مصطفی قاسمیان، خبرنگار: آنالیز «فرهیختگان» از سینمای امسال، دستیابی به گیشه چشمگیر 1200 میلیارد تومانی را نشان می‌دهد؛ درحالی‌که 88 درصد فروش به فیلم‌های کمدی تعلق دارد و پژمان جمشیدی بار دیگر عنوان پولسازترین بازیگر سال را کسب کرده است.
احتمالا در روزها و هفته‌های گذشته درباره گیشه پررونق سال 1402 سینمای ایران خوانده و شنیده‌اید؛ سالی که بعد از مدت‌ها، بالأخره سایه ویروس کرونا را به طور کامل از سر گیشه برداشت و برای صنعت سینمای ایران به‌یادماندنی شد. عبور کل گیشه از مرز 1000 میلیارد تومانی و نمایش 2 فیلم با بیش از 6 میلیون تماشاگر، باعث شد سال 1402 سالن‌های سینما بسیار گرم و پررونق دیده شود. بر اساس آمارهای استخراج‌شده از سمفا، سینمای ایران از 24 اسفند 1401 تاکنون 27 میلیون و 830 هزار قطعه بلیت به ارزش 1200 میلیارد و 110 میلیون تومان فروخته است که از این میزان یک‌هزار و 153 میلیارد تومان آن متعلق به فیلم‌های اکران 1402، 36 میلیارد تومان مربوط به فیلم‌های باقی‌مانده از اکران سال گذشته، 2 میلیارد تومان متعلق به هنر و تجربه و نزدیک به 9 میلیارد برای فیلم‌های خارجی بوده است.

   سهم شگفت‌انگیز کمدی‌ها
با وجودی که عده‌ای «بچه‌زرنگ» را به استناد آنکه یک انیمیشن است، اثری غیرکمدی معرفی می‌کنند، اما اهالی سینما می‌دانند «انیمیشن» یک قالب است و این اثر در ژانر «کمدی ماجراجویانه» تولید شده. بنابراین با احتساب این نکته، در فهرست 10 فیلم پرفروش سال 1402، تنها یک فیلم درام (غیرکمدی) دیده می‌شود: «سه کام حبس» که در رتبه نهم گیشه سال 1402 قرار گرفته و پرفروش‌ترین درام سال است. به جز این فیلم، از رتبه یک تا رتبه 15، فقط یک فیلم درام دیگر («کت‌چرمی» در رتبه 12) حضور دارد و مابقی 13 فیلم پرفروش سال کمدی‌اند. با حساب آنچه گفته شد، سلطنت بی‌چون‌وچرای کمدی‌ها در سینمای ایران به شکلی واضح دیده می‌شود. کمدی‌ها درمجموع یک‌هزار و 49 میلیارد و 700 میلیون تومان معادل 87.5 درصد از گیشه سال را به دست آورده‌اند که متعلق به 20 فیلم کمدی از سال 1402 و 7 فیلم کمدی باقی‌مانده از سال 1401 است. این درحالی است که با احتساب 53 فیلم اکران‌شده در سال 1402، 10 فیلم باقی‌مانده از اکران 1401، 39 فیلم گروه هنر و تجربه، 32 فیلم خارجی و 8 فیلم مستند، مجموعا نزدیک به 150 فیلم در سالن‌های سینمای ایران نمایش داده شده، ولی 87.5 درصد فروش متعلق به 20 فیلم کمدی آن بوده است!

   صف اکران طولانی‌تر شد
با وجود آنچه گفته شد، صف طولانی فیلم‌های در انتظار اکران روی پرده سینما که در گزارش چندی پیش «فرهیختگان»، بیش از 240 فیلم آن آمده بود، باز هم طولانی‌تر شده است؛ چراکه با محاسبه 53 فیلم اکران و 39 فیلم هنر و تجربه، در سال 1402 عملا 92 فیلم از فهرست فیلم‌های در انتظار اکران کم شد، ولی با اعلام دبیرخانه چهل‌ودومین جشنواره فیلم فجر مبنی بر دریافت 106 فیلم، مشخص می‌شود که در سال 1402 حداقل 14 فیلم بلند سینمایی به فهرست محصولات در صف اکران اضافه شده است. اما این همه آمار نیست و روشن است که چندین فیلم کمدی مثل «هتل» اساسا فرم حضور در جشنواره را پر نکردند و در این آمار به حساب نمی‌آیند. بنابراین در سال 1402 بیش از 14 فیلم به صف طولانی اکران اضافه شد.

