سهیلا عباسپور، خبرنگار گروه ایده حکمرانی: یک دستاورد عمده عملیات غیرمنتظره و موثر وعده صادق که تایید و تصدیق بخش بزرگی از جامعه ایران را درپی داشت، افزایش سرمایه اجتماعی و ارتقای جایگاه حکمرانی در اذهان عموم بود که در اثر سوءتدبیرهای داخلی و ضعف آن در برخی حوزههای اصلی حکمرانی در سراشیبی کاهش بود. این تایید و همراهی همدلانه از سوی ملت، مهر تاییدی بر شعارهای جمهوری اسلامی و برهمزدن نظم موجود در معادلات قدرت و ادبیات حاکم بر روابط بینالملل و سیاست خارجی با تاکید بر آرمانهای جمهوری اسلامی در ابعاد فرامرزی بود که نقش تعیینکننده کشور در معادلات امنیتی منطقه و روندهای جاری بینالمللی درباره برخی مسائل مهم را پررنگتر میکرد که با وجود همه مشکلات و سختیهای پیش رو، همچنان بر اقتدار حاکمیت و کنشگری مقتدرانه جمهوری اسلامی توافق و تفاهم دارند.
انتظار میرفت با کلیت مثبت نتیجه این عملیات غیرمنتظره و وجوه پدیداری آن بر جامعه ایرانی و در راستای تاکید مسئولان دستاندرکار بر پیمودن این مسیر اقتدار با اهتمام بیشتر به مسائل داخلی و بهبود امور حکمرانی، سرمایه اجتماعی در حال افزایش حفظ شده و از ظرفیتهای آن که پشتوانه حاکمیت و اعمال حکمرانی است، بهره برده و با کاستن از نقایص موجود و پاسخگویی بیشتر به خواستههای مردم و روند پرشتاب خدمترسانی در حوزه نیازهای اساسی بنا بر وضع موجود، مشروعیت نظام حکمرانی در عرصه داخلی نیز افزایش یافته و با همراهی همدلانه حاصل از وحدت ملت و یکپارچگی کشور مسیر پیشرفت را قدرتمندانهتر و به پشتوانه همین سرمایه اجتماعی بپیماید. دیری نپایید که شیرینی این برد مقتدرانه با رخداد بسیار تلخ و مصیبت ملی درگذشت رئیسجمهور و همراهان به کام ملت تلخ شد. با وجود مشکلات و گلایهها از وضعیت نهچندان مطلوب امور جاری و برخی ناکارآمدیها در سالهای اخیر و همچنین مشارکت نهچندان مطلوب در انتخابات دور دوم مجلس، این بار هم مردم در تشییع پیکر رئیسجمهور فقید خدمتگزار و عدالتخواه خود که با صداقت و باوری وافر به عدالت اعتقاد داشت، حماسهآفریدند و سرمایه اجتماعی کشور را به سطح بالاتری ارتقا دادند.
اگرچه نظام در بحرانهای بزرگ اعم از فجایع طبیعی و زیستی، اجتماعی، اقتصادی و دوران سخت تحریمهای پیاپی همواره صبر و همراهی مردم را کنار خود داشته است، اما در عرصه انتخابات با چالش اساسی و انکارناپذیری روبهرو است. کشور، دوباره بهطور غیرمترقبهای در آستانه آزمون مهم انتخابات قرار گرفته که گمانهزنی و پیشبینیهای بسیاری برای آن در سال آتی از سوی بسیاری صورت گرفته بود. اکنون گمانهزنیهای انتخاباتی آغاز شده و گزینههای داوطلب شرکت در انتخابات یکبهیک به صحنه آمدهاند؛ آن هم درحالیکه هنوز بهت و شوک عمومی ناشی از فقدان رئیسجمهور بر فضای جامعه سنگینی میکند. این وضعیت یادآور چند نکته در شرایط کنونی است:
1- با توجه به تاکید رهبر انقلاب و آیتالله رئیسی بر اهمیت عدالت که مطالبه مهمی از سوی افکار عمومی بوده و هست و وجود شکافهای پویای اجتماعی برخاسته از فقدان آن در عرصههای مهم و با در نظر گرفتن بسیاری از ایرادهای عمده که همه ختم به بحران ناکارآمدی و ضعف عملکردی است، که گاهی ناقض شعارها نیز بود، این اصل همچنان پاشنه آشیل حکمرانی در عرصه داخلی است. از دست دادن رئیسجمهوری که میکوشید در سمتوسوی عدالت و ایجاد رضایت مردم پیش برود و با تعبیر «سید محرومان» در کارزار انتخابات پیشین نزد مردم شناخته شده بود، آسیب بزرگی به آن عدالت خواهیای وارد کرد که با التزام عملی به سادهزیستی در کسوت رئیسجمهور، ارزشهای کمرنگ شده و تقریبا محو شده (بهویژه نزد برخی مسئولان رده اصلی کشور) اوایل انقلاب اسلامی را جانی دوباره بخشید. اقبال مردم به ابراهیم رئیسی و انتخاب وی به تنهایی نشان میداد که مردم در وهله اول نسبت به هرگونه بیعدالتی و تبعیض همواره حساس و معترض هستند.
