زهرا طیبی، خبرنگار گروه نقد روز: روز گذشته بود که خبر پرتاب سه ماهواره ایرانی به فضا به نام مهدا، کیهان2، هاتف1 توسط پرتابگر سیمرغ منتشر شد. مهدا یک ماهواره 32 کیلوگرمی است که توسط پژوهشگاه فضایی ایران، طراحی و ساخته شده است. کیهان2 و هاتف1 نیز ازجمله ماهوارههای 10 کیلوگرمی است که توسط شرکت صاایران ساخته شده است. ازجمله نکات قابل توجهی که در پرداخت این ماهواره‌ها مورد توجه قرار دارد، موفقیت در پرداخت همزمان این سه ماهواره به فضاست. درواقع این امکان برای اولین‌بار توسط پرتابگر سیمرغ فراهم شده است. برمبنای آنچه کارشناسان و تحلیلگران گفته‌اند، این ماهواره‌ها، ماهوارههای تحقیقاتی هستند که با توجه به اینکه ماهوارههای کوچکی هستند، گام مهمی برای استفاده از ماهوارههای بزرگ‌تر هستند که پرتاب موفقیت‌آمیز آنها از این جهت مهم و قابل توجه است. برای بررسی بیشتر ابعاد قابل توجه این پرداخت و مشخصات این ماهواره با محمد شلتوکی، کارشناس حوزه دفاعی گفت‌وگو کردیم که در ادامه می‌‌خوانید.
اولین پرتاب موفق سیمرغ
شلتوکی ابتدا توضیحی درباره پرتابگر سیمرغ ارائه داد و گفت: «پرتابگر سیمرغ درواقع برای قرار دادن یک محموله به جرم 200کیلوگرم، در مدار 500کیلومتر دایره‌ای طراحی شده است. چند سالی می‌شود که این پرتابگر در فرآیندهای تحقیقاتی قرار دارد و ناموفق بودن برخی از پرتاب‌ها در این فرآیند، قابل پیش‌بینی است. چون شما در یک فرآیند تحقیقی قرار دارید، امکان اینکه فرآیند شما منجر به موفقیت نشود، وجود دارد. این موضوع برای پرتابگر سیمرغ هم در چندسال اخیر وجود داشت. در پرتاب‌هایی که تا الان انجام شده عمدتا ناموفق بودند. درحقیقت این اولین باری است که پرتابگر سیمرغ موفق شده تا محموله خود را در مدار تزریق کند. درواقع یکی از اولین‌های اتفاق روز گذشته این بود که اولین پرتاب موفق ماهواره‌بر سیمرغ را شاهد بودیم. سیمرغ، ماهواره‌بر دو مرحله‌ای سوخت مایع است که می‌تواند محموله 250 کیلوگرمی را به مدار 500کیلومتری دایره ببرد. اتفاق دیگری که در کنار این پرتاب برای اولین بار به صورت موفق رخ داد و در گذشته این اقدام یک بار به صورت ناموفق انجام شده بود، پرتاب همزمان بود. ماهواره‌بر، یک محموله اصلی دارد و دو محموله فرعی همراه آن است و این پرتاب به صورت همزمان انجام می‌شود و اصطلاحا به آن سیستم تزریق چندگانه می‌گویند. یعنی می‌تواند چند ماهواره را در یک پرتاب در مدار تزریق کند. در پرتاب امروز محموله اصلی ماهواره «مهدا» بود که متعلق به پژوهشگاه فضایی وزارت ارتباطات بود. دو ماهواره دیگر به نام هاتف1و کیهان2 متعلق به «صا ایران» و برای وزارت دفاع بودند که محموله‌های جنبی هستند. هر سه این ماهواره‌ها با موفقیت در مدار تزریق شد. البته منتظر هستیم داده‌های تله متری این ماهواره‌ها دریافت شود، چون اینها معمولا توسط جایی به نام «نوراد» رهگیری می‌شوند و در سایت‌های بین‌المللی قرار داده می‌شوند و اطلاعات برای مردم قابل مشاهده است و شاید فردا این اتفاق رخ دهد و اطلاعات قابل مشاهده باشد. البته ایستگاه‌های کنترل زمینی خودمان در کشور همان‌طور که وزیر ارتباطات هم اعلام کرده، سیگنال را دریافت کردند اما احتمالا تا فردا داده‌های تله متری ماهواره قابل دریافت است و می‌توان موقعیت آنها را در نظر گرفت.»
