زینب مرزوقی، خبرنگار گروه نقد روز: در همان روزهای ابتدایی سال1403، شهرداری تهران درگیر دو ماجرا در این کلانشهر شد. ماجرای اول مربوط به پارک قیطریه و ساخت مسجد در پارک قیطریه بود. از اواخر سال 1402 خبرهایی پیرامون ساخت مسجد در بخشی از فضای پارک و قطع درختان منتشر شد. پیرو خبرهای ضد و نقیض منتشرشده، ما در «فرهیختگان» در همان روزهای آخر سال 1402 به پارک قیطریه رفتیم و از نزدیک شاهد ماجرا بودیم. محوطه مشخص شده برای ساخت مسجد، حصارکشی شده و دور برخی از درختان نیز با اسپری قرمز رنگی، خط‌کشی شده بود. درختان نیز به دلیل فصل زمستان بی‌شاخ‌وبرگ بودند اما آنچه که مشخص بود، آن درختان نهال نبودند و درختان تنومندی به شمار می‌روند.
در همان روزها واکنش‌های نه‌چندان جدی از سوی شورای شهر تهران منتشر شد و همه قطع درختان برای ساخت مسجد را محکوم کردند. قصه اما چیز دیگری بود و باز هم شهرداری جابه‌جایی درختان را پیش کشیده بود تا کمی اذهان عمومی را نسبت به موضوع ساخت مسجد آرام کند. در گزارش قبلی «فرهیختگان» با عنوان«خط قرمز دور درختان پارک قیطریه» به تفصیل درباره عدم موفقیت پروژه جابه‌جایی درختان گفتیم. ازجمله دلایلی که محیط‌زیستی‌ها در رابطه با جابه‌جایی درختان روی آن تاکید دارند، این است که درخت موجود زنده‌ای است و مانند هر موجود زنده دیگر، به محیط اطراف خود عادت می‌کند و در اصطلاح خو می‌گیرد. به همین خاطر جابه‌جایی عمر درخت را کاهش می‌دهد و درخت نهایتا تا 3 سال، در محیط جدید زنده می‌‌ماند. به عقیده دوستداران محیط‌زیست، جابه‌جایی درخت عملی موسوم به سبزشویی است و برای جبران خسارت وارد شده، در کاری نمادین و عملی ریاکارانه جابه‌جا می‌شود. برهمین اساس، اغلب دوستداران محیط‌زیست مخالف جابه‌جایی درخت هستند؛ چراکه سبزشویی کاری نمادین است و خرابی به‌بار آمده تنها با پارچه‌ای سبز پوشانده می‌شود. در آن گزارش از دو اقدام بی‌نتیجه جابه‌جایی درختان نیز نام بردیم و گفتیم و تجربه پادگان جی و پادگان 06 نیز نشان داد که جابه‌جایی درختان، تنها از سر واکردن یک اقدام ضدمحیط‌زیستی است و درنهایت فرقی ندارد که درخت قطع یا جابه‌جا شود؛ چراکه نتیجه هر دو عمل، مرگ درختان و فضای سبز خواهد بود.
واکنش شهردار تهران چه بود؟
در حاشیه اولین جلسه هیات دولت در سال 1403 علیرضا زاکانی، شهردار تهران روبه‌روی دوربین رسانه‌ها حاضر شد و درباره وضعیت پارک قیطریه، آینده پیش روی بخشی از درختان این پارک و حرف و حدیث‌ها صحبت کرد. در فیلم‌های منتشرشده زاکانی می‌گوید که در پارک قیطریه اتفاق خاصی نیفتاده است. خبرنگاری می‌پرسد: «اینکه می‌گویند در پارک قیطریه قرار است مسجد ساخته شود!» زاکانی هم پاسخ می‌دهد: «حتما ما در پارک‌ها مسجد می‌سازیم. مساجد خوب هم می‌سازیم و هیچ درختی قطع نمی‌شود.» در ادامه زاکانی توضیح می‌دهد که از محل ساخت مسجد، در چند روز گذشته بازدید کرده است. «قسمت پشت مسجد، حدود 10 تا 15 نهال است که قرار است جابه‌جا شود و قرار است آن‌ورتر بکارند... قرار شد که درختان آن 20، 30 متر را آن طرف‌تر بکارند.» این جملات پاسخ و توضیحات زاکانی به وضعیت ساخت مسجد در پارک قیطریه است. زاکانی درحالی در همان فیلم منتشر شده می‌گوید که چند نهال در آن محدوده است که تصاویر منتشر شده و حتی توضیحات منتشر شده از سوی سخنگوی شهرداری، حاکی از این است که آن محدوده چهار درخت کهنسال دارد و باقی درختان نیز درختان تنومندی هستند. در کنار تمام این تناقضات و باخبر نبودن شهردار از سن و سال درختان، سخنگوی شهرداری در توییت‌های منتشر شده در رابطه با این امر نوشته است که تاکید شهردار بر این بود که نقشه مسجد تغییر کند و آن چهار درخت کهنسال در حیاط مسجد باقی بمانند. اما خود شهردار تهران اذعان داشت که آن محوطه تنها 10، 15 نهال دارد و نهال‌ها را قرار است جابه‌جا کنند.
