سارا طاهری، خبرنگار گروه دانشگاه: مراقبت از خود، یک پدیده جدید و مربوط به امروز نیست. مراقبت از افراد بیمار یا سالخورده، همیشه به وسیله خود فرد یا خانواده او در طول تاریخ و در تمام جوامع صورت گرفته است اما اقبال به مراقبت از سلامت به سالهای 1960 تا 1970 برمیگردد. همان زمانی که محدودیتهای سیستم سلامت تخصصی کاملا آشکار شد و نقش پزشکی مدرن و ارتقای سلامت مردم مورد نقد و تردید قرار گرفت. حالا از آن سالها مدت زیادی میگذرد و مدت زیادی است مدیریت جامع مراقبت و سلامت مورد تاکید قرار گرفته است. دانشگاه آزاد اسلامی هم یکی از برنامههای علمی خود را با همین عنوان نامگذاری کرده است. برنامهای که در آن معضلات سلامت در جامعه شناسایی شده و بهعنوان زمینههای پژوهشی به دانشجویان معرفی شده تا دانشجویان عناوین پایاننامههای خود را از این زمینههای پژوهشی انتخاب کرده و به حل معضلات سلامت در کشور بپردازند. در این گزارش با مهراندخت نکاوند، مجری برنامه علمی مدیریت جامع مراقبت و سلامت به گفتوگو نشسته و به جزئیات آن پرداختهایم که در ادامه میخوانید.
یکی از برنامههای علمی فعال پایش آزاد با عنوان «مدیریت جامع مراقبت و سلامت» شناخته میشود. این برنامه علمی چرا و چگونه شکل گرفت؟
زمانی که قرار شد برنامههای علمی شکل بگیرند، درواقع مأموریتی به معاونت حوزه پزشکی دادند تا با مشارکت واحد تهران غرب، این برنامهها را ساماندهی و سازماندهی کنند. یکی از رویکردها این بود که معضلات سلامت در جامعه را بررسی و شناسایی کرده و آنها را در قالب چالشهایی معرفی کنیم. درحقیقت تصمیم گرفتیم برای چالشها، درختواره تدوین کنیم تا زمینههای پژوهشی که در قالب رساله یا پایاننامههای دانشجویی قابل انجام است، تعریف شود. بدین ترتیب دانشجویان دانشگاه آزاد سراسر کشور میتوانند به صورت شبکهای از این عناوین استفاده کنند. آنها در هر رشتهای، زمینه پژوهشی مرتبط با خود را انتخاب کرده و راجع به آن پژوهش یا تحقیقی انجام میدهند. درنهایت بعد از مدتی میتوان نتایج تحقیقات و پژوهشهایی که دانشجویان در قالب رساله و پایاننامه دارند را بهعنوان ترجمان دانش و مدیریت دانش و همچنین سیاست و راهبرد کلی برای کشور مورد استفاده قرار داد. بعد از اینکه مأموریت محول شد، ما طی جلسات خیلی زیادی مشخص کردیم که ابتدا یک گروه بنشینند و معضلات سلامت موجود در جامعه را شناسایی کنند. عناوین بسیار زیادی از منابع و شرایط موجود استخراج شد و براساس آن، اولویتهایی در جلسات و طی بارش افکار استادان محترم و سایر صاحبنظران تدوین شد. بر این مبنا، تیمهایی تشکیل و چالشها را استخراج کردند. در ادامه راهبردها و اهداف مربوطه و درنهایت زمینههای پژوهشی استخراج شد.
