مهدی خانعلیزاده، کارشناس مسائل بینالملل: قطعنامهای که سه کشور موسوم به E3 در شورای حکام آژانس بینالمللی انرژی اتمی علیه ایران صادر کردهاند، بیشتر از آنکه دارای تاثیرات میدانی و عملیاتی باشد، قرار بود پیغامی برای تهران مبنیبر ایجاد یک اجماع جهانی باشد؛ پیغامی که در آستانه برگزاری انتخابات ریاستجمهوری زودهنگام در ایران، سیاستمداران در تهران را به عدم پیگیری حقوق بینالمللی خود در پرونده توافق هستهای ترغیب کند.
اما این رویای غربی، در حد همان رویا باقی ماند. سه کشور اروپایی حتی در ابتدای امر نتوانستند شرکای خود در قاره سبز را هم به موضعگیری علیه ایران وادار کنند و متنی که علیه تهران منتشر شد، منحصر به E3 باقی ماند و حتی اروپایی هم نشد. از طرف دیگر و به فاصله تنها چند روز از انتشار این قطعنامهی ضدایرانی، سرپرست وزارت امور خارجه راهی روسیه شد تا در نشست وزرای خارجه بریکس شرکت کند؛ اجلاسی در سطح بینالمللی و حاوی پیامهای امنیتی مهم.
استقبال وزرای امور خارجه چین، روسیه، برزیل، عربستان و آفریقای جنوبی از علی باقریکنی نشان داد که ایران درحال گذار هم بهعنوان یک قدرت فرامنطقهای مورد توجه کشورهای تاثیرگذار جهان قرار دارد و «بریکس» که مهمترین نماد برای دوران گذار از نظام هژمونیک غربی است، تهران را نه بهعنوان یک واحد سیاسی منطقهای، بلکه بهعنوان یک بازیگر تاثیرگذار بینالمللی در نظر دارد و این، جدیترین و شفافترین پاسخی بود که سه کشور اروپایی به فاصله چند روز از ایران دریافت کردند. حالا بازی با کارت زورگویی در یک نهاد بینالمللی، یک فرآیند سوخته است.
از سوی دیگر سخنان چند روز پیش رئیسجمهور روسیه مبنیبر لزوم ایجاد یک دستورکار امنیتی برای اجلاس بریکس، نگاهها را بهسمت این اتحادیه مهم جهانی برگردانده است؛ جایی که میتواند زمینه را برای ایجاد سازوکارهای اجرای در حوزه امنیت هم فراهم کند. این مساله از آنجا دارای اهمیت فراوان است که مساله فلسطین بهعنوان یکی از بحرانهای اصلی حالحاضر جهان، بدون راهحل قطعی باقی مانده و نظام بینالملل کنونی قادر به ارائه راهکاری برای حل این مساله نیست. جنایت اخیر اسرائیل علیه غزه که در چند ساعت منجر به کشته شدن بیشتر از 200 فلسطینی شد، نمادی از ناکامی و ناکارآمدی ساختار کنونی امنیتی جهان برای پایان دادن به جنگهاست. به همین دلیل و درصورتیکه اعضای بریکس بتوانند در این زمینه به یک اجماع دست پیدا کنند، الگویی از حل مشکلات بینالمللی و جنگهای منطقهای شکل خواهد گرفت که میتواند تصویری جدید از یک نظام بینالملل کارآمد ارائه کند.
نگاهی به تحولات جهانی در سالهای اخیر و همچنین تغییر ساختار نظام بینالملل، این رویکرد را در برخی تحلیلگران روابط بینالملل تقویت کرده که دوران هژمون آمریکا رو به افول است و جهان به سبب ناکارآمدی این نظام، دچار اشکالها و ایرادهای فراوان شده است و نیاز به تغییر دارد. نظرسنجیهای سالهای اخیر نشان میدهد در 15 کشور از 22 کشوری که در آنها تحقیق صورت گرفته، اکثر پاسخدهندگان گفتهاند یک کشور دیگر درحالحاضر جای ایالاتمتحده را در مقام قدرت برتر جهان گرفته یا در آینده خواهد گرفت. نظرسنجی مرکز پژوهشی پیو در سال 2014 نشان داد فقط 28 درصد از آمریکاییها فکر میکنند کشورشان در جایگاه برتر از همه قرار دارد؛ حال آنکه در سال 2011 این رقم 38 درصد بود. مساله جنگ اخیر اسرائیل علیه غزه و نسلکشی کمسابقهای که از سوی ارتش این رژیم صورت گرفته، این ناکارآمدی در حل بحرانهای بینالمللی از سوی ایالاتمتحده را بهصورت جدیتری دربرابر چشمان افکار عمومی در جهان قرار داده است.
در همین راستا، سخنرانی باقریکنی در اجلاس وزرای خارجه بریکس میتواند یک سند بالادستی برای سیاست خارجی دولت چهاردهم در زمینه توسعه همکاریهای امنیتی با کشورهای منطقهای و فرامنطقهای باشد؛ سندی که بهدنبال ایفای نقش جدی ایران در حوزه امنیتسازی جهانی است و در این مسیر، نگاه جدی به استفاده از ظرفیتهای موجود در بستر بریکس دارد. در بخشی از این سخنرانی، سرپرست وزارت امور خارجه ایران دقیقا به مساله نسلکشی در فلسطین اشاره و تاکید کرده که «بریکس با برگزاری اجلاس فوقالعاده سران درباره غزه و اجلاس اخیر معاونان امور غرب آسیا و شمال آفریقای وزرای امور خارجه نشان داد خواهان پاسخهای موثرتری به چالشها و تهدیدها علیه امنیت و ثبات بینالمللی و منطقهای است. آنچه این روزها در غزه و رفح میگذرد ناعادلانه بودن نظام بینالملل غربی را آشکارا نشان میدهد. رژیمصهیونیستی و حامیانش نهتنها انسانیت و اخلاق و حقوق بینالمللی را زیر پا گذاشتهاند، بلکه با سرکوب اطلاعات رسانهای معتبر و پخش اطلاعات نادرست سعی میکنند افکار عمومی جهان را فریب دهند و جای ستمگر و ستمدیده را جابهجا کنند. تداوم این وضعیت بیگمان صلح و امنیت بینالمللی را به خطر انداخته و اقدام عاجل برای رفع آن بایسته است.»
حالا میتوان این تحلیل را معتبر دانست شرایط بیشتر از همیشه برای انتقال قدرت از غرب به واحدهای منطقهای فراهم است. حالا و برخلاف دو دهه قبل، پیام تهدید ایران از سوی E3 نهفقط از سوی تهران، بلکه از طرف جامعه جهانی با واکنش روبهرو میشود و خبری از یکجانبهگرایی نیست. صدای ایران در روسیه، شفاف به قاره سبز رسیده است.