سارا طاهری، خبرنگار گروه دانشگاه: «نظارت و ارزیابی روی نشریات پررنگ میشود.» این تاکید حمید افتخاری، مدیرکل کتابخانهها، مجلات، انتشارات علمی و علمسنجی دانشگاه آزاد در گفتوگو با «فرهیختگان» است. او میگوید برای این ارزیابی یک اداره پایش نشریات از حدود یک ماه گذشته ایجاد شده است که یکی از وظایف آن پایش مجلات است؛ دومین کاری که توسط این اداره انجام میشود حمایت از مجلات است. حمایتهایی که به گفته او قبلا ضعیف بوده و قرار است با سامانه «سند»، حمایت از مجلات پررنگتر از گذشته شود. مشروح این گفتوگو را در ادامه بخوانید.
نشریات دانشگاه آزاد هماکنون در چه وضعیتی هستند؟ در سامانه داشبورد اطلاعاتی دانشگاه آزاد اسلامی، حدود 522 نشریه ثبت شده، ولی نیمی از آنها در حالت قرمز قرار گرفتهاند؛ یعنی انتشار باتأخیر دارند. علت چیست؟
این جدول تا حدی درست است و کاملا درست نیست. مثلا بعضی از نشریات در زمانی که این ارزیابی انجام شده، نتوانستند خود را برسانند. سال گذشته تا روز 6 شهریور مهلت دادیم همکاران، فرمهای ارزیابی ما را پر کنند تا بتوانیم کارهایشان را انجام بدهیم. بعضی از نشریات فرصت نکردند فرم را پر کنند یا نتوانستند تا موعد مقرر ششم شهریور، مجله شماره تابستان خود را برسانند. به همین دلیل در سامانه با رنگ قرمز درج شده است. امکان دارد یک ماه بعد، مجله را رسانده باشند و در حال حاضر از نظر شمارگان، عقب نباشند، ولی در ارزیابی سال گذشته چنین وضعیتی داشتهاند. نکته دوم؛ برخی از این مجلات، نوپا بودهاند. طبیعی بوده هنوز شروع به کار نکرده باشند. در سال گذشته نزدیک به 30 مجله جدید داشتیم که آنها در جدول به رنگ قرمز دیده میشوند. آن زمان مجله هنوز شروع به کار نکرده بود، ولی اکنون یک یا دو شماره منتشر کرده است. دوستان تلاش میکنند کارها را پیش ببرند.
علت اصلی تاخیر در انتشار نشریات چیست؟ شما برای جلوگیری از تداوم این روند در برخی نشریات چه راهکارهایی اندیشیدهاید؟
بخشی از مشکلات ما در نشریات، این است که برخی از اعضای هیات تحریریه مجله بازنشسته شدهاند یا به هر دلیلی مهاجرت کردهاند و دیگر با مجله همکاری نمیکنند. زمان نیاز است تا واحد بتواند آنها را ارزیابی کرده و نفر جدیدی جایگزین کند. با مسائلی از این جنس روبهرو هستیم. طبق دستوری که دکتر طهرانچی دادند و مدلی که هماکنون دانشگاه دنبال میکند؛ نظارت و ارزیابی اداره کل ما روی نشریات از این به بعد خیلی پررنگ خواهد شد. ما یک اداره پایش نشریات از حدود یک ماه گذشته ایجاد کردهایم. مسئولیت این اداره، پایش مجلات از دو حیث است. اول؛ مجله کارش را درست انجام میدهد، انتشارش در زمان مناسب و مقرر است، سایت بهروزی دارد، همه اطلاعات ارکان خود را در سایت وارد کرده، اهداف مجله با آنچه نوشتهاند واقعا همخوانی دارد، مقالاتی که میگیرند در همان زمینههاست یا خیر و مسائل دیگر. اداره مذکور در زمینه تخلفات، مجلات را پایش میکند. یعنی یکی از وظایف اداره، پایش مجلات است؛ از این منظر که تخلفی صورت نگیرد. مثلا اکسپت مقاله و مجله در شرایط خاصی اتفاق افتاده است. این موارد را در سامانه پایش میکنند و به من و همچنین به بازرسی گزارش میدهند. قطعا این اداره میتواند خیلی کمک کند تا مجلات هم از نگاه ما کاملا سالم باشند و هم اشکالاتشان به حداقل برسد. دوم؛ در زمینه حمایتهایی که باید از مجلات داشته باشیم خیلی ضعیف بودهایم. با سامانه «سند» که اکنون کارهایش روبهراه شده و دیگر به قوام لازم نزدیک است، شرایط بهتر میشود. در این سامانه، حمایت از مجلات را خیلی پررنگتر پیگیری میکنیم.
