سارا طاهری– محدثه حسنزاده، گروه دانشگاه: بهرهمندی از اندیشه اندیشمندان و استادان دانشگاهی و مشارکت آنان در حکمرانی جوامع، امری بیسابقه نیست تا جایی که بررسی نظریات در حوزه اقتصاد و مدیریت و سایر حوزههای دانشی نشان میدهد این اندیشهها اثرگذاری زیادی در زندگی جوامع مختلف داشته است. بر همین اساس برگزاری همایشها و کنفرانسها در کشور بستری را فراهم کرده است که نشان از اهمیت مباحثی از جمله بررسی مسائل روز کشورها در عرصه خطمشیگذاری، بررسی و نقد شیوههای قدیمی تفکر درخصوص ساختار، شکل، قدرت سازمانها، مسائل فراروی مدیران دولتی و... دارد که این مباحث و موارد مشابه امروزه تحت عنوان «حکمرانی» مورد بحث قرار میگیرد و ساحتهای متنوع و گستردهای دارد. همایش «علوم، حکمت و حکمرانی» تلاش دارد ساحتهای مختلف حکمرانی را از منظر علوم مختلف مورد توجه قرار دهد و بستری فراهم کند تا تمام زمینههای نظری و کاربردی حکمرانی از نگاه صاحبنظران، اساتید و دانشپژوهان علوم مختلف مورد بحث قرار گیرد و زمینه ارائه پیشنهادهای کاربردی متناسب با شرایط اقتصادی، سیاسی و اجتماعی کشور ایجاد شود. بر همین اساس «سومین همایش ملی فضای مجازی، حکمت و حکمرانی» دیروز به همت واحد الکترونیکی دانشگاه آزاد در واحد علوموتحقیقات برگزار شد.
این همایش تلاش دارد ساحتهای مختلف حکمرانی را از منظر علوم مختلف مورد توجه قرار دهد و بستری فراهم سازد تا همه زمینههای نظری و کاربردی حکمرانی از نگاه صاحبنظران، استادان و دانشپژوهان علوم مختلف مورد بحث قرار گیرد و زمینه ارائه پیشنهادهای کاربردی متناسب با شرایط اقتصادی، سیاسی و اجتماعی کشور ایجاد شود. این همایش در پنج محور بنیانهای نظری حکمت و حکمرانی فضای مجازی؛ حکمت، فلسفه و اخلاق، حکمت و حکمرانی اقتصاد فضای مجازی و مدیریت سایبری، حکمت و حکمرانی سیاسی- امنیتی فضای مجازی و سایبری، حکمت و حکمرانی فرهنگی- اجتماعی در فضای مجازی، تقنین و تنظیمگری (قوانین و مقررات) در حکمرانی فضای مجازی و زیرساخت فنی و پلتفرمی حکمرانی هوشمند فضای مجازی برگزار شد. در این همایش حدود ۴۵ مقاله ارائه شد که از این بین ۳۰ مقاله پذیرفته شده اعلام شدند و درنهایت از 4 مقاله منتخب و برتر تقدیر شد. در این همایش عزیز نجفپورآقابیگلو رئیس واحد الکترونیکی دانشگاه آزاد، محمدهادی همایون معاون علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد و محمدحسین سیاحطاهری کارشناس فضای مجازی و... درخصوص جزئیات حوزه مجازی سخنرانی کردند که در ادامه میخوانید.