هفت چالش اصلی در این برنامه برای استفاده پژوهشی اساتید و دانشجویان معرفی و ارائه شده است. این چالشها را معرفی کنید و بگویید که هر کدام شامل چه حوزههایی میشود؟
هفت چالش اصلی حوزه سلامت را استخراج کردهایم و برای آنها برنامه نوشتهایم. این برنامهها در حال حاضر روی سامانه «پژوهشیار» قابل مشاهده است. خوشبختانه دانشجویان سراسر کشور، استقبال زیادی نشان دادند. خیلی از شهرستانها و واحدهای دیگر که غیر علوم پزشکی هستند، از میان زمینههای مذکور انتخاب میکنند. تلاش کردیم برنامهها را به صورت کلی ببینیم و اینگونه نباشد که صرفا دانشجویان رشته علوم پزشکی بتوانند از این برنامه استفاده کنند. سعی کردیم برای هر معضل سلامت اجتماعی بتوانیم عوامل دیگری مانند عوامل روانشناختی و جامعهشناختی را نیز در نظر بگیریم. رشتههای دیگر را هم مد نظر قرار دادیم تا آنها نیز بتوانند از این برنامهها استفاده کنند. درواقع تلاش کردیم رشتههای دیگر هم در حوزه خودشان بتوانند در این حیطه، پژوهش انجام دهند و برنامهها برای آنها نیز قابل استفاده باشد.
اولین چالش حوزه سلامت که مورد تایید واقع شد معضل اعتیاد بود که ما کار کردیم و اولین برنامهای که روی سامانه بارگذاری شد مربوط به ما بود. بعد درباره سالمندی برنامهریزی کردیم. اکنون شرایط کشور در این خصوص خیلی حساس است و ما معضلی به نام «سالمندی» در حوزه سلامت داریم. جمعیت ما رو به سالمندی میرود و کم میشود. همچنین سالمندان در آینده به خدماتی نیاز دارند و ممکن است آسیبهایی ببینند. مهم بود برای این چالش فکری کنیم. درنتیجه برنامهای برای سالمندی تدوین کردیم. درباره مراقبت از بیماریهای غیرواگیر مثل دیابت، فشار خون و بیماریهای قلبی نیز برنامه داریم، چون شیوع این بیماریها در جامعه رو به افزایش است. برای بیماریهای صعبالعلاج مانند سرطانها، بیماریهای پروانهای و کل بیماریهایی که در تعریف بیماری خاص و صعبالعلاج قرار میگیرند نیز برنامهریزی کردهایم. یک چالش هم داریم در مورد چاقی و اضافه وزن که به یک مشکل جهانی تبدیل شده است. درباره ضعف سواد سلامت در جامعه، برنامهای نوشتم که برنامه خیلی خوبی هم شد. نیاز داریم سواد سلامت در جامعه بالا برود. برای ارتقای سلامت حتما باید پژوهشهایی در این حوزه انجام بگیرد. برنامهای هم اجرا کردیم که خیلی پرطرفدار است. این کار با واحد رودهن به صورت مشترک انجام شده و جزء امتیازاتی بود که به برنامه داده شد. ما توانستیم به شکل مشارکتی از واحد دیگر و همکاران محترم هیاتعلمی آنها استفاده کرده و برنامه مراقبت سلامت روان را تدوین کنیم. سلامت روان در حال حاضر بسیار مهم است. به قدری استرسهای مختلف، اضطراب، افسردگی و مشکلات گوناگونی در این حوزه وجود دارد که نیاز است روی آنها پژوهش انجام شود. در ضمن تعداد دانشجویان حوزه روانشناسی دانشگاه آزاد کم نیستند و این موضوعی برای هدایتمندی پژوهشهایی است که قرار است انجام بگیرد. لازم به ذکر است که تمامی چالشها براساس اسناد بالادستی تدوین شدهاند.
اخیرا برنامهای برای چالش جدیدی تدوین میکنیم که هنوز در مراحل اولیه بوده و بارگذاری نشده است. این برنامه راجع به ضعف در نظام آموزش عالی سلامت است؛ آموزش عالی سلامت و درواقع آموزشهای رشتههای علوم پزشکی، چه ایراداتی دارند و چگونه میتوان کاری کرد فارغالتحصیلانی که قرار است در حوزه سلامت کار کنند از نظر کیفی، بهتر شوند و بتوانند خدماترسانی بهتری به هموطنان عزیزمان داشته باشند. برنامهها برای هفت چالشی که ذکر کردم روی سامانه هست و برنامه چالش آخری نیز در حال تدوین است.
