دقایقی قبل خبر رسید که امروز نهم خردادماه، شش نفر از اعضای گروه رسانه‌ای بعثه ایران با پروزای زودهنگام از عربستان به ایران بازگشته‌اند.

سه روز پیش از افتتاح مهم‌ترین رویداد سینمایی در حوزه مستند، واقعه‌ای هولناک در استان شرقی ایران رقم خورد. بامداد 24 آذرماه، در پی حمله تروریستی به مقر انتظامی شهرستان راسک استان سیستان‌وبلوچستان تعدادی از ماموران انتظامی به شهادت رسیدند.

تقریبا تمام کشورهای دنیا حتی کوچک‌ترین کشورها، یک مرکز ملی آرشیو دارند. اما سوای اینها مراکز دیگری برای آرشیو ویدئو، صدا و عکس و متون، به‌طور جداگانه در بسیاری از کشورها وجود دارند که علاقه‌مندان و محققان می‌توانند به آنها رجوع کنند.

من به‌دلیل اینکه مستند تاریخی زیاد کار می‌کنم یک آرشیو برای خودم آماده کرده‌ام که به‌صورت محدود برای موضوعات تاریخ معاصر به آن دسترسی دارم. اما اگر در پروژه‌ای که مورد خاص در آن وجود داشته باشد و آن آرشیو را نداشته باشم مجبورم دنبالش بگردم.

نمی‌شود گفت آرشیوی نداریم، به این دلیل که خیلی از این آرشیوها که شبکه‌های معاند با آنها مستند می‌سازند، از ایران دزدیده شده است.

من بیشتر از خود صداوسیما تصاویرم را می‌گیرم و اذیت‌کننده هم نیست، فقط یک‌سری مقررات دارد و براساس آنها اگر اقدام شود کمی زمان‌بر است، اما نشدنی نیست. آنها کاری به سابقه مستندسازان ندارند و به پژوهش‌شان نگاه می‌شود.

معمولا بحران مدیریت و نبود وحدت رویه آسیب‌رسان است. البته علاوه‌بر مشکل آرشیو، یکی از بزرگ‌ترین مساله مستندسازان این است که تحقیق درستی ندارند و کلی حرف می‌زنند.

آرشیوها جدا از معتبرترین منابع برای تکمیل تحقیقات منابع انسانی و نگهداری از اَشکال مختلف تاریخی، همواره مکان‌هایی برای انتقال تجربه به نسل و نسل‌های بعد به شمار می‌آیند. مکان‌‌هایی که رویاهای مجسم‌شده‌ فراوانی را در قلب خود جای داده‌اند و به‌شکلی باورنکردنی سرشار از ایده‌‌های ناب و خلاقانه‌ جذابی هستند.

معمولا مستنداتی که من تولید می‌کنم با آرشیو طرف است، زیرا بحث تاریخ و باستان‌شناسی است و متریال کارم را آرشیو تشکیل می‌دهد. تقریبا می‌توانم بگویم حداقل 20درصد از هر کار مرا را آرشیو تشکیل می‌دهد.

در کشورهای پیشرفته دسترسی به اطلاعات به‌سرعت رو به افزایش است، ولی کارگردان و تهیه‌کننده ایرانی برای تهیه یک برنامه مستند تاریخی به آرشیو رسانه‌های خارجی متوسل می‌شود و این سوال در ذهن ایجاد می‌شود که چگونه آرشیو و گنجینه ملی کشور در آن‌سوی مرزها به سهولت دردسترس است.

مستند «راز‌های آشکار» از مستند‌های متکی بر آرشیو و روایت‌های تحلیلی روایی از مستندات سیاسی با استناد به تاریخ است. در این مستند علاوه‌بر پژوهش‌هایی به زبان فارسی، پژوهش به زبان کشور مقصد انقلاب هم انجام شده که در نوع خودش قابل‌توجه است.

از شکل ایده‌پردازی و با علم و انصاف پرداختن به جوانب امر و شیوه و لحن رجوع به مصادیق و کنکاش در علل و معلول می‌شود دانست چه خبر است. مستند متکی به اسناد جامع موثر است. مستندساز مطلع و مسئول، بیش از آنکه حکم کند به تشریح وضعیت می‌پردازد و از بحران فردی و اجتماعی به‌عنوان فرصتی برای تسویه‌حساب استفاده نمی‌کند و تا حدی پیشنهاد‌دهنده هم هست.

من خشکسالی به معنای تغییرات اقلیمی یا کاهش بارش یا چیزهایی شبیه به این، نمی‌تواند منشأ مشکلات حوزه آب کشور باشد. وقتی شما هم در زمان بارش فراوان باران مشکل چگونگی مدیریت منابع آب دارید و هم در زمان کاهش بارش باران، این یعنی مشکل در کمی یا زیادی منابع نیست.

امامقلی درباره مسائلی که باید در برنامه «به‌اضافه مستند» مورد توجه قرار بگیرد، گفت: «قطعا مسائل زیادی در دنیای مستند هست که باید مورد توجه قرار گیرد اما به‌نظرم مهم‌ترین مسائل پرداختن به مسیر رشد و تربیت مستندسازان و در وهله بعدی مسائل صنفی آنهاست.»

شعبانی برای تبیین اهمیت دعوت از میهمان‌ها در طیف‌های مختلف، مثالی از شکل مستندهایی آورد که در دو جشنواره حقیقت و عمار پخش می‌شوند و در این‌باره گفت: «روشنایی‌ای که جشنواره حقیقت به سینمای مستند می‌دهد، در جشنواره عمار نیست. این دو بستر برای فضای مستندسازی ایران خیلی متفاوت هستند. برنامه «به‌اضافه مستند» هم نباید به دام این اتفاق بیفتد، یعنی تبدیل به جشنواره‌ای شود که بگویند فقط بچه حزب‌اللهی‌ها در آن جای دارند. این اتفاق خوب نیست.