این روزها دوستان طلبه‌ام مثل خیلی از مردم دنبال خانه هستند برای اجاره، اگر صاحبخانه کنار نیاید، من هم چند روز دیگر به این قافله می‌پیوندم.

شهیدبهشتی درباره مثال تعدد زوجات که شریعتی در جای دیگری از کتاب «اسلام‌شناسی» به آن اشاره داشته و علامه مصباح آن را مصداقی از کنار گذاشتن وحی توسط شریعتی می‌داند، می‌گوید: نشانه‌ای که بر این مساله درمورد تعدد زوجات آورده شده، اگر خود گوینده و نویسنده این بحث را به مساله خاتمیت عطف کرده بود، آن هم با این پیوندی که آورده‌اند [آن‌گاه اشکال وارد بود]؛ ولی او عطف نکرده است.

با افتتاح مجلس خبرگان قانون اساسی جلسات اول تا هشتم آن به تصویب آیین‌نامه‌های داخلی و بحث درباره کلیات متن پیش‌نویس گذشت. براساس آیین‌نامه‌های داخلی این مجلس، اعضای خبرگان در قالب کمیسیون‌های تخصصی تقسیم شده و به بررسی تعدادی از اصول پیش‌نویس و نظرات رسیده به مجلس خبرگان درباره همان اصول می‌پرداختند.

به‌نظر می‌رسد عملگرایی یا واقع‌بینی که در رفتار دکتر بهشتی وجود دارد قطعا نشأت گرفته از مبانی نظری خاصی است و می‌توانیم یک نوع تعامل و رفت و برگشتی بین اندیشه‌های ایشان با رفتار سیاسی یا خصلت عملگرایانه ایشان، مشاهده کنیم.

شهید بهشتی روشنفکر تمام‌عیار دینی بود که تسلطش بر چند زبان زنده دنیا ازجمله عربی، انگلیسی و فرانسه باعث شد تا بتواند نقش بسزایی در انتقال آرمان‌های انقلاب به دانشجویان خارج از مرزهای کشور ایفا کند. او توصیه‌های فراوانی را در سخنرانی‌های مختلف به دانشجویان برای اهمیت کار تشکیلاتی، سازوکار این نوع فعالیت و... داشته که عموم آنها در قالب کتاب منتشر شده است.

شهیدبهشتی که در فلسفه دستی داشت در کنار به‌رسمیت شناختن مکاتب امنیتی موجود در جهان که بر اساس تجربه و به‌صورت علمی ایجاد شده بودند، سعی کرد تا با ارائه تعاریفی دینی از امنیت، خلأ چنین موضوعی را بین علم و دین پر کند. همانگونه که در علم امنیت ابعاد مادی و غیرمادی گوناگونی دارد، در دین نیز چنین تقسیم‌بندی‌ای وجود دارد.

پیدایش شهیدبهشتی و تربیت شهیدبهشتی زمان بسیار زیادی از ملت ما به‌خود اختصاص خواهد داد. این‌گونه نیست که ما اراده کنیم بهشتی‌های متنوعی داشته باشیم. به‌عقیده من دشمن در این ماجرا حساب‌شده حرکت کرد. وقتی انقلاب فکری را در ایران روبه‌رشد یافت، دشمن توجه خود را به عناصر کلیدی این تحول معطوف کرد؛ یعنی کسانی که در این تحول فرهنگی نقش داشتند و می‌توانستند تداوم آن را تضمین کنند.

شهیدبهشتی ازجمله شخصیت‌هایی محسوب می‌شدند که بسیار منظم بودند حتی در کارهای روزانه خود این ویژگی شخصیتی را داشتند. به‌علاوه ایشان شخصیتی جامع بودند یعنی ویژگی‌های مذهبی، سیاسی و تشکیلاتی‌بودن را یکجا داشتند. قبل از انقلاب هم ایشان در هر جایی که حضور داشتند این ویژگی‌ها را حفظ می‌کردند مثلا اگر در حوزه علمیه قم بودند، مدرسه‌ای با تشکیلات نوین و کارآمد را تاسیس می‌کردند، اگر در هامبورگ بودند و مسئولیت مرکز اسلامی هامبورگ را برعهده داشتند، در آنجا هم ارتباط خوب و سازنده با دانشجویان و شخصیت‌های مذهبی و سیاسی داشتند و در کار خود نیز نظم و ترتیبات را رعایت می‌کردند.

شهیدبهشتی در سال ۳۴ بعد از کودتای ۲۸ مرداد کتابی به نام حکومت اسلامی نوشتند و از همان زمان به فکر کارسازی در جریان نهضت بودند. در این راستا به‌سمت تاسیس مدرسه و تربیت و آموزش نیروهای انقلابی نیز رفتند، یا مرحوم باهنر سال ۳۸ رساله دکتری خود را تحت نظر شهیدمطهری با عنوان ولایت فقیه می‌نویسند.

شهید بهشتی: معتقد بود هیچ کار بزرگی بدون تشکیلات به هدف نمی‌رسد و برای ساخت یک تشکیلات، باید هزینه کرد: «ما برای اینکه بتوانیم کارهای بزرگی را انجام دهیم، بی‌شک باید متشکل باشیم. رابطه‌های ایمانی، اعتقادی، علمی و دینی سازمان‌نیافته برای رسیدن به بخشی از اهداف و تحقق بخشیدن به قسمتی از مراحل یک انقلاب می‌تواند کافی باشد؛ ولی برای رسیدن به بخشی دیگر از اهداف و تحقق بخشیدن به آن قسمت دیگر از آرمان‌های یک انقلاب کافی نیست... ما همچنان بر داشتن یک تشکل پافشاری داریم.» این دیدگاه بسیاری از زمامدارانی است که به فکر ارتقای یک کشور و تربیت نسل آینده هستند اما برای شهیدبهشتی، تشکیلات از منظر الهی اهمیت داشت.

همه اقشار جامعه در زیر چتر مکتب تربیتی حاج‌قاسم جمع می‌شوند. مکتب تربیتی حاج‌قاسم با افراد سطحی برخورد نمی‌کند. به همه جامعه به‌عنوان بندگان خوب خدا نگاه می‌کند که هریک فرازوفرودهایی دارند. همه قابل پیشرفت هستند و از همه باید دفاع کرد. وقتی حاج‌قاسم دفاع می‌کند، نگاه نمی‌کند که از فرد مسیحی دفاع می‌کند یا کرد یا عرب یا فارس یا ترک.

این روزها چقدر از این آدم‌ها کم داریم تا خلاق باشند و کار کنند و خسته نشوند. یاد این مرد بزرگ که همه عمرش را برای کودکان این سرزمین گذاشت تا همیشه ماندگار خواهد بود.