حانیه قاسمیان، خبرنگار گروه جهانشهر: «ما باید خیلی قوی باشیم تا اسرائیل نتواند این کارهای مسخره را با فلسطین انجام دهد. همانطور که وارد قرهباغ شدیم، همانطور که وارد لیبی شدیم، ممکن است مشابه آنها را انجام دهیم» این جملات را رجب طیب اردوغان در نشست حزب عدالت و توسعه در زادگاهش شهر ریزه ترکیه بیان کرد. اردوغان در این سخنرانی که بهصورت زنده در تلویزیون پخش میشد، افزود: «هیچ دلیلی وجود ندارد که ما نتوانیم این کار را انجام دهیم... ما باید قوی باشیم تا بتوانیم این گامها را برداریم.»پس از اظهارات جنجالی روز یکشنبه اردوغان، رئیسجمهور ترکیه جنگ لفظی بین شهروندان ترکیه و صهیونیستها در شبکههای اجتماعی درگرفت. این اظهارات رئیسجمهور ترکیه باعث خشم سیاستمداران رژیمصهیونیستی شد. یسرائیل کاتز، وزیر امور خارجه رژیم از طریق حساب کاربری خود در پلتفرم ایکس در پاسخ گفت: «اردوغان با تهدید به حمله به اسرائیل راه صدام حسین را دنبال میکند. » او در ادامه توییت خود که حاوی عکسی از اردوغان و صدام بود، نوشت: «او باید به یاد داشته باشد که آنجا چه اتفاقی افتاد و چگونه پایان یافت.» کاتز به اردوغان هشدار داد که باید به یاد داشته باشد که این ماجرا چگونه در عراق به پایان رسید. پس از این توییت جنگ لفظی شعلهورتر شد و اکانتهای شهروندان ترکیه به حساب وزیر خارجه رژیم هجوم آورده و مناظرهای میان آنها با صهیونیستها شکل گرفت. تعداد تعاملات این پست تا روز گذشته (دوشنبه) به بیش از 22 هزار کامنت و هفت میلیون کامنت رسید. برخی کاربران توییتری درخصوص این مساله نوشتهاند: «یسرائیل کاتز جنایتکار جنگی، وزیر امور خارجه رژیم اشغالگر اسرائیل با تمام گستاخی رئیسجمهور ترکیه را به سرنوشت صدام حسین تهدید میکند که در سال 1990 عهد کرد نیمی از اسرائیل را بسوزاند و تلآویو را بمباران کند.» این موضوع نقش صهیونیستها در حمله به عراق و اشغال یک کشور اسلامی را تایید میکند!
برخی دیگر از این کاربران گفتهاند که به نظر میرسد وزیر امور خارجه اشغالگر فراموش کرده که ترکیه بر خلاف اشغالگران صهیونیست یکی از اعضای اصلی ناتو و دومین ارتش پرجمعیت این سازمان بعد از آمریکاست. از سوی دیگر کنشگران صهیونیست نیز از ناتو خواستهاند که ترکیه را از ائتلاف حذف کند. آنها همچنین از این سازمان خواستهاند اردوغان را به دلیل اظهاراتش پاسخگو کند. آرزوهای کاربران صهیونیست در شرایطی ابراز شده که آنها افتضاح و واکنشهای سخت به توییت وزیرخارجه رژیم را که عمق انزوای تلآویو را برملا ساخت، دیدهاند.
