مریم فضائلی، خبرنگار: اگر از زیست شهری خارج شویم و به زندگی افراد در روستاها، بنادر، عشایر و کوچ‌نشینان وارد شویم، زمزمه‌های زیر لبی یا دسته‌جمعی مردم در آن مناطق اتفاقی جذاب محسوب می‌شود. این آوا و نواها جزئی از موسیقی است که در انتقال فرهنگ بسیار کمک می‌کند. موسیقی یکی از ابزارهایی است که برای شناخت فرهنگ یک منطقه می‌توان از آن استفاده کرد. موسیقی نواحی با نام‌های دیگری مانند، موسیقی بومی، مردمی و محلی شناخته می‌شود و به‌گونه‌ای است که ریشه در نغمه‌ها، سازها و نواهای مناطق گوناگون ایران دارد. موسیقی فولکور یا همان موسیقی نواحی، عامیانه‌تر از موسیقی سنتی است که شامل آوازهای محلی، آواهای اعتراضی، انواع لالایی‌ها، ترانه‌های بزمی و رزمی و... می‌شود. از جهت اهمیت موسیقی نواحی می‌شود او را کمپلکس فرهنگی دانست؛ چراکه موضوعات دینی، اخلاقی، دلاوری‌ها، تاریخ، شعر و ادبیات و موارد دیگری که در فرهنگ ما تاثیرگذار است، در دل این موسیقی وجود دارد. موسیقی مردمی توسط اهالی آن منطقه و حین انجام فعالیت روزمره مانند کشاورزی، ماهی‌گیری، قالب‌بافی و... خوانده می‌شود. به‌خاطر همین است که موسیقی نواحی سینه به سینه از گذشتگان به دست ما می‌رسد. در موسیقی مردمی بداهه‌پردازی یک ویژگی شاخص است. بر خلاف موسیقی غربی و کلاسیک که برای هر ساز هارمونی و نت مشخصی نوشته شده، در موسیقی نواحی این قواعد وجود ندارد. به‌طوری که شاید در یک منطقه هر راوی با توجه به روحیات شخصی خودش یک مقام را می‌نوازد. متاسفانه به دلایل مختلفی در طول زمان به نواهای محلی بی‌مهری شده است و اگر این روند بی‌توجهی استمرار داشته باشد بخش مهمی از فرهنگ یک ملت که اتفاقا نیازمند پاسداری و توجه ویژه است به‌تدریج فراموش خواهد شد. در ادامه چند نوع موسیقی محلی در نقاط مختلف ایران را مرور کردیم.
تقسیم‌بندی موسیقی به انواع مختلفی انجام می‌شود. موسیقی نواحی معمولا براساس ناحیه پیدایش تقسیم‌بندی می‌شود. موسیقی بندری، سیستان‌وبلوچستان، شمال خراسان، آذربایجان و... انواعی از موسیقی نواحی در ایران هستند. نوع دیگری که می‌توان آن را دسته‌بندی کرد براساس قومیت‌های گوناگون است؛ بختیاری، لری، ترکمن، گیلکی و... جزء این دسته حساب می‌شوند.
موسیقی بندری
همه ما حتما موسیقی شاد جنوب ایران را شنیده‌ایم. موسیقی که از طبیعت گرم جنوب وام گرفته است و نتیجه‌اش نوایی سرشار از شور، شوق و حرارت است. در تاریخ آمده است که از بنادر برای خرید و فروش یا پهلو گرفتن کشتی‌ها به قصد تجارت برده استفاده می‌شد. بردگان برای کم شدن درد و رنج‌شان به موسیقی پناه می‌بردند. به مرور زمان این نوع از آوا‌ها رنگ و بوی محلی به خود گرفت و موسیقی بومی هرمزگان و نوار ساحلی جنوب ایران متولد شد. در موسیقی جنوبی بیشتر سازهایی که استفاده می‌شود از نوع کوبه‌ای و بادی هستند.
نیمهخوانی
مردم نوار جنوبی کشور از موسیقی فقط در مواقع شادی استفاده نمی‌کنند و حین صیادی هم آنها را مشغول «نیمهخوانی» می‌بینیم. نیمهخوانی معمولا در میان جاشوان و باربران تخلیه لنج‌ها و قایق‌ها رواج دارد. یکی به‌عنوان سرخوان بیتی یا واژه‌ای را می‌خواند و بقیه اعضا او را با کلماتی مانند هله‌مالی همراهی می‌کنند. این موسیقی باعث می‌شود افراد روی ریتم پارو بزنند و کمتر احساس خستگی کنند.
