همراه با رشد و توسعه کمی و کیفی دانشگاهها و موسسات آموزش عالی، این ضرورت احساس میشود که ساختارهای اداری این دانشگاهها متناسب با انجام وظایف، هماهنگ با برنامههای کلان دانشگاه رشد کند. در این میان عملکرد مالی این موسسات آموزشی نکته مهمی برای آموزش عالی کشور محسوب میشود، چراکه میتواند در تحقق عدالت توزیعی در بودجهریزی دانشگاهها و مدیریت هزینههای آن برای نیل به اهداف از پیش تعیینشده آموزش عالی دستاوردهایی را به همراه داشته باشد. در این گزارش سعی داریم به بررسی پژوهشهای صورتگرفته در زمینه سرانه هزینههای مصرفی دانشجویان از بودجههای آموزش عالی بپردازیم.
چگونگی تعیین بودجه سرانه دانشجو
برای تعیین بودجه سرانه دانشجو در هر مقطع گروه آموزشی، رعایت شاخصهای مطلوب در فعالیتهای آموزشی (پرسنلی)، پشتیبانی عمومی، دانشجویی، فرهنگی و پژوهشی، مشخص و هزینه متناظر آنها برآورد شده است. از آنجا که دانشگاهها به نسبتهای متفاوت با الگوی مبنای تعیین هزینه سرانه دانشجویی فاصله دارند، مدل توزیع اعتبار به نحوی مدلسازی شده که دانشگاههای نزدیک به معیارهای مطلوب مدل، اعتبار بیشتری از بودجه عمومی دریافت کنند. با توجه به شرایط دانشگاهها ضرایب تعدیل مختلفی در بودجه سرانه نیز در نظر گرفته شده است که از این ضرایب میتوان به تعدیل بودجه سرانه در گروه، مقطع آموزشی با نسبت دانشجو به هیاتعلمی، ضریب منطقهای، ضریب کیفیت اعضای هیاتعلمی و ضریب هزینه متوسط و بالاتر در دانشگاههای کوچک اشاره کرد. با اعمال ضرایب تعدیلی در اعتبار سرانه، اعتبار نهایی استحقاقی هر دانشگاه در مدل به دست میآید و وزن اعتباری هر دانشگاه مشخص میشود. با ضرب وزن اعتباری هر دانشگاه در مجموع اعتبار بودجه آموزش عالی کل دانشگاهها، برآورد اعتبار استحقاقی هر دانشگاه در قالب مدل بودجه سرانه به دست میآید.
منابع اصلی هزینه تربیت دانشجو به چه شکلی محاسبه میشود؟
بهطور کلی منابع اصلی هزینه تربیت دانشجو در دانشگاهها به چهار گروه عمده، هزینههای سرانه مستقیم پرسنلی، هزینههای سرانه غیرمستقیم پشتیبانی عمومی، هزینههای سرانه مستقیم خدمات دانشجویی- فرهنگی، هزینههای سرانه مستقیم فعالیتهای پژوهشی و فناوری تقسیم میشود. همچنین گروههای بودجهای آموزشی به پنج گروه علوم پایه، فنی و مهندسی، کشاورزی، علوم انسانی و هنر تفکیک شده و هر گروه نیز شامل مقاطع کارشناسی، ارشد و دکتری است. هزینههای سرانه به ازای یک دانشجو در گروه، مقاطع مختلف در مراکز هزینه و متناسب با اجزای هزینه محاسبه میشود.
هزینه سرانه تربیت دانشجو در سالهای 93 و 94
هزینه سرانه هر دانشجو در سالهای 1393 و 1394 با توجه به مولفهها و معیارهای یادشده به شرح زیر بوده است.
بهطور کلی هزینه سرانه بین سالهای 93 تا 95 در مقطع کارشناسی بین 6 تا 12میلیون تومان تخصیص یافته که هر دانشگاه با توجه به ماهیت رشتهها و مقاطع آن و نیز میزان انطباق با شاخصهای کیفی سرانه بودجه دریافت کرده است. در این مدل بهطور متوسط بودجه سرانه دانشجوی کارشناسیارشد 65/1 برابر کارشناسی و مقطع دکتری نیز سه برابر دوره کارشناسی است.
هزینه سرانه تربیت دانشجو در سال97
آذرماه سال گذشته بود که حسین عسکریان ابیانه، معاون اداری، مالی و مدیریت منابع وزارت علوم در برنامه خبر۲۰ حضور یافت و درخصوص هزینههای سرانه دانشجویی به اعمال نظر پرداخت. عسکریان در این برنامه سرانه دانشجویی را به صورت متوسط حدود ۹ میلیون تومان اعلام کرد که در گروههای مختلف متفاوت است. بهعنوان مثال، گروه کشاورزی بالاترین عدد را به خود اختصاص داده و در مرحله بعد گروه فنی و مهندسی و هنر قرار دارند. سرانه گروه علوم هم متوسط است، ولی سرانه گروه علوم انسانی سرانه کمتر و حدود هفت میلیون تومان برآورد میشود.
معاون اداری، مالی و مدیریت منابع وزارت علوم درباره اینکه آیا این بودجه کفاف هزینه دانشگاهها را خواهد داد، معتقد است: «بستگی دارد این موضوع را چگونه تعبیر کنیم؛ حدود ۸۵ تا ۹۰ درصد اعتبارات درصورتی که ۱۰۰ درصد تخصیص داده شود، صرف امور جاری مانند حقوق پرسنل و تغذیه دانشجویی میشود.»
ثبات سرانه، افزایش هزینهها
میتوان با مقایسه سرانه دانشجویی طی سالهای اخیر به این نتیجه رسید که هزینهها با تغییر زیادی روبهرو نشده، این در حالی است که قطعا هزینههای دانشگاهها برای یک دانشجو با توجه به شرایط اقتصادی افزایش پیدا کرده است. شاید بتوان یکی از دلایل این وضعیت را ماموریت دانشگاهها برای درآمدهای اختصاصی نامید؛ موضوعی که معاون اداری، مالی وزارت علوم میگوید: «هدفگذاری هیات امنای دانشگاهها این است که به تدریج درآمد اختصاصی دانشگاهها در بخش آموزش، صنعت و پژوهش افزایش یابد.»
این مساله شاید بتواند دانشگاهها را وادار به ورود به بازار درآمدزایی کند، اما طرف دیگر ماجرا که دانشجویان هستند، میتواند زمینههای فشار مالی روی آنها را بیشتر کند. شاید دریافت شهریه دروس جبرانی از دانشجویان مقطع روزانه ذیل همین مساله تعریف شود.»