   تساهل با تبلیغات ماهواره‌ای
در سال 1402 یک اتفاق جالب توجه در زمینه تبلیغات سینمای ایران رخ داد. در شرایطی که سازمان صداوسیما همان روند سابق خود را در برخورد با فیلم‌های ایرانی روی پرده ادامه داد و به جز معدودی فیلم‌ها نظیر «غریب»، «بچه‌زرنگ»، «مسافری از گانورا» و «ضد»، سینمای ایران از تیزرهای فراوان تلویزیونی بهره‌مند نشد. ولی شبکه‌های ماهواره‌ای جور رسانه ملی را کشیدند و تیزر بسیاری از فیلم‌ها را در تعداد بالا روی آنتن بردند. نکته جالب توجه آنجاست که امسال به خلاف تجربه‌های پیشین، تصمیم‌گیران سینما ترجیح دادند چشم بر تبلیغات ماهواره‌ای فیلم‌های سینمایی ببندند تا ماجرا بیخ پیدا نکند و اغلب فیلم‌ها خصوصا پرفروش‌ترها از این امکان استفاده کنند. در برخی محافل هم شنیده می‌شود که برخی از فعالان حوزه تولید و پخش سینما از این شرایط رضایت دارند و این سهل‌گیری را ازجمله علل استقبال قابل توجه از فیلم‌های سینمایی در سال 1402 می‌دانند.

   یک اکران بسیار طولانی
اتفاق جالب و کم‌نظیر اکران 1402، وقوع یکی از طولانی‌ترین نمایش‌های مداوم تاریخ سینمای ایران برای «فسیل» بود که با مخالفت‌های متعددی هم مواجه شد و حتی در مقطعی این اثر از پرده پایین کشیده شد، ولی با اعتراض تهیه‌کننده، یک بار دیگر به چرخه نمایش بازگشت. این فیلم از 24 اسفند 1401 به سینماها رسید و تا همین امروز روی پرده قرار دارد. فسیل در هفته اخیر و در شرایطی که «تمساح خونی» با رکوردشکنی‌هایش به نمایش درآمده، حدود 10 هزار قطعه بلیت به ارزش بیش از 400 میلیون تومان فروخت و هشتمین فیلم پرفروش هفته شد! نمایش فسیل در نیمه اول سال به قدری موفق بود که صاحبان اغلب فیلم‌های کمدی پرامید آثارشان را برای اکران در نیمه دوم سال نگه داشتند، به طوری که در میان 6 فیلم دیگری که امسال حداقل 30 میلیارد تومان فروختند، فقط «شهر هرت» در نیمه اول سال اکران شد و 5 فیلم دیگر نمایش خود را در نیمه دوم سال آغاز کردند. یکی از علل احتمالی تمایل سازندگان شهر هرت به اکران در نیمه اول سال را هم می‌توان حضور کریم امینی کارگردان فسیل در مقام کارگردان شهر هرت دانست؛ چراکه این فیلم توانست روی موج شگفت‌انگیز استقبال از فسیل سوار شود.

   فهرست پرتماشاگرترین‌ها
با وجودی که در نگاه اول به نظر می‌رسد هر فیلم با فروش بیشتر، از تماشاگر بیشتری نیز برخوردار است، اما دقیقا این‌طور نیست. تفاوت بهای بلیت در سینماهای مدرن پایتخت با بعضی سینماهای درجه‌چندم شهرستان‌ها و خصوصا تفاوت میزان استقبال از فیلم‌ها در روزهای نیم‌بها، آمار میزان تماشاگر را از میزان فروش متفاوت می‌کند. به این موارد، افزایش ناگهانی بهای بلیت را در دی‌ماه اضافه کنید که اتفاقی کم‌سابقه بود. گویی تصمیم‌گیران سینما که استقبال از سینما را مشاهده کردند، چه با هدف دستیابی به گیشه هزار میلیاردی و چه با هر هدف دیگر، تصمیم گرفتند تا بلیت سینما را در میانه سال گران کرده و به 80 هزار تومان برسانند. به همین دلیل، به جز فسیل و هتل که مجموعا نزدیک به نیمی از تماشاگران سینما را در سال 1402 جذب کردند، سومین فیلم پرتماشاگر سال، انیمیشن بچه‌زرنگ بود که در رتبه ششم گیشه سال قرار گرفت. جالب آنکه در فهرست پرتماشاگرترین فیلم‌های سال 1402، «ملاقات خصوصی» هم حضور دارد؛ فیلمی که از نیمه دی‌ماه 1401 به نمایش عمومی درآمد، ولی از آغاز اکران 1402، حدود 306 هزار قطعه بلیت به ارزش 15 میلیارد تومان فروخت تا در رتبه 12 فهرست پرفروش‌های سال 1402 قرار گیرد!