حمایتها به چه شکلی هستند؟
حمایتهای ما از دو جنس است که هر دو به نوعی مادی محسوب میشود. بخشی از این حمایتها نقدی است که از دل سامانه و درآمدهایی که به وجود میآید، به خود مجله برمیگردد. این حمایت قطعا کمک میکند مشکلات مجلات مرتفع شود. برخی از مجلات ما در تامین هزینههای جاری خود ماندهاند، چون واحد زیانده است و نمیتواند برایشان هزینه کند. به دلیل زیانده بودن، کلا مجله را کنار میگذارند، در نتیجه مجلات از جیب برای حروفچینی، صفحهآرایی، داوری و... خرج میکنند. از دل این سامانه میتوانیم بخش زیادی از هزینهها را پوشش دهیم.
بخش دیگری از حمایتها هم برای تشویق مجلاتی است که رشد کردهاند. آنها توانستهاند گریدهای ملی و بینالمللی بگیرند و در سامانه هم رتبههای بالاتری را به دست آوردهاند. مجلاتی که در ارزیابیهای ما، امتیازات بیشتری گرفتهاند را در دستور کار داریم؛ نامهنگاری هم برای پایه تشویقی را انجام دادهایم. اگر موافقت کنند برای کمک به مجلات اقدام خواهیم کرد. بحثهای مالی دیگری را هم خودمان داریم که قطعا خیلی کمک میکند. از سوی دیگر در ادامه مسیر برای مجلات، کارگاههایی برای دوستان برگزار میکنیم. اگر اشکالاتی میبینند به ما بگویند و همچنین کمک کنند و آموزش ببینند تا انشاءالله مجله خود را رشد بدهند.
از ضعف حمایتها گفتید. دلیل این موضوع چیست؟ فکر میکنید در سامانه «سند» بتوان حمایتهای مذکور را انجام داد؟
علت اصلی ضعف، این بود که وابستگی اصلی مجلات به واحد بود، نه دانشگاه آزاد اسلامی؛ یعنی مجله در دل واحدی نشسته بود. برخی واحدها از نظر بنیه مالی قوی بودند یا اعتقاد رئیس واحد بر این بود از مجله حمایت کند، در این صورت مجله رشد میکرد. مثلا واحد علیآبادکتول، واحدی بوده که از مرکز دور است و در مرکز استان هم قرار ندارد؛ در زمینه مجلات واقعا موفق عمل کرده است. مشخصا رئیس واحد با وجود اینکه بهطور حتم با مشکلات مالی مواجه بوده، کاملا حمایتهای لازم را از مجلات داشته و کمک کرده مجلات رشد کنند. ممکن است واحد دیگری در دل تهران باشد که رئیس واحد به هر دلیلی اعتقادی نداشته یا بهقدری مشغله و دغدغه دیگر داشته و مجله در اولویت دهم او بوده است. بهطور مثال میبینیم 20 مجله در این واحد هستند که هر 20 مجله با سختی، امورات خود را میگذرانند؛ اصل مشکل اینجاست.
در سامانه «سند» بحث مالی مجلات را از واحد جدا میکنیم و مدیریت ما در زمینه مالی مجلات، خیلی پررنگتر میشود. منظور از «ما» سازمان مرکزی است. امیدوارم این کار کمک کند مشکلات حل شده یا حداقل کمرنگتر شود. شاید حل شدن، هدف کوتاهمدتی نباشد، ولی قطعا کمک میکند مشکلات کمتر شده و دست مجلات هم برای پیدا کردن داور بهتر و هزینه برای تبلیغات ایمیلی، پیامکی یا هر تبلیغ دیگری بازتر خواهد بود که میخواهد داشته باشد. بدین صورت مجله میتواند ورودی خود را بالا ببرد و طبیعتا در ادامه رشد میکند.
