتی که میان جزئی‌نگری و کلان‌اندیشی نیاز است را تعریف کند. ما در این مجموعه تلاش کردیم تجربه‌های مختلف غرب‌شناسان انتقادی و اصالت‌باور را برجسته و تجربه آنها را نمایان کنیم و حداقل از سانسور روشنفکری بیرون بیاوریم.