   کمدی‌ها برای شهرستان و درام‌های تلخ برای تهران
از دیرباز میان ساکنان پایتخت و شهرستان‌های کشورمان در خریداری بلیت سینما تفاوت‌هایی وجود داشته که احتمالا به علل مختلف ازجمله تفاوت‌های اقتصادی و فرهنگی است. امسال نیز این تفاوت در گیشه برخی فیلم‌ها خود را نشان داد. درحالی‌که فروش کل فیلم‌های سینما در استان تهران حدود 497 میلیارد تومان و معادل 43.1 درصد فروش کل در تمامی سینماهای کشور است، آمار فیلم‌های کمدی معمولا کمی کمتر از این 43.1 درصد است، به این معنا که تهرانی‌ها استقبال کمتری از فیلم‌های کمدی می‌کنند. مثلا 41.1 فروش فسیل در تهران رخ داده است. این درحالی است که این اختلاف برای بعضی فیلم‌ها چشمگیر می‌شود، مانند «کت‌چرمی» که 59.8 درصد فروش آن در تهران بوده و «حدود 8 صبح» که 62.6 درصد گیشه آن در تهران رقم خورده. اثری مانند «غریب» که درباره شهید بروجردی است و در سازمان اوج تولید شده، در تهران 54.2 درصد فروخته. در مقابل کمدی‌هایی با استفاده از بازیگران تلویزیونی مانند «ورود و خروج ممنوع» با 36.3 درصد و «عروس خیابان فرشته» با 39.9 درصد فروش در تهران، آثاری‌اند که بیشتر در شهرستان‌ها مورد استقبال قرار می‌گیرند. این نکته برای فیلم‌های پویانمایی نیز صدق می‌کند؛ چراکه تنها 39.7 درصد فروش بچه‌زرنگ و 33.7 درصد فروش مسافری از گانورا در تهران رقم خورده است.

   پژمان پولسازترین ستاره سال
با وجود آنکه فیلمی از بهرام افشاری در صدر جدول فروش سینمای 1402 است، اما پژمان جمشیدی لقب پولسازترین ستاره سال سینما را دریافت می‌کند که در یک دهه اخیر، چند بار دیگر نیز این جایگاه را به دست آورده بود. او با 4 فیلم هتل، شهر هرت، «ویلای ساحلی» و «بی‌مادر» مجموعا گیشه‌ای 421 میلیارد تومانی را رقم زد. البته باید به این رقم، 11 میلیارد تومان دیگر به خاطر فیلم «بخارست» اضافه کرد که در سال 1401 اکران شد، ولی امتداد آن به اوایل 1402 رسید و گیشه جمشیدی را به 432 میلیارد تومان رساند. هادی کاظمی با گیشه 398 میلیاردی فسیل، ورود و خروج ممنوع، «جوجه تیغی» و «آهنگ دونفره» و بخشی از بخارست پس از او قرار گرفت و بهرام افشاری و الناز حبیبی با فیلم 324 میلیاردی فسیل مشترکا سوم شدند. فهرست 10 بازیگر نخست جدول پولسازترین‌های سینما در سال 1402 را در ادامه می‌بینید.

   آهنگ فروش چند محصول پرفروش سال
برای بررسی روند فروش فیلم‌های سینمایی، گیشه 6 فیلم سال با بیش از یک میلیون تماشاچی که همگی کمدی‌اند و 2 فیلم غیرکمدی پرفروش سال را که هردو بیش از 300 هزار تماشاچی جذب کرده‌اند، در 10 هفته اول اکران از سمفا استخراج کرده‌ایم. در میان محصولات کمدی، تنها هاوایی و ویلای ساحلی در همین 10 هفته افت جدی نشان می‌دهند و آمار فروش بقیه آثار، در 10 هفته نخست، تغییر چندانی نکرده است. علت این امر را احتمالا می‌توان واکنش‌های منفی تماشاگران به این دو اثر دانست. در میان محصولات غیرکمدی اما هردو فیلم بعد از حدود 5 یا 6 هفته، با افت چشمگیری در گیشه هفتگی مواجه شده‌اند. این درحالی است که هم سه کام حبس و هم کت‌چرمی پرفروش‌های غیرکمدی در سال 1402 به شمار می‌روند.