موسیقی زار
موسیقی در جنوب کشور جزء یکی از رکن‌های اصلی فعالیت آنهاست. در آیینی به اسم «مراسم زار» کارکرد درمانی موسیقی اهمیت زیادی پیدا می‌کند. موسیقی جنوب به دو بخش بندرعباس و بوشهر تقسیم‌بندی می‌شود. موسیقی بندرعباس بیشتر با ریتم‌های عربی کشورهای حوزه خلیج‌فارس آمیخته است. البته در شهرهایی مثل آبادان، ما هر دو نوع موسیقی را می‌بینیم.
یزله
یَزْله یا هوسه نوعی شعر حماسی رایج در جنوب ایران است. این نوع از شعر به‌صورت مخصوص در خوزستان و عمدتا توسط عشایر عرب اجرا می‌شود. در بوشهر هم این نوع شعر بعضا همراه با کوباندن پا بر زمین و به‌صورت دسته‌جمعی اجرا می‌شود. یزله هم در مراسم عزاداری مانند محرم و صفر و هم در مراسم شاد برگزار می‌شود.
موسیقی سیستان‌وبلوچستان
موسیقی بلوچستان یکی از قدیمی‌ترین موسیقی‌های بومی ایران حساب می‌شود. ساز دهل، با قدمت هزاره‌ای که دارد جزء سازهای قدیمی جهان حساب می‌شود که در جشن‌ها و سرورها از به کار گرفته می‌شود. موسیقی بلوچستان با توجه به فرم، محتوا و ترکیب‌بندی سازها به انواع مختلفی تقسیم می‌شود.
موسیقی سوت: رایج‌ترین و عامیانه‌ترین نوع موسیقی در کل بلوچستان سوت است که نازینک هم گفته می‌شود. مضامین اشعار در سوت، اغلب وصف طبیعت، یار، دیار و دلتنگی است. می‌توان گفت اغلب قطعاتی از موسیقی بلوچی که در رسانه‌ها پخش می‌شود سوت است چون تا حدود زیادی شادتر و عامیانه‌تر از انواع موسیقی دیگر است.
موسیقی شاعری: این موسیقی با نام‌های دیگری چون حماسی و شروندی هم شناخته می‌شود و قلب تپنده موسیقی بلوچستان است. شعرهایی که در این موسیقی خوانده می‌شود و زهیروگ‌هایی که نواخته می‌شود شناسنامه موسیقی و فرهنگ بلوچ هستند. یکی از مهم‌ترین دلایل اهمیت موسیقی شاعری این است که مضامین و محتوای اشعار و کلام آن بسیار گسترده است. داستان‌های حماسی، عاشقانه، مذهبی، قومی، جنگی، پندآموز و... موضوعاتی هستند که در این نوع از شعر شنیده می‌شوند. در موسیقی شاعری تنها دو ساز «سروز» و «تنبیرگ» مورد استفاده قرار می‌گیرد.
موسیقی آذربایجان
موسیقی آذری یکی از شاخه‌های فرهنگ آذربایجان و افراد ترک‌زبان در ایران است. در این سبک مضامینی مانند شادی، شجاعت، عرفان یا سوز دل وجود دارد. موسیقی و زبان شعر آذربایجانی‌ها به چندین ژانر تقسیم می‌شود که شامل: دسترنج، معیشت، تاریخ و مراسم تشریفاتی است. سبک‌های این نوع از موسیقی برگرفته از سبک موسیقی شوروی سابق بوده است که با موسیقی ترکی ایران فرق دارد. این اتفاق به این خاطر است که زمانی آذربایجان ایران تحت حمایت شوروی سابق بوده است.
موسیقی محلی: «عاشیق‌ها» عرفا و نغمه‌سرایان سیاری هستند که ساز می‌نوازند و آواز می‌خوانند. پیش از جا افتادن لغت «عاشیق» این صنف با کلمه ترکی «اوزان» شناخته می‌شد. عاشیق‌ها اغلب در بداهه‌خوانی مهارت دارند و شعر و آهنگ تصنیف‌های خودشان را هم گاهی خودشان می‌سازند. محتوای این نوع از اشعار داستان‌های غیرحماسی و حماسی است که همراه با رقص و موسیقی و شعر اجرا می‌شود. این عاشیق‌ها را افرادی آوازه‌خوان مسافر با ساز می‌شناختند. آهنگ‌های آنان بداهه و با ساز لوت اجرا می‌شود.
سبک بزمی: پیچیده‌ترین و شگفت‌انگیزترین سبک موسیقی آذری، سبک بزمی است که بخش عمده‌ای از موسیقی آذری را با محتوای عشق خالص، زیبایی عشق، جدایی، انتظار، غم و اندوه، سوز دل و... شامل می‌شود. در این سبک گروهی از مردم آذری دست در دست هم دایره‌وار کنار یکدیگر می‌ایستند و آوازخوان با شعری دوبیتی و تکرار دائم بیت‌ها آنها را هدایت می‌کند.