معاون علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد: عالم فضای مجازی سازوکار و فناوریهای خود را دارد
در ادامه محمدهادی همایون با بیان این مساله که ما نیازمند آشنایی بیشتر با فضای مجازی هستیم، گفت: «این عالم زبان، قوانین و حال و هوای خودش را دارد. سرعت، موضوع فلسفی بسیار مهم دنیای مدرن است که با افزایش آن، کنترل سخت میشود.» محمدهادی همایون، معاون علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد نیز در این همایش طی سخنانی گفت: «ما تصوری که از عالم داریم به مفهومی به نام مکان برمیگردد. یعنی وقتی میگوییم از عالم دیگری مربوط به ماجرای معاد مانند زمانی که میمیریم، میگوییم به عالم دیگری وارد شدیم. بحثی که امروز درخصوص شکاف نسلی داریم به این دلیل است که تعیین نمیکنیم، میخواهیم در کدام عالم صحبت کنیم.» او اضافه کرد: «عالم فضای مجازی یک عالم دیگری است که زبان، ادبیات، سازوکار، فناوریهای مخصوص به خود را دارد. اگر بخواهیم واقیعتها را ببینیم باید عمق نگاه خود را نیز عوض کنیم. عالم نوع نگاه ماست. ما به حوادث، اشیای پیرامون، رفتار، اعمال و... تا چه عمقی نگاه میکنیم؟ آن عمق برای ما عالم را میسازد. فضای مجازی عالم جدا و مختص به خود است.»
معاون علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد خاطرنشان کرد: «اغلب افراد که با ابزار رایانه، شبکههای اجتماعی و موبایل هوشمند مواجهند، تشخیصی که داده میشود بر دو عنصر است؛ یک جریان الکتریسیته که سرعت برای ما ایجاد کرده و دوم نظام سندی صفر و یک. نظام صفر و یک روی جریان الکتریسیته سوار شده است. نظام سندی صفر و یک با جریان الکتریسیته مبتنی بر سند ترکیب شده و فناوری جدید بهوجود آورده که این فناوری جدید ما را در لایهای از درک مفاهیم برده است که به آن عالم مجازی میگویند.» او اضافه کرد: «در تعاملی که با فناوری جدید داریم عالم ما در حال تغییر بوده و سرعت، موضوع فلسفی بسیار بااهمیت در دوران مهم است. در هواپیما، اینترنت، موشک و ماشین، سرعت مهم است و زندگی ما بهشدت با این سرعت گره خورده است. در مرور پیامها در تلفن همراه مساله سرعت بسیار مهم است. مانند استفاده از پیامرسانها که بهسرعت پیامها را چک میکنیم. سرعتی که در فضای مجازی ما را به خودش عادت داده است بهنظر میرسد جایی باید حل شود.»
رئیس واحد الکترونیکی دانشگاه آزاد: نیازمند توسعه اقتصاد فضای مجازی هستیم
عزیز نجفپورآقابیگلو، رئیس واحد الکترونیکی دانشگاه آزاد در این همایش طی سخنانی گفت: «فضای سایبر بهدلیل ماهیت و کارکرد خود ما را حکمرانی میکند. کلمه حکمرانی نیز طی سالهای گذشته خصوصا بعد از اینکه فضای سایبری توسعه پیدا کرده زیاد به کار برده میشود اما بهنظرم دقت نظری در باب آن وجود ندارد. ما واژهای به نام حکومت و حاکمیت داشته و یا واژهای به نام حکمرانی داریم. یعنی گاورمنت (goverment) و گاورننس (governance). شاید روح تفاوت این دو به اینجا برگردد که در گاورننس شما مشارکت ذینفعان خارج از قدرت و حاکمیت در سیاستگذاری و مدیریت را بیشتر از حالت گاورمنت دارید.»
رئیس واحد الکترونیکی دانشگاه آزاد در ادامه بیان کرد: «فضای مجازی توسعه و شدت بسیاری زیادی در جامعه ایرانی و چالشهای جدی را برای حاکمیت و هویت ملی ایجاد کرده است. کلمه چالش لزوما بار منفی ندارد؛ چالش چیزی است که ما را دچار تغییر و دگرگونی میکند و نوع مواجهه ما با چالش میتواند به تهدید یا فرصت بینجامد. این کلیتی از آن عبارت و معنایی است که در جامعه ایرانی ما با بحث فضای مجازی با آن مواجه هستیم. ما درعینحال که در کشورمان با رویکردهای تقابلی و تهدیدانگار با فضای سایبر مواجه هستیم بسیار محدود است. ما در جامعه خود بهشدت شیفته فناوری هستیم یعنی شیفتگی فناوری فقط معطوف به فضای مجازی نیست، بلکه در تمام عرصهها این شیفتگی وجود دارد.»