چه تعداد از دانشجویان تاکنون برای تدوین پروپوزال ذیل این برنامه علمی اقدام کردهاند؟ دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی آزاد تهران چه درصد از این تعداد را نوشتند؟
آخرین آمار 4 هزار و 565 پروپوزال را نشان میدهد. فکر میکنم بین 15 تا 20 درصد پروپوزالهای واحد خودمان را تشکیل میدهد.
استقبال سایر واحدها از این برنامه چگونه بوده است؟
باید در نظر داشته باشیم که تعداد واحدهای دانشگاه آزاد که دارای رشتههای علوم پزشکی در سطح کارشناسیارشد و دکتری تخصصی هستند، محدود است، بالطبع بسیاری از پروپوزالها مربوط به سایر واحدهاست که میتواند جامع بودن برنامه علمی مدیریت جامع مراقبت و سلامت را نشان دهد. در ضمن در سامانه این دسترسی که مجری برنامه بتواند درصد پروپوزال متعلق به واحد پیشرو را از سایر واحدها تفکیک کند هنوز تعریف نشده است.
تعداد پایاننامههای تایید و رد شده و آمار تطابقهای اولیه و نهایی چگونه است؟
طبق آخرین آمار از سامانه تعداد 2755 تطابق اولیه، تعداد 725 عدم تطابق اولیه، 624 تطابق نهایی و 72 عدم تطابق نهایی ثبت شده است.
معرفی چالشهای جدید برای تکمیل برنامه علمی یکی از ماموریت مجریان برنامههای علمی است که در سند تحول دانشگاه نیز به آن تاکید شده است. در این حوزه موضوع جدیدی را مدنظر دارید؟
روی چالش آموزش عالی سلامت کار میکنیم. فکر میکنم این برنامه تا مرداد سال 1403 آماده شود. چندی پیش جلسهای درخصوص چالشهای آموزش عالی سلامت برگزار شد. احتمالا دو تا سه جلسه نیاز است که چالش تدوین و داوری شود. انشاءالله مردادماه نیز به نتیجه میرسد. نکتهای وجود دارد؛ تلاشهای زیادی در حوزه برنامه علمی انجام، انرژی فراوانی صرف شده و استادان زحمت بسیاری کشیدهاند اما هنوز بهخوبی در واحدهای دانشگاه آزاد جا نیفتاده و بهعنوان بخش اصلی شناخته نمیشود. با وجود اینکه کارگاههای متعدد آشنایی و تبیینی برای استادان گذاشتهایم، بهتازگی بیشتر علاقهمند شدهاند. احساس میکنم سیاستگذاران بالادستی باید به تقویت جایگاه برنامه علمی در واحدها نظر و توجه بیشتری کنند. از سوی دیگر برنامه اعتیاد، اولین برنامه ما بود. طبیعتا هنوز به فرم چارتی نبود که بعدها به من دادند. کمی با ادبیاتی که در ادامه معرفی شد و روی آن کار کردیم، تفاوت داشت. به همین دلیل آن را دوباره بازنویسی کردیم. یکی از برنامههای ما بازنویسی این برنامه بود. کار دیگری هم بر مبنای برنامه تحول انجام دادیم تا بتوانیم با سازمانها تفاهمنامه امضا کنیم. موفق شدیم با ستاد مبارزه با مواد مخدر قراردادی ببندیم. تفاهمنامه امضا شد.
تفاهمنامه بود یا قرارداد؟
تفاهمنامهای چندبندی بود. وقتی پرسیدیم به ما گفتند ابتدا باید تفاهمنامه امضا کنید. بعد به ازای هر پروپوزالی که برای ما میآید، با شما قرارداد میبندیم. وبینارهای زیادی نیز برگزار کردیم. کلاسهای تبیین برنامه علمی برای اساتید و دانشجویان در بیش از 10 گروه و بهطور دورهای برگزار کردیم. کلاسها برای رشتههای پزشکی، علومزیستی و پرستاری بهصورت جداگانه طبق برنامه برگزار شد.
