دانیال داودی، دانشجوی دکتری توسعه اقتصادی: سه‌شنبه‌ هفته‌ پیش (10/11/1402) بود که رهبر معظم انقلاب با تولیدکنندگان و فعالان اقتصادی دیداری داشتند. دیداری که دست‌کم در دو سال گذشته نیز درست در همین روز برگزار شده بود. در این دیدار، پرتکرارترین کلید‌واژه‌ رهبر‌ معظم‌ انقلاب بخش خصوصی بود. عبارتی که پیش‌تر نیز بارها به‌کار برده‌اند. وقتی به دهه‌ 1360 نگاه می‌کنیم، می‌بینیم در روزهایی که نگاه‌های اقتصادی چپ در میان انقلابیون غلبه داشت، آیت‌الله خامنه‌ای از معدود سیاسیونی بودند که در برابر مصادره‌های غلط و افراطی، به دفاع از بخش خصوصی پرداختند. بخش خصوصی در ادبیات رهبر معظم انقلاب به چه معناست، چه جایگاهی دارد و چرا این‌قدر مهم است!‌؟

ماشین پیشبرد اقتصاد
رهبر معظم انقلاب بخش خصوصی را «ماشین پیشبرد اقتصاد» می‌دانند. ایشان بخش خصوصی را به «وانتی» تشبیه می‌کنند که می‌تواند بار اقتصاد را به‌دوش کشیده و به مقصد برساند.1 در مدل مطلوب معظم‌له دولت نقش حمایت‌کننده‌‌‌، هدایت‌کننده‌‌‌ و کمک‌کننده‌‌‌ را خواهد داشت اما «در عرصه، محور حرکت، بخش خصوصی خواهد بود.»‌2 این نگاه محوری به بخش خصوصی دو دلیل دارد؛ یکی آنکه برگرفته از نگاه فقه شیعه نسبت به مالکیت خصوصی است و دیگری آنکه کاملا واقع‌گرایانه است؛ چرا‌که اساسا بدون حضور مردم، سرمایه‌های مردم، ابتکار و سرپنجه‌های ایشان، دولت قادر به تامین کالاها و خدمات مورد نیاز کشوری مانند ایران نخواهد بود. علاوه‌ بر این، اثر قهری بخش خصوصی این است که آسیب‌پذیری اقتصاد در برابر تحریم‌ها را بسیار کاهش خواهد داد. آمریکایی‌ها چون گمان می‌کردند 90 درصد اقتصاد ایران دولتی است، معتقد بودند تحریم‌ها ایران را مانند شوروی با فروپاشی اقتصادی مواجه خواهد کرد. اکنون اما فهمیدند که این، اشتباه محاسباتی بود.

رقابت ممنوع!
جایگاه محوری بخش خصوصی در اقتصاد باعث شده است که ایشان با هر گونه رقابت «بخش دولتی» یا «نهادهای عمومی غیردولتی» با بخش خصوصی مخالف باشند. اگر دولت با بخش خصوصی رقابت کند «چون امکانات بخش دولتی بیشتر است و نگرانی و دغدغه‌ مالی‌اش کمتر است، لذا بخش خصوصی را زمین‌گیر می‌کند. اگر [بخش دولتی] وارد شد، بخش خصوصی زمین‌گیر خواهد شد.» ایشان همچنین مهم‌ترین مشکل ما را «دولتی بودن اقتصاد»3 می‌دانند. تصدی‌گری دولت در دهه‌ 1360 به‌طور افراطی زیاد شد و تا امروز مهم‌ترین مشکل اقتصاد ماست. رهبر انقلاب همچنین معتقدند نهادهای عمومی غیردولتی نیز نباید با دولت رقابت کنند. از منظر ایشان «نهادهای عمومی غیردولتی می‌توانند در جاهایی که بخش خصوصی توان لازم، امکانات و رغبتی ندارد، وارد شوند؛ اگر چنانچه بعد از مدتی بخش خصوصی وارد آنجا شد، اینها از آنجا هم به یک نقطه‌ دوردست‌تر و سخت‌تری مهاجرت کنند و بروند آنجا کار کنند، سرمایه‌گذاری کرده و جدا از رقابت با بخش خصوصی پرهیز کنند.»4