او اظهار کرد: «فضای مجازی درعینحالی که انتخاب و قدرت تکتک عناصر جامعه را بیشتر کرده اما به مراتب قدرت و توانایی حکمرانان و مدیران را افزایش داده است. در اینجا میتوانم مرور ادبیاتی به ماهیت فضای مجازی کنیم. الان در جامعه ما معادل عبارت سایبر اسپیس (Cyberspace) در فضای مجازی را درک کردیم، درحالیکه در عبارت مجازی که در سنت ایرانی- اسلامی ما وجود دارد هم در حوزه عرفان و فلسفه در مقابل حقیقت و واقعیت قرار دارد. درحالیکه فضای مجازی در مقابل حقیقت و واقعیت نیست.»
رئیس واحد الکترونیک دانشگاه آزاد در ادامه گفت: «اگر در فضای مجازی رویکرد حمکرانانه و مدیریتی نداشته باشیم، مدیریتمان خواهند کرد. عاقلانه نیست که درفضایی که آمدهاند ما را مدیریت کنند این فضا را رها کنیم و بگوییم، بگذارید هر کس هرگونه که میخواهد زیست کند و مزاحم آزادیهای دموکراتیک مردم نشوید. این حرف اشتباهی است زیرا جریان حکمران در آن سوی میز نشسته و بهشدت نیز عمل میکند. همانند مرکز آمار کشور و دقیقتر از آن به مثابه چاه نفت اقتصادی و سیاسی به رایگان در اختیار سکوهای خارجی قرار داده میشود بدون اینکه ما نظارت و کنترلی داشته باشیم، گویا به کشورهای بیگانه دسترسی به مرکز آمار ایران دادیم که در کشور ما چه خبر است، اشراف داشته باشید. این دادهها در کشور ما رایگان در اختیار دیگران قرار داده میشود.»
نیازمند توسعه اقتصاد فضای مجازی و کسبوکارها هستیم
عزیز نجفپورآقابیگلو افزود: «دادههایی عظیم رایگان در اختیار سکوی خارجی قرار داده میشود بدون اینکه نظارتی داشته باشیم، مانند این است که دسترسی مرکز آمار ایران را به کشور بیگانه داده باشیم. کل مساله ما در حکمرانی فضای مجازی این است که چگونه از مزایا و ارزشها و محاسن این ساحت جدید و ساحت فناوری درست استفاده کنیم، ولی حاکمیت ملی ما و هویت ملی ما مورد تعرض قرار نگیرد.»
او با بیان اینکه بهشدت نیازمند توسعه اقتصاد فضای مجازی و کسبوکارها در حوزه خدمات محتوای این فضا هستیم، عنوان کرد: «کسبوکارها و اقتصاد لزوما فروش چند تکه لباس در اینستاگرام نیست. نباید ما را گول بزنند. توسعه کسبوکارها همان تحریمهایی است که علیه دولوپرهای ما ایجاد شده که نمیتواند کار خود را انجام دهد و به موازات خدمات و سرویسهایی که برای اولویتهای واقعی جامعه ایرانی باید ارائه شود و توسعه سکوهایی که باید اینها را سامان دهد که بازار ایران بهشدت نیازمند چنین کاری است به اضافه اینکه بازار کشورهای منطقه استعداد چنین کاری را دارند.»
