مصطفی قاسمیان، خبرنگار: روز چهارشنبه در اتفاقی عجیب، نسخه‌ای غیرپرده‌ای از فیلم سینمایی «فسیل» که با اکرانی طولانی در سال 1402، به یکی از پرتماشاگرترین فیلم‌های پس از انقلاب سینمای ایران تبدیل شد و طبعا یکی از امیدهای اکران آنلاین به شمار می‌رفت، در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد. نکته جالب آنکه مقرر شده بود فسیل بعد از یک سال نمایش موفق روی پرده سینما، در تعطیلات نوروز 1403 در پلتفرم فیلیمو به اکران آنلاین برسد و قاچاق این فیلم، فقط حدود دو هفته قبل از اکران آنلاین رخ داد. اتفاقی که موجب شد پرفروش‌ترین فیلم تاریخ سینمای ایران به چند اثر دیگر با چنین سرنوشتی بپیوندد و از پنجشنبه، در همین پلتفرم به صورت قانونی، اکران آنلاین شود.
مورد قبلی: «بی‌مادر»
اگر از «شب، داخلی، دیوار» بگذریم که مدتی پیش به صورت قانونی در خارج از کشور برای مشترکان پلتفرم اچ‌بی‌او مکس در دسترس قرار گرفت و طبعا قربانی قاچاق به معنای مصطلح آن نیست، یکی از آخرین فیلم‌هایی که قبل از فسیل درز کرد، «بی‌مادر» ساخته سیدمرتضی فاطمی است که در نسخه‌ای باکیفیت، در نیمه آذرماه ناگهان سر از اینترنت درآورد. این فیلم عصر روز 16 آذر قاچاق شد و یک روز بعد، در پلتفرم فیلم‌نت به اکران آنلاین رسید. دو روز بعد، عوامل فیلم در یادداشتی ضمن تشکر از مخاطبان این فیلم بابت تماشای نسخه قانونی، نوشتند: «خبر تلخ برای ما در 48 ساعت قبل این بود که سریال لو رفتن و قاچاق فیلم‌های سینمایی در ایران به بی‌مادر رسیده بود. آن هم دقیقا دو هفته پیش از اکران آنلاین.» بنابراین روشن شد که بی‌مادر هم دو هفته بعد از روز منحوس قاچاق، قرار اکران آنلاین قانونی داشت.
حل معمای قاچاق «بی‌رویا»
اگر کمی عقب‌تر برگردیم، متوجه می‌شویم که ماجرا به همین دو فیلم فسیل و بی‌مادر محدود نیست. در موج قبلی قاچاق فیلم‌های سینمایی نیز که سروصدای زیادی به راه انداخت و از سوی بسیاری، سازمان سینمایی به‌عنوان مقصر قاچاق در نظر گرفته شد، «بی‌رویا» یکی از آثاری بود که درز کرد، درحالی‌که نه مثل «برادران لیلا» یا «تفریق» به پلتفرم‌های خارجی فروخته شده بود و نه مثل «ارادتمند؛ نازنین، بهاره، تینا» کارگردان آن انگیزه خاصی برای انتشار این اثر در فضای مجازی داشت. معمای بی‌رویا هم یک روز بعد از قاچاق فیلم حل شد. زمانی که سعید سعدی تهیه‌کننده مشترک اثر، در گفت‌وگو با ایسنا گفت: «این فیلم مشکلی برای اکران عمومی نداشت و از دو ماه قبل، قرارداد اکران آنلاین آن با پلتفرم فیلیمو بسته شده و نمی‌دانم چرا این قرارداد معطل مانده است؟!»
قاچاق 2 ساعت قبل از اکران!
همه آنچه درباره فسیل، بی‌مادر و بی‌رویا گفته شد، درحالی است که در سال‌های گذشته از ایجاد طرح اکران آنلاین در سینمای ایران نیز این پدیده به شکلی محدودتر رخ داده بود. مثلا در مرداد 1400 خبری در پایگاه خبری صبا منتشر شده که نشان می‌دهد فیلم سینمایی «خون شد» ساخته مسعود کیمیایی، یکی دو ساعت قبل از ساعت 20 روز 7 مرداد 1400 (موعد اکران آنلاین اثر در فیلیمو و نماوا) و د حالی‌که هنوز در پلتفرم‌ها منتشر نشده بود، در کانال‌های تلگرامی در دسترس قرار گرفته بود! با توجه به آنچه از اکران آنلاین در ماه‌های اخیر و البته بعضی موارد قدیمی‌تر روایت شد، این گمانه به ذهن می‌آید که گیر کار بعضی از فیلم‌های قاچاق‌شده، در این نقطه است. در شرایطی که سینمای ایران مدتی است با معضل قاچاق دست‌وپنجه نرم می‌کند و نسخه غیرقانونی چند محصول آن در یک سال اخیر به فضای مجازی راه یافته، به نظر می‌رسد یکی از مسیرهای قاچاق فیلم‌های سینمایی، مسیر اکران آنلاین است که گویی از امنیت مناسبی برخوردار نیست و فیلم‌ها نه‌تنها بعد از اکران آنلاین قانونی، بلکه حتی پیش از آن نیز در معرض قاچاق قرار دارند. گویی فرآیند اکران آنلاین دچار خلل‌هایی است که قاچاق را ممکن می‌کند و خطر آن را بالا می‌برد.
فکری به حال امنیت فیلم‌ها کنید
با همه این احوالات، سیاهه قربانیان اکران آنلاین البته بلندبالاتر از این حرف‌هاست. حالا که به چهارمین سالگرد آغاز طرح اکران آنلاین فیلم‌های سینمایی در پلتفرم‌های وی‌اودی ایرانی می‌رسیم و ده‌ها فیلم در این طرح به نمایش درآمده، گویی پلتفرم‌ها هنوز نتوانسته‌اند طرح قابل قبولی برای امنیت فیلم‌ها دراندازند. طبیعتا انتظار این نیست که فیلم‌ها تا ابد در پلتفرم بمانند و قاچاق نشوند اما مدت‌هاست که حفظ امنیت فیلم‌های اکران آنلاین، نه به یک ساعت که حتی به یک ربع ساعت هم نمی‌رسد و تنها چند دقیقه بعد از اکران آنلاین هر فیلم، آن اثر به کانال‌های تلگرامی راه می‌یابد. در این امر البته تفاوتی میان فیلیمو، نماوا و فیلم‌نت هم نیست و همه پلتفرم‌ها این مشکل را دارند. اگر زیرساخت‌های فنی پلتفرمی مانند نتفلیکس نتواند در برابر هجوم هکرها برای قاچاق محصولات تماشاگرپسند و جهانی آن مقاومت کند، امری طبیعی است، زیرا تقاضای بازار غیررسمی برای محتوای آثار نتفلیکس یا اپل تی‌وی پلاس به قدری بالاست که هکرها برای قاچاق آثار آنها عطش زیادی دارند اما این امر برای بسیاری از فیلم‌های اکران آنلاین پلتفرم‌های داخلی وجود ندارد. با این حال می‌بینیم که محصولات اکران آنلاین به سرعت قاچاق می‌شوند و فیلم‌ها در این بستر هیچ امنیتی ندارند.