چرا نمازخانه پارک قیطریه بازسازی نمی‌شود؟
البته در این بین ناگفته نماند که حضور در مسجد آداب خود را خواهد داشت. یعنی هرکسی نمی‌تواند در مسجد حضور پیدا کند یا استراحت کند. بنابراین امکانات رفاهی و مذهبی کمتری نسبت به نمازخانه خواهد داشت. از سوی دیگر عملا در شهر می‌بینیم که در بسیاری از مساجد نهایتا پس از یک ساعت بعد از اذان مغرب بسته می‌شود و از هیچ‌گونه امکانات رفاهی و خدماتی مساجد نمی‌توان استفاده کرد. اگر قرار باشد برای مسجد پارک قیطریه نیز چنین رویه‌ای پیش گرفته شود، امتیاز این مسجد از سایر مساجد دیگر چه خواهد بود؟ نه‌تنها هیچ امتیازی نخواهد داشت بلکه افراد کمتری هم می‌توانند از امکانات موجود در آن مساجد استفاده کنند. از این گذشته، پارک قیطریه یک نمازخانه متروکه دارد. اگر شهرداری به فکر بهبود خدمات رفاهی و مذهبی در آن پارک بود، بهتر نبود که به‌جای ساخت مسجد، نمازخانه پارک را مرمت کند و به وضعیت نمازخانه پارک قیطریه سامان دهد؟ نمازخانه هم مانند مسجد نیست که در آن تنها در ساعات مشخص روز باز و بسته شود. مثلا می‌شد نمازخانه را وسعت بخشید و از این طریق حساسیت ویژه‌ای در ذهن شهروندان رقم زده نمی‌شد.
واکنش سخنگوی شهرداری به اظهارات شهردار
پس از انتشار فیلم صحبت‌های زاکانی و نقد رسانه‌ها، عبدالمطهر محمدخانی در یک رشته توییت ماجرای پارک قیطریه را توضیح داد. وی نوشت: «چند روزی است موضوع ساخت مسجد در پارک قیطریه به سوژه برخی از فعالان شبکه‌های اجتماعی تبدیل شده و گاهی ادعاهای عجیب‌وغریبی در این‌باره مطرح می‌شود. برای شفافیت و آگاهی افکار عمومی چه نکته را عرض می‌کنم:
ساخت مسجد در بوستان‌های فرامنطقه‌ای (پارک‌های بزرگ غیرمحله‌ای) مصوبه شورای عالی مساجد تهران را دارد. در سه‌دهه گذشته 43 مسجد در آنها ساخته‌شده و برای 34 بوستان فرامنطقه‌ای دیگر ازجمله پارک قیطریه مصوبه دارد، گرچه از سال‌ها پیش مطالبه مردمی برای احداث مسجد در این پارک وجود داشت. سرانه ساخت مسجد در تهران در مقایسه با دیگر شهرهای ایران و از آن بدتر پایتخت‌های کشورهای اسلامی بسیار پایین‌تر است؛ اینکه برخی از مساجد موجود نمازگزار کمی دارد یا بازه سنی خاص نمازگزاران در آنها به دلایل متعددی بازمی‌گردد، دلیل خوبی برای عدم توسعه مساجد نیست. از طرفی استدلال ساخت مسجد در پارک‌های فرامنطقه‌ای به‌رغم وجود مساجد دیگر منطقه هم این است که بخش عمده‌ای از مراجعان به این پارک‌ها اساسا اهل آن منطقه نیستند که محیط پیرامون پارک را بشناسند و به‌دلیل وسعت پارک و جمعیت زیاد حاضران نیاز به مسجد برای نمازگزاران ضروری است. پارک قیطریه 122 هزار مترمربع است و مساحت درنظر گرفته شده برای مسجد حدود 820 مترمربع یعنی چیزی کمتر از 7دهم درصد از کل پارک را شامل می‌شود؛ فضای درنظر گرفته شده در کنج شمال شرقی پارک در آستانه خیابان و در کم‌‌تراکم‌ترین بخش پارک به‌لحاظ فضای سبز واقع شده است. مسجد پارک قیطریه علاوه‌بر درخواست مکتوب مردمی، خیرین نیکوکار از اهالی همان محل هم دارد که همه هزینه‌های ساخت مسجد را متقبل شده‌اند و شهرداری تهران درواقع تسهیلگر مشارکت مردم در این امر خیر است. بعد از طرح برخی ابهامات در رسانه‌ها، شهردار تهران در اولین جمعه ماه رمضان بازدیدی از محل درنظر گرفته شده برای احداث مسجد داشت و پس‌از بررسی دقیق و مشورت با کارشناسان دستور باز طراحی نقشه مسجد را به‌نحوی که هیچ‌کدام از درخت‌های کهنسال در محل احداث مسجد واقع نشود، داد.