آغازی بر پایان سیاست وسطبازی
با آغاز عملیات طوفان الاقصی موازنه قدرتها شکل جدیدی به خود گرفت. اردوغان که پیش از طوفان الاقصی و بهویژه طی جنگ سوریه سیاست موازنه قوا در منطقه را در دستور داشته است حال ناگزیر به بازنگری در این سیاست است. ترکیه همواره یکی از شرکای بزرگ تجاری رژیمصهیونیستی در منطقه بوده و یکی از متحدان اصلی بلوک ناتو در منطقه خاورمیانه محسوب میشود. از سویی دیگر اردوغان با حمایت از احزاب متصل به اخوانالمسلمین در جهان عرب، حمایت از شاخه سیاسی حماس در غزه و حضور فعال و مداخلهجویانه در جریان شورشها و انقلابهای بهار عربی در پی گسترش عمق استراتژیک در منطقه بود. اما با این حال روابط خود با ایران بهعنوان عضو اصلی محور مقاومت را در سالهای جنگ داخلی در سوریه حسنه نگاه داشت. این موازنه همواره جزئی از دکترین امنیت ملی ترکیه بوده است. از آغاز جنگ غزه با حمایت تمامقد بلوک ناتو بهویژه آمریکا از رژیمصهیونیستی و رادیکال شدن سیاستهای منطقهای بلوک ناتو در خاورمیانه، همپیمانان آمریکا در منطقه در دوراهی پیچیدهای قرار گرفتند. دوراهی انتخاب همپیمان آمریکا و بلوک ناتو ماندن یا در کنار افکار عمومی جهان اسلام ماندن و به بلوک ضد ناتو پیوستن.
این دوراهی برای دولتهایی نظیر قطر و ترکیه که پیش از این گروههای اسلامگرای منطقه از جمله حماس را مورد حمایت قرار داده بودند، پرچالشتر به نظر میرسد. در جهانی که کشورها به موازات طولانی شدن نسلکشی در غزه و مقاومت حماس ناگزیر به قطبی شدن هستند انتخاب راهی میانه برای توازن قوا از هر لحظهای در تاریخ سختتر به نظر میرسد. با زیر نظر گرفتن کنشها و اظهارات اردوغان به نظر میرسد که او بهویژه پس از عملیات وعده صادق مسیری متفاوت از گذشته را در پیش گرفته است.
وعده صادق، افکار عمومی منطقه و اردوغان
نمیشود انکار کرد تصویر ایران در منطقه و جهان عرب در جریان توطئه علیه سوریه با چالشهایی مواجه شد. ایران تا پیش از آغاز بهار عربی بهواسطه انقلابی با گرایشهای اسلامگرایانه، حمایت از حزبالله در جنگ 33 روزه و ایستادگی دربرابر دشمن تاریخی این منطقه یعنی اسرائیل، تصویری با ابهت و قابل احترام از خود در جهان عرب ساخته بود. با آغاز بحران در سوریه و شروع جنگ داخلی و تحرکات تروریستهای داعش در سوریه ایران از دولت مستقر در سوریه حمایت کرد. با حمایت ترکیه از گروههای تروریستی سلفی در شمال سوریه، ایران و ترکیه در سوریه درگیر جنگی غیرمستقیم با یکدیگر شدند. با اینحال روابط خود را در سطح دیپلماتیک و تجاری صلحآمیز نگه داشتند. پس از حمایت ایران از دولت مستقر در سوریه تصویر ایران و محور مقاومت با واسطه رسانههای استعماری آسیب جدی خورد. یکی از برندههای تخریب شدن تصویر ایران در بخشی از جهان عرب و منطقه خاورمیانه ترکیه بود. اردوغان توانست با شعارهای احیای امپراتوری عثمانی و حمایت از فلسطین چهره خود بهعنوان یک کشور موفق و مقتدر، مسلمان و حامی فلسطین را تقویت کند. گرچه چهره ایران پس از شهادت سردار سلیمانی به سمت ترمیم جدی حرکت کرد اما افکار عمومی منطقه درباره ایران پس از حمایت بدون لکنت ایران از فلسطین از آغاز جنگ غزه و همچنین درگیری مستقیم ایران با رژیمصهیونیستی در جریان عملیات وعده صادق در بامداد فروردین 1403، به شکل مثبتی تغییر کرد. این در حالی بود که ترکیه با بازنگهداشتن خطوط تجاریاش با رژیم اشغالگر طی این 10 ماه و حمایتهای دست به عصا از فلسطین در عرصه جهانی به چهره خود در افکار عمومی منطقه آسیب جدی زد. رفتار دولت اردوغان در قبال جنگ غزه به جهان اسلام نشان داد این کشور در دفاع تمامقد از فلسطین امکانات محدودی دارد. از نتایج غیرمستقیم عملیات وعده صادق در سطح منطقه تلاشهای اردوغان برای واکنشهای صریحتر علیه اسرائیل و حمایتهای جدیتر از مقاومت اسلامی در غزه بود. موافقت دولت اردوغان در انتقال دفتر حماس از قطر به ترکیه، کاهش اندک روابط تجاری با اسرائیل و اظهارات صریح اخیر اردوغان علیه اسرائیل از جمله اظهارات اخیرش را میتوان در همین چهارچوب خوانش کرد. شنیدهها از سفر قریبالوقوع بشار اسد، رئیسجمهور سوریه به ترکیه بعد از یک دهه حکایت از آن دارد که ترکیه درصدد تنظیم مجدد مواضع خود، طبق ساعت جدید منطقه است.