بخش قابل توجهی از ماهوارههای ساخته شده ماهوارههای دانشجویی هستند
شلتوکی در ادامه به این نکته اشاره کرد که پرتاب این سه ماهواره اتفاق تازه‌ای در حوزه فضایی برای ایران به حساب می‌آید و توضیح داد: «به‌طور کلی کار جدید و موفقی بود و ما را وارد لیگ جدیدی در حوزه فضایی می‌کند که لیگ پرتاب همزمان چند ماهواره است. پرتابگر سیمرغ، پرتابگری است که توان حمل محموله‌اش نسبتا خوب است. شما تصور کنید می‌شود پنج ماهواره 50 کیلویی را با یک پرتاب در مدار قرار داد یا همین نسبت 250 کیلوگرم را تقسیم کنید. ما الان در کشورمان تعداد قابل توجهی ماهواره دانشجویی داریم که توسط تیم‌های دانشجویی ساخته می‌شوند که عمدتا ماهوارههای «کیوب‌ست» هستند. یکی از چالش‌های اصلی که اینها دارند، بحث پرتاب است. ماهواره را می‌سازند و این ماهواره سال‌های سال در مرکز رشد و پژوهشگاه‌ها معطل می‌ماند و امکان پرتابش وجود ندارد، کمااینکه ماهواره‌هایی که اخیرا پرتاب می‌کنیم مثل ماهواره ثریا، ماهواره مهدا و ماهوارههای دیگری که در یکی دو هفته اخیر پرتاب کردیم، ماهواره‌هایی هستند که ساخته شده بودند و معطل پرتابگر بودند. امروز به یک توان خوب در این حوزه رسیدیم و راه را شروع کرده‌ایم. نمی‌خواهم بزرگنمایی کنم ولی ما حقیقتا اول راه فضایی شدن قرار داریم و اولین راه را نسبتا خوب شروع کردیم. الان با تثبیتی که در پرتابگرهایمان به وجود آمده، چه پرتابگرهایی که در سپاه داریم چه آنهایی که در وزارت دفاع داریم، فضا برای پرتاب ماهواره‌هایی که ساخته شده به وجود آمده که درصد عمده‌ای از اینها ماهوارههای دانشجویی هستند و با این قابلیت جدیدی که در پرتابگر سیمرغ به وجود آمده در آینده نزدیک شاهد این خواهیم بودیم که تعداد زیادی ماهواره علی‌الخصوص ماهوارههای دانشجویی، با این پرتابگر به مدار تزریق می‌شوند.»
پرتاب سه ماهواره جدید، بستری برای استفاده از این فناوری در ماهوارههای بزرگ‌تر
شلتوکی در ادامه در مورد کاربردی که ماهوارههای ساخته شده دارند، نیز گفت: «ماهواره‌ها کاربردهای مختلفی دارند. به‌طور خاص شناخته‌شده‌ترین کاربرد ماهواره‌ها سنجشی است که عمده ماهواره‌های‌سنجشی بحث تصویربرداری از زمین را انجام می‌دهند، منتها ماهواره سنجشی تنها برای تصویربرداری نیست و در موارد دیگری هم مورد استفاده قرار می‌گیرد. ماهوارههای مخابراتی و موقعیت‌یابی هم داریم. این ماهواره‌هایی که الان پرتاب شده نوع مداری که برای اینها در نظر گرفته شده، مدار بیضوی است که ارتفاع حضیض این مدار 450 کیلومتر و ارتفاع اوج آن هزار و 100کیلومتر است. اینها ماهواره‌هایی از نوع تحقیقاتی هستند. ماهوارههای تحقیقاتی، یعنی اینکه شما می‌خواهید یک فناوری را به اثبات برسانید و برای کارهای بعدی‌تان مورد ارزیابی قرار بدهید پس یک مقیاس کوچک از این فناوری را در قالب ماهواره به فضا پرتاب می‌کنید و بازخوردی که از آن حسگرها روی ماهواره‌ها نصب کردید و گذاشتید را برای تکمیل کار بزرگ بعدی‌تان استفاده می‌کنید. سه ماهواره‌ای که پرتاب شد، از این نوع هستند. این سه ماهواره درواقع بستری برای تست بعضی از فناوری‌های حوزه جدید فضایی هستند که در قالب این سه ماهواره که ماهوارههای نسبتا کوچکی هستند، فناوری‌ها تست می‌شود تا در ماهوارههای بعدی‌مان که ماهوارههای بزرگ‌تری هستند، از این فناوری استفاده شود.»
