مصطفی قاسمیان، خبرنگار: دیروز 21 خردادماه فراخوان بخش ملی چهلمین جشنواره بینالمللی فیلم فجر منتشر شد که همانند سالهای گذشته، تغییراتی داشته که لاجرم تحولاتی هر چند اندک را در سیاق برگزاری دوره پیشروی این رویداد ایجاد خواهد کرد. در شرایطی که فعلا و تا پیش از استقرار دولت جدید، قرار است این دوره جشنواره با دبیری محمد خزاعی، رئیس این روزهای سازمان سینمایی برگزار شود، نکته جالب این است که فراخوان، برای نخستینبار طی یک دهه اخیر، در خردادماه منتشر شده و این درحالی است که طی سالهای اخیر، معمولا شهریورماه و مهرماه زمان انتشار آن بوده است و در برخی سالها حتی به آذرماه هم کشیده است. درعینحال با توجه به فراخوان دوره جدید، بهنظر میرسد جشنواره بینالمللی فیلم فجر در 43سالگی در راستای برگزاری مفصلتر و باشکوهتر گام برداشته است. این را میتوان در فراخوان دید که هم دست بازتر هیات رویداد برای پذیرش رسمی فیلمهای کاملنشده را میبینیم و هم اینکه تعداد سیمرغها و جوایز افزایش داشته است و بخشهای جدیدی اضافه شدند. در این گزارش تغییر و تحولاتی بررسی میشود که در فراخوان بخش ملی جشنواره فیلم فجر شاهدش هستیم.
قرعهکشی حذف شد؟
مهمترین تغییر فراخوان چهلوسومین دوره جشنواره بینالمللی فیلم فجر، نشانههایی است که میگوید احتمالا در این دوره، برگزاری قرعهکشی برای مشخص کردن ترتیب نمایش فیلمها، وجود نخواهد داشت. طبق فراخوان، «جدول نمایش فیلمهای بخش مسابقه سینمای ایران در تاریخ پنجشنبه 27 دیماه اعلام خواهد شد.» در جای دیگری از فراخوان هم آمده: «پس از ثبتنام، تهیهکننده متعهد میشود نمایش فیلم در تهران و شهرستانها مطابق جدول نمایش، مورد قبولشان خواهد بود و اعتراضی نسبت به جداول نمایش نخواهد داشت.» بنابراین احتمالا قرعهکشی حذف خواهد شد؛ چراکه اگر جدول نمایش براساس قرعهکشی باشد، دیگر اعتراض معنایی نخواهد داشت. برگزاری مراسم قرعهکشی که از دوره سیوششم بهوجود آمد و در دورههای بعدی هم بهنظر میرسید بهترین شیوه برای پیشگیری از اعتراضهاست، بدعتی عجیب در تاریخ جشنواره فیلم فجر است که در جشنوارههای معتبر جهانی سابقه ندارد. حال بهنظر میرسد خزاعی تصمیم گرفته این بدعت را حذف کند.
اهدای «نشان ویژه شهید جمهور»
درحالیکه سیمرغ زرین بهترین فیلم از نگاه ملی از سال 98 به نام سردار شهید قاسم سلیمانی نامگذاری شد، امسال و پس از شهادت رئیسجمهور سیدابراهیم رئیسی، جایزهای جدید به فهرست جوایز فجر اضافه شده که بهنظر کارکردی نزدیک به آن جایزه دارد. این جایزه که بهعنوان «نشان ویژه شهید جمهور» نامگذاری شده، به بهترین فیلم با نگاه به دستاوردهای انقلاب اسلامی و پیشرفتهای کشور اعطا خواهد شد. این جایزه همانطور که از نامش نیز مشخص است، از جنس سیمرغ نیست و در کنار جوایز جدیدالتاسیسی چون «جایزه آرمان» (از طرف شهردار تهران) و جایزه «گوهرشاد» (از طرف وزیر فرهنگ) و حتی سیمرغ ویژه دبیر جشنواره قرار میگیرد. از دیگر نکات درباره جوایز جشنواره، میتوان به تفکیک جوایز طراحی هنری و صدا اشاره کرد. درحالیکه طی سالهای اخیر، رفتار خلاف فراخوان جشنواره در اعطای 2 سیمرغ بهترین طراحی هنری و سیمرغ بهترین صدا حاشیهساز هم شده بود، در فراخوان این دوره، این دو جایزه تفکیک شده و 4 سیمرغ بهترین طراحی صحنه، سیمرغ بهترین طراحی لباس، سیمرغ بهترین صداگذاری و سیمرغ بهترین صدابرداری دیده میشود.
بخش «نگاه نو» اضافه شد
پیگیران فجر میدانند طی چهار دوره اخیر، بخش «نگاه نو» در فراخوان وجود نداشت و تنها در دورههای چهلویکم و چهلودوم، دبیرخانه جشنواره بعد از پایان کار هیات انتخاب با توجه به حضور چند فیلم اولی، این بخش را بازگرداند. در چهلوسومین دوره فجر از همین فراخوان، بخش نگاه نو به جشنواره اضافه شده است. در فراخوان همچنین تصریح شده این بخش پس از چهار سال، هیاتداوران مستقل هم خواهد داشت. اتفاق جدید در بخش نگاه نو، اضافه شدن سیمرغی است که سال گذشته بدون ذکر در فراخوان، ناگهان سروکلهاش در اختتامیه پیدا شد و این بار از ابتدا پیشبینی شده است؛ سیمرغ بلورین جایزه ویژه هیاتداوران به بهترین دستاورد فنی یا هنری اول. این اتفاق، در پی مطالبهای است که عوامل فیلمهای اول داشتند؛ چراکه در سالهای قبل اگر فیلمی در بخش نگاه نو بود و در بخش اصلی «سودای سیمرغ» پذیرفته نمیشد، هیچکدام از بازیگران و عوامل فنی و هنری آن جز کارگردان، وارد رقابت تخصصی نمیشدند.