ناتو در دو راهی
ترکیه از سال 1952 تاکنون عضو ناتو بوده است. این کشور همچنین در سالهای اخیر تلاشهایی جدی برای پیوستن به اتحادیه اروپا داشته است. باید اذعان کرد که عضویت ترکیه در پیمان ناتو بهعنوان کشوری در مجاورت رقبا و دشمنان آمریکا، برای این بلوک دستاوردهای مهمی داشته است. ترکیه از مهمترین همپیمانان تاریخی بلوک غرب و آمریکا در منطقه محسوب میشود. در دهههای اخیر آمریکا همواره در تلاش بود که میان دو همپیمان خود در منطقه خاورمیانه یعنی اسرائیل و ترکیه روابطی دوستانه برقرار باشد. حال باید دید که با تیره شدن روابط میان این دو همپیمان بلوک ناتو، آمریکا حمایت از کدام نیرو را ترجیح میدهد. واضح است که پافشاری ناتو در حمایت مالی و تسلیحاتی از یک رژیم غیرعضو (اسرائیل) و فاصله گرفتن سیاستهای ترکیه از سایر همپیمانانش میتواند آغازی به سمت تضعیف پیمان ناتو فهم شود.
پیش به سوی امپراتوری نوین عثمانی
با پیروزی نسبی اپوزیسیون حزب عدالت و توسعه (حزب اردوغان) در انتخابات محلی ترکیه و بهویژه در استانبول در ماه مارس سال جاری میلادی حزب مستقر و شخص اردوغان را به این نتیجه رساند که برای بقای سیاسی خود در حاکمیت حزبی و انتخابی ترکیه باید مواضع صریحتر و جدیتری علیه اسرائیل اتخاذ کند. او باید بتواند رای بدنه اسلامگرا، سنتی و مذهبی که به وعدهها و خطابههای آتشین او برای حمایت از احیای امپراتوری عثمانی رای داده بودند را همچنان در سبد حزب خود نگه دارد. موضعگیری اردوغان در قبال جنگ غزه که هر روز شعلههایش گستردهتر شده و هرآینه به جنگی اقلیمی تبدیل میشود علاوهبر امنیت ملی ترکیه و افکار عمومی منطقه تاثیر مهمی در بقای سیاسی خود او، حزبش و پروژه نوعثمانیگریاش دارد.
هیتلر و نتانیاهو- اردوغان و صدام، کدام شبیهترند؟
کاتص با تشبیه اردوغان به صدام باعث شد که مجددا محتواهایی که نتانیاهو را به هیتلر تشبیه میکنند در فضای مجازی منتشر شوند. این نخستین بار نیست که در افکار عمومی و حتی سخنرانی رهبران جهان سیاستمداران و کنشگران حقوق بشر نتانیاهو به هیتلر تشبیه میشود. به نظر میرسد کاتص باید به جای تشبیه کردن تهدیدآمیز اردوغان به صدام که روزی مهره آمریکا برای مهار انقلاب ایران بود و شعله چند جنگ در منطقه را برانگیخت، فکری برای تصویر هولناک عالیترین مقام اجرایی رژیم اسرائیل کند؛ چراکه با طولانی شدن نسلکشی و افزایش جنایت در غزه تشبیه نتانیاهو به هیتلر به یک امر تثبیتشده در افکار عمومی جهان تبدیل شده است.