از فقر سواد حکمرانی سایبری در رنج هستیم
رئیس واحد الکترونیک دانشگاه آزاد تاکید کرد: «ما در کشورمان بهشدت از فقر سواد حکمرانی سایبری در رنج هستیم. بیشتر از توده مردم مسئولان ما در این حوزه دچار فقر سواد هستند. بنابراین یکی از اولویتهای پیشنهادی من، ارتقای سواد حکمرانی فضای مجازی در کشور است. ما فضای مجازی را بهعنوان امر ملی و کلان ببینیم و ابعاد قدرت را در آن درک کنیم و متعاقبا مداخلات، تجویزها و تهدیدات را متناسب با این فهم کلان انجام دهیم.» رئیس واحد الکترونیکی در ادامه با پرداختن به این نکته که عبارت «سکوهای بینالمللی» یک دروغ و جهل بزرگ است گفت: «ما در اصل با سکوهای آمریکایی مواجهیم که به تنظیمگری، علیالخصوص تنظیمگری محتوا میپردازد و اگر ما در این فضا رویکرد مدیریتی نداشته باشیم قطعا مدیریت خواهیم شد. کل مساله در فضای مجازی این است که چگونه از مزایای این فضا استفاده بهینه کنیم بهنحوی که حاکمیت ملی ما مورد تعرض قرار نگیرد. جمهوری اسلامی برخواسته از توده مردم است و مردم میخواهند استقلال ملی و هویت فرهنگی اسلامی آنها حفظ شود.»
نجفپورآقابیگلو در ادامه افزود: «سیاستهای کشور در مقابل سکوهای خارجی به دو دسته تقسیم میشوند. سیاست اول گفتوگو و تعامل با این سکوها با هدف پذیرش قوانین و مقررات کشور ما بوده که با وجود تلاشهای مکرر نتیجهای دربر نداشته است. سیاست دوم، توسعه سکوهای بومی است که کارهای بسیار خوبی هم در این زمینه انجام شده است. اما این دو سیاست در عین لازم بودن، ناقص هستند. ما نیازمند سیاست سومی هستیم که عبارت است از همکاریهای بینالمللی با کشورهای همسو و آندسته از کشورهایی که حاضر به پیروی از سیاستهای سایبری آمریکا نیستند. من نام این همکاری را « جنبش عدم تعهد سایبری» میگذارم.»
او با بیان اینکه واقعیت این است که ملت ایران نیازی به جهانی شدن ندارد، تصریح کرد: «در واقع ملت ایران جهانیشده است. بنابراین نیاز به ارتباطات جهانی با سکوهای ارتباطی جهانی دارد؛ سکوهای بینالمللی که بین مردم آزادیخواه و مستقل دنیا تعریف شوند و ضمن ایجاد فضای ارتباطی آزادانه به قوانین ملی کشورها نیز احترام بگذارند.»
کارشناس حوزه فضای مجازی: 4 لایه برای تنظیمگری حوزه فضای مجازی وجود دارد
محمدحسین سیاحطاهری، کارشناس حوزه فضای مجازی نیز در این همایش طی سخنانی با بیان اینکه میخواهم در اینجا درباره ساختار تنظیمگری در فضای مجازی صحبت کنم، گفت: «ما ساختاری 4 خطی را باید برای امر تنظیمگری این حوزه در نظر بگیریم. در لایه کلان که همان لایه اول است، شورای عالی فضای مجازی، از لحاظ گروهی بهعنوان تنظیمگر تنظیمگران به شمار میآید. در لایه دوم خود تنظیمگران بخشی هستند که طبق قانون موظفند در حوزه خاصی که متناسب با ماموریتشان است، تنظیمگری کنند.» او ادامه داد: «در لایه سوم تنظیمگری، سکوهای محتواهایی یا به تعبیری پلتفرمهای محتوایی هستند که هر کدام از آنها در بستر خودشان قوانین و مقررات دارند تا از این طریق هر سکو از سکوی دیگری متمایز شود. مثلا فرض کنید تمایز امور تنظیمگری بله، ایتا، سروش، روبیکا و... در نوع ضریب دادن به محتواها قرار دارد.» کارشناس حوزه فضای مجازی با بیان اینکه طبیعتا بخشی از تنظیمگری باید به لایه سوم و خود پلتفرمها سپرده شود، اظهار داشت: «لایه آخر که در شورای عالی فضای مجازی به آن در ادامه نشر میگوییم یعنی جایی که تولیدکننده در کانالها و پیچهای مرتبط با حوزه فضای مجازی حضور دارند و میبینیم که برخی از صفحات تا 10 ادمین هم دارند و هر کدام از آنها هم مسئولیتهایی دارند که رعایت میکنند. بهطور مثال امروز که در آستانه انتخابات هستیم اگر خبر جعلی توسط آنها منتشر شد، درباره اینکه باید کل پلتفرم بسته شود یا با فردی که این خبر را منتشر کرده، تصمیمگیری میشود.»
