در مورد مذاکرات ترکیه با اینستاگرام برای پایبند کردن این پلتفرم به چهارچوبهای مدنظر آنکارا با محمد کشوری، کارشناس فناوری اطلاعات به گفتوگو پرداختیم.
مساله حاکمیت پلتفرمها یک چالش جهانی است
کشوری با بیان اینکه مشخص نیست دقیقا علت فیلترینگ چه بوده و این باید دقیقا مشخص شود، گفت: «خود دولت ترکیه خواستههایی درباره «پ.ک.ک» و بحثهای سیاست داخلی خود داشته و چیزی که مسلم است این است که چندروزی فیلتر شد و بعدا اعلام شد مذاکره کردیم و اینستاگرام رفع فیلتر شد. حالا بخشی از این اتفاق میتواند به دلیل مساله فلسطین باشد و بخشی از آن هم مربوط به فضای داخلی باشد. تفاوت این وضعیت با شرایط ما این است که شرکت متا در ترکیه رسما فعالیت اقتصادی دارد. یعنی از بازار این کشور به واسطه پلتفرمهای خود چه فیسبوک و چه اینستاگرام درآمد کسب میکند. بخش عمدهای از درآمد این پلتفرمها از طریق تبلیغات است. یعنی تبلیغاتی که هم از شرکتهای مختلف میگیرد و هم به واسطه بینندهای که این تبلیغات را تماشا میکند و مخاطب آن محصول است. ما در داخل کشور هر دوجنبه را نداریم. یعنی نه آن پلتفرمها حاضرند از شرکتهای ایرانی تبلیغات بگیرند که بخواهند در ایران و دیگر نقاط دنیا پخش کنند و نه به واسطه مساله تحریمها شرکتهای دیگر خیلی برایشان جذابیت دارد اینستاگرام یا پلتفرمهای دیگر بخواهند تبلیغاتی را داخل ایران نمایش دهند و بهخاطر آن پول به اینستاگرام بدهند. درنتیجه اینستاگرام و متا از بازار ایران درآمد تبلیغاتی ندارد و چرا وقتی ارتباط اقتصادی ندارد، تعامل سیاسی پیدا کند؟ این مهمترین مساله است.
خیلی از شرکتهای دیگر که تعامل اقتصادی داشتند از ایران رفتند، مثل پژو و الجی و سامسونگ و دیگر شرکتهای کرهای علیرغم اینکه منافع اقتصادی هم داشتند حاضر به ماندن نشدند. طبیعتا این مقایسه چندان صحیح نیست، یعنی ما نمیتوانیم از اینستاگرام و شرکتهای دیگر انتظار یکطرفه داشته باشیم و از اینستاگرام و شرکتهای دیگر بخواهیم صرفا سیاستهای ما را اجرا کنند، بدون آنکه آورده اقتصادی برایشان داشته باشد. نکته بعدی هم این است، وقتی این پلتفرمها با درصد خیلی بالا نمیتوانند منویات دولتها را اجرا کنند، این شرکت به ترکیه قول داده اما اگر مساله درباره حماس و فلسطین باشد مطمئن باشید آن را رعایت نخواهد کرد و اگر درباره مسائل داخلی ترکیه هم باشد بازهم اینگونه نیست که اینستاگرام نظام کنترلی سفت و سختی برای ترکیه راهبیندازد. حتما میتواند بهتر از قبل باشد اما اینگونه هم نیست تصور کنیم خیلی دقیق در عمل، شروطش را اجرا خواهد کرد. منافع آن هم این است که برود و مذاکره کند و حتی بخشی از قول خود را عمل کند اما نمیشود انتظار پایبندی به همه قوانین را داشت. کلا مساله حاکمیت پلتفرمها یک چالش جهانی است، حتی در خود آمریکا هم این مساله است. در خود پلتفرمهای آمریکایی چیزهایی میگویند که خلاف صریح سیاستهای آمریکاست. مثلا در توییتر بهصورت گسترده محتواهای حامی حماس و علیه اسرائیل پخش میشود، درحالیکه سیاست دولت آمریکا این نیست. علیالظاهر توییتر هم خیلی مانعی قائل نشده است. در جاهای دیگر هم کموبیش همین است. این بیشتر به سیاست خود پلتفرم برمیگردد تا اینکه دولتها بخواهند تاثیرگذار باشند. البته دولتها در یک لایه تاثیرگذارند اما آن چیزی که نمود دارد و ما داریم میبینیم این است که اینها عمدتا سیاست پلتفرمهاست.»