یک ممنوعیت عجیب
در یکی از تبصرههای مقررات اجرایی بخش ملی سینمای ایران، آمده است: «تهیهکننده از هر گونه نمایش فیلم بهصورت خصوصی و فوقالعاده در طول مدت برگزاری جشنواره (12 تا 22 بهمن) در تهران و شهرستانها و به هر عنوان و شرایطی خودداری خواهد کرد.» این در حالی است که سالهاست تهیهکنندگان حقیقی و حقوقی در ارگانها یا بخش خصوصی، فیلمها را به شکل خصوصی برای کارشناسان، منتقدان و خبرنگاران سینما به نمایش درمیآورند و این کار را در ایام برگزاری جشنواره نیز ادامه میدهند. این امر خصوصا برای مجریان، کارشناسان و عوامل برنامههای زنده رادیویی، تلویزیونی و اینترنتی که در ایام جشنواره، همزمان با نمایش بعضی فیلمها در کاخ جشنواره، باید در برنامه حاضر شوند و به اجرا یا ارائه نقد و تحلیل بپردازند، اهمیت فراوانی دارد. درصورتیکه قرار باشد این بند اجرا شود، بهطور مثال مجریان برنامه «هفت» یا «نقد سینما» نیمی از فیلمهای جشنواره را نخواهند دید!
پذیرش رسمی فیلم بدون موسیقی و صداگذاری
برای اولینبار در تاریخ جشنواره فیلم فجر، پذیرش نسخه رافکات (تدوین اولیه) فیلمها توسط جشنواره رسمیت یافته است. درحالیکه برای سالها، برخی فیلمها دیرتر از موعد مشخصشده برای دریافت آثار، به جشنواره میرسید و هیاتانتخاب و هیاتداوران اغلب ادوار، فیلمهای ناقصی را تماشا و ارزیابی میکردند که مراحل فنی را نگذرانده بودند و گاه حتی فیلمبرداریشان به پایان نرسیده بود. در این دوره، فراخوان بهطور رسمی اجازه داده تا انجام فرآیندهای پستولید (جلوههای ویژه، اصلاح رنگ، موسیقی، صداگذاری و...) پس از موعد دریافت فیلمها انجام شود و تهیهکنندگان با ارسال نسخههای تدوین اولیه، بتوانند فیلم را به جشنواره برسانند.
داوران مستقل مستند و کوتاه
اگر بیتعارف بررسی کنیم، برای سالها بخش فیلمهای مستند و بخش فیلمهای کوتاه جشنواره فیلم فجر بهنوعی زینتالمجالس این رویداد بود که در دورههای اخیر، حتی هیات انتخاب مستقل هم نداشت و فیلمهای بخش اصلی دو جشنواره فیلم مستند سینماحقیقت و فیلم کوتاه تهران بهطور مستقیم وارد فجر میشدند. در این دوره، بناست تا هر دو بخش هیات انتخاب و داوری مستقل خود را داشته باشند و علاوهبر آن، شرکت فیلمهای مستند و کوتاه در فجر، منوط به شرکت آنها در آن دو رویداد نباشد. البته یک جمله مبهم در فراخوان هست که میگوید فیلمهای مستند (و کوتاه) باید توسط هیات انتخاب جشنواره حقیقت (و جشنواره کوتاه تهران) به جشنواره فجر معرفی شده باشند. اینجا روشن نیست منظور از این «معرفی» چیست؛ چراکه بهطور معمول هیات انتخاب گزینهای جز پذیرش فیلم برای معرفی آن ندارد. مگر آنکه مثلا قرار باشد تهیهکنندگان از اعضای هیات انتخاب آن دو جشنواره، برای دبیرخانه فجر استشهاد جمع کنند!
ابهام پابرجا درباره سیمرغ تماشاگران
نکتهای که در گزارش بعضی رسانهها درباره فراخوان چهلوسومین دوره جشنواره فیلم فجر به چشم میخورد، اشاره به بازگشت سیمرغ مردمی است. نگاهی به فراخوان 3 دوره اخیر جشنواره فیلم فجر که در آنها، سیمرغ بهترین فیلم از نگاه تماشاگران اهدا نشد، نشان میدهد این جایزه همواره در فراخوان حضور داشته، ولی در مرحله اهدا به مشکل خورده است. در واقع مساله سیمرغ مردمی که مشخص نیست حالا حل شده یا نه، آن است که مسئولان جشنواره مدعیاند نتوانستهاند از صحت آرا مطمئن شوند و به همین علت، جایزه را اهدا نکردهاند. بنابراین اگرچه این جایزه فعلا در فراخوان دیده میشود، اما روشن نیست که درنهایت اهدا خواهد شد یا خیر.