مسئول مرکز تحقیقات و آیندهپژوهی سازمان سراج: ایده سرعت بالای تحولات در فضای مجازی را بهرسمیت بشناسیم
سجاد شریعتی، مسئول مرکز تحقیقات و آیندهپژوهی سازمان فضای مجازی سازمان سراج گفت: «اگر میخواهیم فضاهای مجازی را حکمرانی کنیم، در وهله اول باید این مساله را بهرسمیت بشناسیم که با حیطهای روبه رو هستیم که سرعت تحولات در آن بسیار بالاست و پدیدههای داخل آن هم تنوع زیادی دارد.» او ادامه داد: «در برخورد با این فضا، رویکرد وادادگی را داریم که معتقد است، ما هیچ کاری با این حوزه نداریم و طبیعتا سازوکارهایی برای برخورد با آن هم نیاز نیست. پدیده دیگر مرتبط با این حوزه هم انفعال باتاخیر است، یعنی همان اتفاقی که در ارتباط با تلگرام و پیامرسانهای داخلی رخ داد، پلتفرمی را داشتیم که در وهله اول مردم را به خودش وابسته کرد، بعد تازه نظام و ادبیات حکمرانی به آن توجه کرده و بهدنبال راهحلی برای حکمرانی آن است.» مسئول مرکز تحقیقات و آیندهپژوهی سازمان سراج ادامه داد: «انفعال در لحظه هم داریم که کمی هوشمندانهتر برخورد میکند. مثلا میدانیم هوش مصنوعی قرار است در بحث تولید محتوا تحول ایجاد کند و باید از الان به آن فکر کرد که در نظام تنظیمگری چه کسی باید در ارتباط با آن وارد عمل شود. سطح دیگر آن است که ما میتوانیم خودمان در این زمینه فعال و کشنگر باشیم. مثلا در قضیه شاد هر چند بهواسطه کرونا ایجاد شد، این مساله را دیدیم، بهطوری که توانستیم مساله را بشناسیم و به ازای آن پلتفرمی را راهاندازی کرده و حکمرانیمان را در آن اعمال کردیم.»
در پایان همایش، دو پنل تخصصی با عناوین «حکمرانی و تنظیمگری فضای مجازی» با حضور داود طالقانی، سیدسجاد شریعتی، محمدحسین سیاحطاهری، سیدمحمدرضا اصنافی و مهدی اسلامی و «حکمرانی اقتصاد و داراییهای دیجیتال (رصد بازار مالی با نگاهی به تپکوینها/ ناتکوین و همستر)» با حضور محسن رضاییصدرآبادی، محمد طهرانی، محمدرضا فلاح و امیرعباس امامی برگزار شد و شرکتکنندگان در پنلها به بررسی موضوعات مرتبط به پنل تخصصی خود پرداختند. در پایان مراسم و از مقالات برتر ارسال شده به همایش با اهدای لوح تقدیر و هدیه تقدیر شد.