دو گونه تحریف
متاسفانه در مورد بخش خصوصی در منظومه‌ فکری رهبران انقلاب اسلامی تا‌کنون دست‌کم شاهد دو گونه تحریف بوده‌ایم. در زمان امام‌(ره) ایشان هر چه می‌گفتند اقتصاد را به مردم بدهید، «اینها می‌گفتند مراد از مردم، بخش خصوصی نیست -‌‌مراد نظر امام را توجیه می‌کردند!‌- [و می‌گفتند] مردم یعنی توده‌ مردم. به توده‌ مردم چه جوری می‌شود کمک کرد؟ دولت اقتصاد را در دست بگیرد، به توده‌ مردم کمک کند. فرمایش امام را اینجوری معنا می‌کردند! خب این توجیه، غلط بود.»5 اکنون نیز وقتی رهبر معظم انقلاب می‌فرمایند: «بایستی بنگاه‌های خصوصی که حضور مردم است، توانایی مردم است، ابتکار مردم است، پول مردم است، حمایت بشوند؛ وسط میدان بیایند؛ اقتصاد را اینها باید اداره کنند.»6 ادعا می‌کنند مراد رهبر معظم انقلاب از بخش خصوصی بیشتر بنگاه‌های کوچک و متوسط است.
این افراد بنگاه‌های خصوصی بزرگ را برای «سرمایه‌دارهای زالو صفت» و «حاجی‌بازاری‌های فاسد» می‌دانند. این در حالی است که رهبر معظم انقلاب اتفاقا در دیدار اخیرشان با فعالان اقتصادی7 فرمودند: «بنگاه‌های تولیدی بزرگ کشور ما، در طول سال‌های متعدد، رشد چشمگیری داشته‌اند. این رشد چشمگیر از سوی بخش خصوصی ــ‌این بنگاه‌هایی که گفتم، منظورم بنگاه‌های بخش خصوصی است‌ــ خیلی پرمعنا است؛ این نشان‌دهنده‌ وجود یک بخش خصوصی توانا و قدرتمند در کشور است و این خبر مهمی است.» ایشان در همین سخنرانی در مورد زمینه‌های مشارکت بخش خصوصی در اقتصاد فرمودند: «زمینه‌های مشارکت خیلی وسیع است. شما از صنایع بزرگی مثل نفت، مثل گاز، مثل فولاد بگیرید، تا مثلا صنایع‌دستی؛ در همه‌ این زمینه‌ گسترده‌ وسیع، امکان مشارکت مردم وجود دارد.» بنابراین هم تفسیر به رای اقتصاد مردمی به گونه‌ای که از دلش اقتصاد دولتی در بیاید و هم تقلیل بخش خصوصی مطلوب به بنگاه‌های کوچک و متوسط، تحریف نظر امامین انقلاب اسلامی است.

وظایف متقابل دولت و بخش خصوصی
رهبر انقلاب نقش دستگاه‌های دولتی را حمایت از «توسعه‌ بخش خصوصی»8 می‌دانند و در پاسخ به برخی مسئولان دولتی که در فرآیند اجرای سیاست‌های کلی اصل 44 ادعا می‌کردند بخش خصوصی به‌دلیل کم‌توانی [برای خرید بنگاه‌های اقتصادی دولتی] پا پیش نمی‌گذارد، می‌گفتند: «خب، باید فکری کنید برای اینکه به بخش خصوصی توانبخشی بشود؛ حالا از طریق بانک‌هاست، از طریق قوانین لازم و مقرراتِ لازم است؛ از هر طریقی که لازم است، کاری کنید که بخش خصوصی، بخش مردمی، فعال شود.»9 ایشان بارها فلسفه‌ تشکیل صندوق توسعه‌ ملی را حمایت از بخش خصوصی دانسته‌اند10 یا بر عدالت در اعطای تسهیلات به بنگاه‌های دولتی و بخش خصوصی تاکید کرده‌اند.11 البته رهبر معظم انقلاب در کنار این همه حمایت از بخش خصوصی، تکالیف و وظایفی را نیز بر عهده‌ ایشان می‌دانند: از جمله «صرفه‌جویی در مصرف انرژی، افزایش سطح بهره‌وری، نوسازی ماشین‌آلات»12، «همکاری و هم‌افزایی میان بنگاه‌های بخش خصوصی در کنار رقابت»13 و «همراهی و همکاری با دولت»14 در هر چه بهتر انجام دادن وظایف نظارتی دولت.

پی‌نوشت:
1- بیانات در دیدار کارآفرینان، تولیدکنندگان و دانش‌بنیان‌ها | 10/11/1401
2- بیانات‌ در دیدار جمعی از پژوهشگران و مسئولان شرکت‌های دانش‌بنیان | 08/05/1391
3- بیانات در اجتماع زائران و مجاوران حرم مطهر رضوی | 01/01/1402
4- بیانات در دیدار جمعی از تولیدکنندگان، کارآفرینان و فعالان اقتصادی | 28/08/1398
5- بیانات‌ در دیدار رئیس‌جمهور و اعضای هیات‌دولت‌ | 08/06/1389
6- بیانات در دیدار کارآفرینان، تولیدکنندگان و دانش‌بنیان‌ها | 10/11/1401
7- بیانات در دیدار تولیدکنندگان و فعالان اقتصادی | 10/11/1402
8- بیانات در دیدار کارآفرینان، تولیدکنندگان و دانش‌بنیان‌ها | 10/11/1401
9- بیانات در دیدار رئیس‌جمهوری و اعضای هیات‌دولت ‌| 02/06/1391
10- بیانات در دیدار کارآفرینان، تولیدکنندگان و دانش‌بنیان‌ها | 10/11/1401 و بیانات در دیدار مسئولان نظام | 02/03/1397 و بیانات در اجتماع زائران و مجاوران حرم مطهر رضوی | 01/01/1396
11- بیانات در دیدار تولیدکنندگان و فعالان اقتصادی | 10/11/1402 و بیانات در ارتباط تصویری با جلسه هیات‌دولت | 02/06/1399
12- بیانات در دیدار فعالان بخش‌های اقتصادی کشور | 26/05/1390
13- بیانات در دیدار کارآفرینان، تولیدکنندگان و دانش‌بنیان‌ها | 10/11/1401
14- بیانات در دیدار اعضای هیات‌دولت | 16/06/1388