فیلترینگ را نباید به اینستاگرام تقلیل داد
کشوری معتقد است با توجه به شواهد و ظواهر، شرکت متا از دیگر کمپانیهای تکنولوژی، بیشتر به لابیصهیونیستها نزدیک است. او در این باره توضیح داد: «از قدیم هم فیسبوک به این موضوع مشهور بود که با محتوای حامی فلسطین میانه خوبی ندارد. دست بر قضا ما همه را بستیم و کشور را معطل اینستاگرام کردیم و این آفتی است که در تصمیمگیری ما بوده است. ما اول باید از این اینستاگرامزدگی فاصله بگیریم. ما اینترنتی داریم که با دست خودمان بسیاری از پلتفرمهای بینالمللی را بستیم و عملا باعث شدیم بخش زیادی از کاربران ما به سمت اینستاگرام بروند. مساله فیلترینگ را نباید به اینستاگرام تقلیل داد. باید سازوکارهای تصمیمگیری و سیاستگذاری آن درست شود و سپس به مصادیق برسد. اگر با مصادیق شروع کنیم و بخواهیم به تصمیم برسیم، به نتیجه نخواهیم رسید. یکی از مشکلات ما در سیاستگذاری این است که مشخص نیست اصلا پلتفرمها دقیقا چگونه فیلترند و چرا فیلتر هستند؟ در کدام مصوبه آمده؟ نه فیلتر و نه رفع فیلترشان اصلا شفاف نیست. ما در درجه اول باید این موضوع را شفاف کنیم اصلا اینها چرا فیلتر هستند؟ دستور قضایی بوده؟ کمیته تعیین مصادیق مجرمانه بوده؟ شورای امنیت ملی بوده؟ چه کسی اینها را فیلتر کرده؟ اینها اول باید مشخص شود و هروقت این اتفاق رخ داد میتوانیم دربارهاش صحبت کنیم. درمجموع این اخبار رفع فیلتر ظاهرا چندان موثق نیست. گاهی برخی اپراتورها دچار اختلال میشوند و دلایل مختلف دیگری هم وجود دارد. در هر صورت باید بیشتر به سمت سازوکارها برویم نه مصادیق. باید سیاستها را طوری اجرا کنیم که طبق وعدهها پاسخ قابلقبولی به مردم داده شود.»
دولت با یک تیم توانمند این موضوع را پیگیری کند
این کارشناس حوزه فناوری اطلاعات با اشاره به اینکه همیشه مسئولان گفتهاند ما میخواهیم مذاکره کنیم، گفت: «مساله این است ابزار مذاکره ضعیف است. شما وقتی میخواهید با کسی مذاکره کنید طرف مقابل باید به یک دلیل پای میز مذاکره بیاید و واقعیت این است این دلیل ما خیلی ضعیف است. پیشنهاد من این است سازوکارهای تصمیمگیری شفاف شود. ما اگر میخواهیم فیلتر یا رفعفیلتر کنیم، باید بدانیم چطور به این تصمیم برسیم؟ بعد بنشینیم و آن سیاستها را در همکاری با نخبگان و صاحبنظران و شرکتهای بخش خصوصی و دیگرانی که بالاخره کف میدان ارائه سرویس هستند، بازنگری کنیم. اگر بخواهیم پا را داخل یک کفش کنیم و بگوییم تا کسی نیاید و به قوانین ما پایبند نباشد و مذاکره نکند و دفتر تاسیس نکند، ما هم وصل نمیکنیم، پاسخگو نیست. در این سه سال تست شد و نتیجهاش شد گسترش فیلترشکن و نارضایتی. باید حساب و کتاب کنیم و ببینیم ضرر کدام راه بیشتر است و چطور میشود کاری کرد و به یک تصمیم رسید که بهینهتر باشد. قطعا ما به ایدهآل نخواهیم رسید. اینکه انتظار داشته باشیم فیلترینگ نباشد، انتظار بجا و درستی نیست. اینکه انتظار داشته باشیم تا مادامی که کسی نیامد و تضمین نداد قوانین ما را رعایت نکند، ما هم هیچ تغییری نمیدهیم، راه درست نیست. باید حد وسطش رعایت شود. فقط یک حرف ثابت است که هر سال تکرار شده که اینها بیایند و دفتر بزنند تا ما اجازه فعالیت دهیم. فقط این را گفتهاند و همه هم میدانند که این نشدنی است. مگر پژو و الجی و سامسونگ آمدند دفتر بزنند؟ کسانی که منفعت اقتصادی داشتند هم نیامدند دفتر بزنند. حالا شما میگویید شرکتهای آمریکایی بیایند و دفتر بزنند؟ واقعیت این است که این غیرممکن است. حالا چه میشود کرد؟ برخی از این پلتفرمها خیلی با ما ناسازگارند اما برخی دیگر مثل تلگرام اینگونه نیستند. تجربه داشتیم، مدتی همکاری کردیم و مدتی دعوا کردیم. شاید حالا بشود دوباره در سطوحی همکاری کرد. بالاخره آنها هم به اصولی معتقدند. حالا ممکن است آن اصول با قوانین ما انطباق صددرصدی نداشته باشد. مذاکره برای همین است. بالاخره باید چیزی بدهیم و چیز دیگری بگیریم. این چیزی است که باید دولت با یک تیم توانمند پیگیری کند و به یک تصمیم برسد که برای مردم قانعکننده باشد.»