در طرح اولیه چهار درخت کهنسال در طراحی بخش اصلی مسجد قرار می‌گرفت که با تاکید شهردار و با تغییر نقشه ساخت این چهار درخت ارزشمند در حیاط روباز روبه‌روی مسجد و در دسترس عموم قرار خواهد گرفت، در ضمن هیچ کاربری تجاری و فروشگاه و مغازه و... برای طرح مسجد در نظر گرفته نشده و نخواهد شد. در همه شهرهای دنیا پارک‌ها و بوستان‌های بزرگ با کاربری‌های چندگانه نیازهای متنوعی از شهروندان را برآورده کرده و درکنار توجه به محیط‌زیست با طراحی اکوپارک‌ها تم پارک‌ها و... آنها را به محل دائمی حضور شهروندان تبدیل می‌کنند. ارتقای پارک‌های تهران به محیط‌هایی با کاربری چندگانه اجتماعی از طریق اضافه شدن فضاهای هنری، آموزشی، فرهنگی و علم و فناوری یکی از رویکردهای راهبردی شهرداری تهران است؛ این تازه غیر از فضاهای ضروری چون سوله‌های مدیریت بحران و... است که از سال‌ها پیش در پارک‌ها احداث شده است.
در این دوره که حجم درخت‌کاری و ایجاد فضای سبز و تاسیس پارک‌های جدید و تکمیل پروژه‌های کمربند سبز تهران به‌گواه آمار و اسناد رشد چشمگیری داشته ساخت دوقطبی کاذب مسجد- درخت ازسوی رسانه‌های اپوزیسیون و رقبای سیاسی در مقابل مردمی که تغییر در این حوزه را می‌بینند، کار بیهوده‌ای است. ضمن تشکر از دغدغه‌های ارزشمند فعالان محیط‌زیست و با رعایت نکات این عزیزان، مسجد پارک قیطریه چهل‌وچهارمین مسجد پارک‌های فرامنطقه‌ای شهر تهران خواهد بود و به برآورده کردن طیفی از نیازهای مخاطبان این بوستان مهم و زیبای شهر تهران کمک خواهد کرد. خلاصه اینکه گزاره درخت قطع می‌کنند تا مسجد بسازند را هم باید به کلکسیون دروغ‌های شاخ‌دار علیه شهرداری تهران اضافه کرد! جهت استحضار مردم شریف تهران، نه درختی قطع می‌شود نه مسجد جدید فضایی از کل پارک را خواهد گرفت و نه این اولین و آخرین مسجد در پارک‌های بزرگ شهر تهران است.»
چگونه اهمیت ساخت مسجد به سوژه رسانه‌ها تبدیل شد؟
شهرداری تهران درنهایت پس از ایجاد حرف و حدیث‌های فراوان و واکنش گسترده مردم نسبت سخنان زاکانی، مجبور به توضیح در رابطه مسجد پارک قیطریه شد. به‌دنبال واکنش‌های منفی نسبت به صحبت‌های زاکانی، مساله مسجدسازی و اهمیت ساخت مسجد و کمبود مسجد در کلانشهر تهران به سوژه برخی رسانه‌ها تبدیل شد و شهرداری تهران با یک موج رسانه‌ای، برای توجیه ساخت مسجد در پارک، اهمیت ساخت مسجد در پارک را به سوژه رسانه‌ها تبدیل کرد. در سمت دیگر ماجرا برخی کاربران فضای مجازی هم برای توضیح کار، درباره اهمیت ساخت مسجد در بوستان قیطریه و کمبود مسجد در کلانشهر تهران نوشتند، یعنی به‌جای توضیح صورت مساله جاری، به‌طور کل مساله را تغییر دادند. غافل از اینکه شکاف اجتماعی در همین توجیه‌ها بود و روز سیزدهم فروردین یعنی روز گذشته، مردم در بوستان قیطریه تجمع کردند و در این چند روز اخیر نیز کارزاری علیه این کار به راه انداختند.
در ماه رمضان می‌توان کارهای مثبتی هم انجام داد
ماجرای دومی که شهرداری تهران درگیر آن بود اما حرکت مثبت و شایسته شهرداری در روزهای عید نوروز و ماه مبارک رمضان است. در این روزها، شهرداری تهران در بلوار کشاورز و پارک طبیعت برنامه توزیع افطاری برپا کرده بود. همچنین در پارک لاله برای خانواده‌ها کنسرت و برنامه‌های شادی تدارک دیده شد. به‌گفته سخنگوی شهرداری تهران این اقدامات شهرداری تهران در راستای ایجاد شادی جمعی و برنامه جمعی افطار، ازجمله مطالبات رهبر انقلاب در چند سال اخیر بود که محقق و اجرا شد. «افطارخونه طهران» براساس یک نیازسنجی صحیح و اصولی و البته اقدامی به‌موقع از شهرداری بود. آنچه در برگزاری چنین برنامه‌هایی مهم و قابل‌تقدیر است، توجه به ایجاد شادی جمعی برای تمام خانواده‌ها و شهروندان تهرانی است.