واکنش‌های بین‌المللی به پرتاب ماهواره ثریا
شلتوکی در رابطه با اینکه ساخت ماهوارههای جدید و پرتاب آنها مثل ثریا با واکنش‌های کشورهای بین‌المللی همراه شده و مورد توجه قرار گرفته نیز گفت: «برنامه فضایی ایران سال‌هاست به خاطر اینکه در دولت قبل گره‌ای با بحث‌های سیاسی پیدا کرد، تبدیل به محوری برای جنگ روانی و شانتاژ رسانه‌ای غربی‌ها علیه ایران شده است. درصورتی‌که برنامه فضایی ایران یک برنامه کاملا علمی و فضایی است و مبتنی‌بر نیازهای کشور است. ما کشور وسیعی هستیم که برای یک‌سری خدمات در کشورمان ناچاریم به سمت فضا حرکت کنیم. کشوری مثل ایران با این جغرافیای وسیع قطعا برای نظارت دقیق روی سرزمین خودش که پایش اراضی و پایش زمین دارد، چاره‌ای ندارد که به سمت فناوری‌های فضایی برود. می‌خواهم این را بگویم که الزامات سرزمینی ایران، کشور را به این سمت سوق می‌دهد که به سراغ به دست آوردن و توسعه برنامه سرزمینی حرکت کند، چون چاره دیگری وجود ندارد. البته خیلی هم دیر شروع کرده‌ایم و به نوعی از کشورهای منطقه هم عقب هستیم. کشورهای اروپایی چون با ما در یک مخاصمه از نظر ایدئولوژیک و دیپلماتیک و راهبردی قرار دارند، طبیعتا به دنبال این هستند که از هر موردی علیه ما استفاده کنند و واکنش نشان دهند و فقط هم در حوزه فضایی این اتفاق نمی‌افتد. واکنشی که آنها نشان می‌دهند، حرکت ذاتی‌شان است و حرکت به سمت توسعه نیز یک الزام حیاتی است و نمی‌شود از آن چشم‌پوشی کرد.»
پرتاب ماهواره ایرانی مهدا
ماهواره مهدا محموله اصلی پرتابگر سیمرغ بوده است و دو ماهواره دیگر از محموله‌های فرعی این پرتابگر بودند. این ماهواره توسط پژوهشگاه فضایی ایران ساخته شده است. از جمله نکات جالب توجه انتخاب نام این ماهواره ایرانی است. محمد ندافی‌پور میبدی، مدیر پروژه این ماهواره در سال 1400 بر اثر کرونا در گذشت. نام‌گذاری این ماهواره ایرانی نیز به یاد مدیر این پروژه و به نام دختر مرحوم ندافی‌پور انجام شده است. از ماموریت‌های اصلی این ماهواره بررسی صحت عملکرد ماهواره‌بر سیمرغ در مدار پایین و ارزیابی عملکرد قابلیت اطمینان و فناوری‌های بومی در فضا است. پرتاب سه ماهواره ایرانی اما تنها پرتاب موفق در چند وقت اخیر نبود. هفته گذشته بود که ماهواره ایرانی ثریا توسط ماهواره‌بر قائم 100 هوافضای سپاه پرتاب شد. ثریا یک ماهواره مخابراتی است که با هدف آزمون عملکرد و قابلیت اعتماد زیر سامانه‌‌های ماهواره‌ای و ارتباطات ایستگاه‌های زمینی با ماهواره پرتاب شد و با موفقیت در مدار 750 کیلومتری زمین قرار گرفت. پرتاب این ماهواره و ارسال آن با واکنش‌هایی از جانب کشورهای بین‌المللی همراه شد و تروئیکای اروپایی پرتاب این ماهواره را محکوم کردند و در بیانیه‌ای مدعی شدند ماهواره‌بر ثریا از فناوری‌های ضروری برای ساخت سامانه موشک‌های بالستیک دوربرد استفاده می‌کند. با این حال کارشناسان ماموریت پرتاب ماهواره مهدا را تا حد زیادی مشابه ماهواره ثریا می‌دانند و می‌توان گفت پرتاب‌های موفقیت‌آمیز این ماهواره‌ها از جمله دستاوردهای مهم و قابل توجهی در حوزه فضایی به شمار می‌رود که می‌تواند مسیر پیشرفت ایران در حوزه پرتاب ماهواره را هموار کند.