بهطورکلی تاکنون چه تعداد وبینار و در کدام حوزهها برگزار شده است؟
در حوزه سالمندان، بیماریهای غیرواگیر و صعبالعلاج و سلامت روان حدود 12 وبینار برگزار شده و برای امسال هم برنامهریزی درحال انجام است.
کنگره ملی اوتیسم را هم در راستای سند تحول برگزار کردید؟
بله، برنامه کنگره ملی اوتیسم را با همکاری سایر برنامههای علمی دانشگاه علوم پزشکی آزاد تهران برگزار کردیم که در رابطه با برنامه سلامت روان بود و البته سایر برنامههای حوزه علوم پزشکی مانند برنامه علوم همگرای پزشکی، دارو و درمان بیماریها و مراقبت دهان و دندان و صنعت و سلامت نیز از منظر تخصصی خود به اوتیسم پرداخته بودند. همچنین در اردیبهشت سال جاری کنگره ملی و بینالمللی سلامت، حکمت و حکمرانی در دانشگاه علوم پزشکی آزاد تهران برگزار شد که برنامه علمی مدیریت جامع مراقبت و سلامت در برگزاری پنلهای آن نقش فعال داشت و مسئولیت یک پنل هم با من بود. همایش خوبی بود که صبح تا عصر برگزار شد. در نوبت صبح حدود 150 تا 200 نفر آمدند. نکته جالبی وجود داشت؛ آموزشهایی برای خانوادهها داشتیم، به همین دلیل با انجمن اوتیسم تماس گرفتیم تا خانوادهها را دعوت کنند. پنل ما راجع به اوتیسم- که خودم مسئولش بودم- پنلی کاربردی بود. آموزشهایی داشتیم تا خانوادهها بدانند چه کار کنند. «چگونه یادگیری در بچههای اوتیسم را افزایش بدهیم؟» از دیگر آموزشهای ما بود. ما به انجمن اطلاع دادیم، تعدادی از مادران به ما گفتند شبانه از مشهد بلیت گرفتند و آمدند تا به کنگره برسند. آنها آمدند و سوالات زیادی هم داشتند. استادان فعال در این حوزه به پرسشها پاسخ دادند. همین حالا در یکی از شبکههای اجتماعی، گروهی تشکیل دادهایم که سوالات خود را در آنجا مطرح میکنند و تبادلنظر در این خصوص انجام میشود.
میدانیم هر واحد باید نسبت به سند تحول 6 تا 10 اقدام انجام دهد. برگزاری همایش اوتیسم که یک همایش ملی بود، در همین راستا اتفاق افتاد. از سوی دیگر باید تعاملی میان شما و باشگاه پژوهشگران جوان برقرار میشد.
انجمن علمی دانشجویی با همکاری باشگاه پژوهشگران جوان راهاندازی و سه، چهار سمینار نیز برای دانشجویان راجع به بیماریهای غیرواگیر برگزار کردهایم. سعی کردهایم مطالبی را مطرح کنیم که هم با رشته دانشجویان همخوانی و هم با برنامه علمی انطباق داشته باشد.
این کار جزء تعامل میان شما و باشگاه پژوهشگران جوان محسوب میشود؟
بله، دو کارگاه نیز برگزار کردهایم. کارگاه اول راجع به HPV بود. یکی از دانشجویان ما مخترع بوده و مدال طلای جهانی گرفته است. کارگاهی در اسفند سال 1402 گذاشتیم و او مسیر اختراع خود را برای دانشجویان از طریق باشگاه پژوهشگران جوان و انجمن علمی توضیح داد و اجرا کرد. پوسترهای این کارگاه در دسترسند.