باید دید در انتخابات پیش رو چه کسی قرار است گفتمان عدالتخواهی را نمایندگی کند و آیا گزینهای که بتواند مردم را با این شعار ترغیب به انتخاب کند وجود دارد و آیا دال مرکزی عدالت همچنان میتواند در جریان مبارزه انتخاباتی در نسبت با افراد و گروهها جریانساز و ایفاگر نقش اصلی باشد؟ به هر روی، هر کدام از نامزدان ریاستجمهوری در نسبت با عدالت و تبعیض باید تعریف مشخص و راهبرد روشنی داشته باشند. اینکه با توجه به شرایط کنونی حاکم بر کشور کدام الگو راهساز خواهد بود و وضعیت را به نفع عدالتخواهی و درنهایت به سود مردم رقم خواهد زد؟
2- ورود به عرصه انتخابات تعارف بردار نیست. عرصه تدبیر ملک و مملکتداری نیازمند طرح و برنامه راهبردی است و آن که مرد عرصه تدبیر است قاعدتا باید از عقلانیت سیاسی و خرد و سیاستورزی اقناعکننده برخوردار باشد. روند افزایش عقلانیت و بلوغ سیاسی و جامعهپذیری سیاسی رو به رشد در جمهوری اسلامی با گذشت چهاردههونیم از عمر آن و تجربه برگزاری دورههای گوناگون انتخابات، نافی حرکتهای عوامانه و درواقع پسزننده کمپینهایی عامهفریب استهزاآور از این دست در ایرانی است که به استناد آمار یکی از پرحزبترین کشورها در دنیاست. لازمه ورود موجه به انتخابات توانایی تدبیر و پیشبرد است و داشتن برنامهای روشن با ذکر اعضای کابینه و نه خواست و خواهش این و آن! آنچه همه باید به جای نامزد شدن مطالبه کنند، برنامه و کابینه است.
3- درک غالب بر بخشی از افکار عمومی جامعه از انتخابات که با تجربه انتخابات پیشین و ضعف عملکردی برخی نهادها و ارگانهای دخیل در آن شکل گرفته است و در کاهش مشارکت هم نقش زیادی داشت، باور به بیاهمیت بودن رای بنا بر دلایل بسیار است که عمده آن باور به نوعی صوری بودن انتخابات و منحصر شدن آن به چند گزینه خاص است که تعدد نامزدها را بنا بر برخی مصلحتها برنمیتابد و درواقع اصل دموکراسی را با چالش مواجه میکند. تضعیف دموکراسی نیز به همان میزان کاهنده مشروعیت نظام حکمرانی است. این مشارکت هم مانند عملیات وعده صادق مایه اقتدار بیشتر و تایید پشتوانه مردمی انقلاب اسلامی و نظام حکمرانی است.
4- نقش رسانه ملی و رسانههای کلان کشور در نمایش آنچه از سوی مردم مورد مطالبه است و آنچه که از سوی نامزدهای انتخابات ارائه میشود، بسیار مهم است. رسانه در انعکاس حقیقت انتخابات در ایران و پرهیز از جهتگیریهای خاص، بسیاری از فرازوفرودهای انتخاباتی را رقم میزند. انتظار این است که با توجه به موج ایجاد شده مثبت در سرمایه اجتماعی کشور و تاثر عمومی افکار عمومی، این رسانه با برنامهریزی درست و دقیق بهگونهای فضای تبلیغاتی و شور انتخاباتی را مدیریت کند که مردم همچنان رای خود را اثرگذار بدانند و به قدرت نقشآفرینی خود در مسائل کلان کشور باورمند باشند. این عملکرد رسانهای باید به تقویت اعتماد عمومی بینجامد و بازنماییهایی که از افراد صورت میگیرد مطابق با آنچه هست و آنچه که باید باشد، عمل کند.
5- هم عملیات وعده صادق و هم از دست دادن رئیسجمهور به فاصله زمانی کوتاه از هم و واکنش ملت به آنچه که رخ داد، نشاندهنده افزایش درک از مفهوم «منافع ملی» بود. علیرغم تمام تکثرهای موجود سیاسی، فرهنگی و اجتماعی در جامعه، درک درست از منافع ملی صرف نظر از سلیقههای گوناگون و دعواهای جاری در جامعه از سطوح خرد گرفته تا کلان و بازنماییهایی که میبینیم، سهیم بودن در نتایج و دستاوردهای مسائل کلان و گاهی سهمگین و در کل موضعگیری مثبت به نفع کلیت نظام را رقم میزند که در همراهی با هر دو رویداد به شکل عجیبی خود را نشان داد و افراد را با کلیت جامعه پیوند داد تا اصل وحدت در کشور همچنان خدشهناپذیر باقی بماند.
6- ساز و کار برگزاری انتخابات پیش رو در هر صورت باید با در نظر گرفتن تمام اجزای آن و مدیریت درست فضای انتخاباتی، سرمایه اجتماعی کشور را همچنان در مسیری پیشرونده و صعودی نگه دارد تا همچنان در بحرانهای سخت و غیرمترقبه گوناگون بتواند از این پشتوانه استفاده کند.