به برگزاری کارگاهها اشاره کردید. برنامهریزی برگزاری این کارگاهها به چه ترتیبی بوده و مخاطبان آن چه کسانی هستند؟
ما از ارکان مجلات دعوت میکنیم؛ همان عزیزانی که کار مجله را پیش میبرند. ممکن است در مجلهای، هفت هیات تحریریه داشته باشید، ولی از این تعداد فقط سردبیر همه کارها را انجام میدهد. در برخی مجلات، پست اضافهای به نام مدیر داخلی داریم که از نظر وزارت علوم جزء ارکان نیست، ولی خودمان تایید میکنیم. خیلی از مجلات، عملا پست مدیر داخلی که خودشان تعریف کردهاند همه کارها را انجام میدهد. بسیاری مواقع ممکن است همین فرد بیاید، یاد بگیرد و مجله را رشد بدهد.
در ارزیابیهایمان، نکته مهمی وجود دارد؛ از سال گذشته در ارزیابیهای خود کسب گریدهای بینالمللی را در اولویت قرار دادهایم. هر سال در ارزیابی، امتیازی را برای این موضوع در نظر میگیریم و تلاش میکنیم مجلات را هم آموزش بدهیم و هم هدایت کنیم به سمتی که در اسکوپوس و... نمایه کنند. میخواهیم مجلات، درجات بینالمللی را کسب کنند. این موضوع از دو منظر برای ما خیلی مهم است. اولین منظر این بوده که وقتی مجله، درجه بینالمللی میگیرد، در درجه اول اعتبار کشور و در درجه دوم اعتبار دانشگاه آزاد را بالا میبرد.
نکته دومی هم میتواند کمک کند. ما میخواهیم مجلات فارسی نیز بروند و گریدهای مذکور را بگیرند. مثلا مجله فارسی ما برود و عضو اسکوپوس شود. اکنون عمده استادان علوم انسانی ما در مجلات فارسی مقاله چاپ میکنند و مشکل این است که در هیچ جای دنیا دیده نمیشود. این معضل سبب شده بروندادهای علمی بیش از 60 درصد اعضای هیاتعلمی فعال ایران در حوزه علوم انسانی، هیچکجا شمرده نشود. اگر این مقالات شمرده شود، مطمئن باشید رتبه دانشگاه در نظامهای رتبهبندی بهشدت افزایش پیدا خواهد کرد. این موضوع میتواند به مساله مذکور کمک کند. از این منظر خیلی جدی در حال دنبال کردن موضوع هستیم؛ چه مجلات فارسی و چه مجلات انگلیسی ما باید بروند و گریدهای بینالمللی بگیرند.
اکنون دستهبندی نشریات دانشگاه آزاد به چه صورت است؟ دانشگاه آزاد، نشریات خود را چگونه دستهبندی میکند؟
ما هم دستهبندی موضوعی داریم؛ از جمله فنی و مهندسی، پزشکی، کشاورزی و منابع طبیعی. هم میتوانیم دستهبندیهایی داشته باشیم از این بابت که کدامیک درجه بینالمللی دارند، یا کدامیک در اسکوپوس یا... نمایه شدهاند.
سال گذشته در گفتوگو با «فرهیختگان» از ارتقای ویراستاری و گرافیک نشریات صحبت کردید. در اینباره صحبت کنید. کار به کجا رسید؟
این موضوع را به زمانی موکول کردیم که سامانه «سند» به قوام برسد. امسال در بودجه خود نیز بندی را برای این موضوع گذاشتهایم، ولی نمیدانم چه زمانی محقق میشود. در حال حاضر 18 مجله را به شرکت بینالمللیoiccpress ارسال کردهایم و انشاءالله تا آخر سال به 50 مورد میرسد. همه کارهای این مجلات را انجام میدهیم. آنها مجلات نسبتا خوب ما هستند. هیات تحریریه این مجلات بهقدری خوب کار کردهاند که مطمئن هستیم با حمایت ویژه ما، رشد چشمگیری خواهند داشت.
صفر تا صد کار مجله را با این شرکت انجام میدهیم. فقط سردبیر تایید میکند این مجله از نظر من اکسپت است و پذیرفتهام انتشار پیدا کند. در ادامه همه کارهای حروفچینی، صفحهآرایی و آمادهسازی شماره را دوستان ما انجام میدهند. این کار خیلی کمک میکند تا ذهن عزیزان فقط درگیر مسائل علمی باشد و دیگر با بقیه موارد کاری نداشته باشند. فعلا زمان میبرد این کار را برای همه مجلات دانشگاه آزاد اسلامی انجام بدهیم. امیدوار هستیم تعداد مجلات را تا آخر سال به 50 مورد برسانیم. بعد مجموعه oiccpress ویراستاری و صفحهآرایی بقیه مجلات ما را آرام آرام در دست بگیرد.