عبدالرضا افتخاری | عضو هیاتعلمی دانشگاه تربیتمدرس| با متنوع شدن گونههای گردشگری نوعی از گردشگری نیز رونق پیدا کرد که از آن بهعنوان «گردشگری سیاه» نام برده میشود. این نوع از گردشگری، به این دلیل سیاه نامیده میشود، چراکه جاذبههای میراثی، تاریخی و فرهنگی که برای این نوع از بازدید استفاده میشود، همراه با رویداد و حادثه تاریخی غمناک و تلخ است. اما با توجه به اینکه واژه سیاه در فرهنگ ایران به نوعی بار معنایی منفی با خود به همراه دارد، نیاز است به نوعی معادلسازی برای این واژه صورت گیرد که در ذهن مخاطب منفی جلوه نکند.
یادمانها و میراثهای تاریخی و فرهنگی که برای این نوع از گردشگری استفاده میشود، ضمن اینکه برای مردم یک هویت تاریخی دارد اما یادآور دورهای تلخ و ناراحتکننده است مانند میراثهای بجا مانده از جنگها، بمبارانها و...
در کشور ایران از این دست میراثها به وفور وجود دارد که با توسعه زیرساختها میتوان از آنها بهرهبرداری کرد. برای مثال مناطقی که در طول هشت سال دفاع مقدس درگیر جنگ بودند یکی از مناطقی هستند که میتوانند مقصد سفر برای گردشگران تحت عنوان گردشگری سیاه باشند که درحال حاضر نیز کاروانهایی به این مناطق سفر میکنند و گردشگران علاقهمند را با خود به این بازدیدها میبرند. گردشگران این سبک از سفر در دنیا معمولا زیاد نیستند و افرادی با روحیات خاص آن را انتخاب میکنند اما پتانسیلهای فراوانی در ایران وجود دارد که اگر به آنها رسیدگی شود، سودآوری فراوانی دارد. اگر مناطق جنگی ایران با حفظ هویت بازسازی شوند میتوانند مقصد اصلی این نوع از گردشگری در ایران باشند. در دنیا این سبک از گردشگری حدود دو دهه است رونق گرفته اما در ایران جای کار فراوانی دارد، خاستگاه آن اروپا بوده و به مرور به مناطق دیگر اشاعه پیدا کرده است. درباره این نوع از گردشگری باید به هدف راهاندازی آن نیز توجه شود، میتوان گفت به نوعی گردشگری سیاه راهاندازی شد تا هویت ملتها فراموش نشود و با بازدید از مکانهایی که یادآور حوادث تلخ هستند، پیام صلح در دنیا اشاعه پیدا کند تا ملتها از بروز اتفاقات تلخ جلوگیری کنند. آرامستانگردی نیز یکی از انواع گردشگری سیاه به شمار میرود. این سبک از بازدید ریشه در سنت ایرانی و اسلامی ما دارد که همواره رایج بوده اما درباره آرامستانگردی ممکن است مفهوم گردشگری با سپری کردن اوقات فراغت اشتباه شود. اگر گردشگران به آرامستانهای شهر خودشان مراجعه کنند میتوان آن را به نوعی پرکردن اوقات فراغت دانست مگر اینکه آرامستانی که برای بازدید انتخاب میشود، شرایط تاریخی و میراثی بهخصوصی داشته باشد، چراکه اصولا گردشگری با اقامت همراه است. درباره آرامستانگردی ضرورت معادلیابی برای واژه سیاه بیشتر احساس میشود، به این دلیل که در باور ایرانیها نوعی زیارت محسوب میشود.