زینب مرزوقی، خبرنگار گروه نقد روز: دقیقا یک هفته پس از هفتمین سالگرد پلاسکو، حوالی ساعت هفت بعدازظهر پنجم بهمن‌‌ماه خبر رسید بخشی از هتل بیمارستان گاندی، طعمه حریق شده است. تصاویر اولیه منتشرشده از این ساختمان نشان می‌داد آتش‌سوزی از نمای بیرونی ساختمان شروع شده. کم‌کم عکس و فیلم‌هایی از پیشروی آتش در طبقات و دیگر نقاط این هتل بیمارستان منتشر شد و در همان دقایق ابتدایی اعلام شد آتش‌نشانی شهرداری تهران عملیات خود را برای اطفای حریق و خارج کردن افراد حاضر در ساختمان آغاز کرده است. رئیس اورژانس تهران نیز اعلام کرد در پی آتش‌سوزی بیمارستان گاندی، بیمارستان‌های تهران در حالت آماده‌باش قرار گرفته‌اند. همچنین دو دستگاه اتوبوس آمبولانس، چهار دستگاه آمبولانس و دو دستگاه موتورلانس به بیمارستان گاندی اعزام شدند. پلیس راهور تهران نیز برای فعالیت بهتر آتش‌نشانان محدودیت‌های ترافیکی در جنوب به شمال خیابان ولیعصر از بهشتی به‌سمت شمال، خط ویژه اتوبوس بی‌آر‌تی شمال به جنوب از میدان ونک و گاندی شمال به جنوب از کوی دوم جنوب اعمال کرد. همچنین جنوب به شمال گاندی از میدان آرژانتین هم ممنوعیت تردد اعمال شد و ماموران با استقرار در این نقاط از تردد خودروها ممانعت به عمل می‌آورند تا شرایط بهتری برای اطفای حریق بیمارستان گاندی به‌وجود بیاید. سرانجام آتش‌سوزی هتل بیمارستان گاندی پس از سه ساعت، حوالی ساعت 9 شب جمعه با تلاش آتش‌نشانان خاموش شد.
بیماران در معرض حریق نبودند
جلال ملکی، سخنگوی سازمان آتش‌نشانی درباره جزئیات این حادثه پس از اطفای حریق، ساعت 9 شب حادثه گفته بود: «شعله‌های آتش از طریق نما به بخش‌هایی از داخل ساختمان نیز سرایت کرده بود. آتش‌نشانان در این شرایط و از چندین جهت عملیات خود برای اطفای حریق را که در بخش شرقی ساختمان رخ داده بود، آغاز کردند. قسمت شرقی ساختمان عمدتا مربوط به بخش هتلینگ و اقامتی این بیمارستان بود و از این رو بیماران چندان در معرض حریق قرار نگرفتند. با این وجود با کمک گروهی دیگر از آتش‌نشانان و همچنین عوامل اورژانس و کادر بیمارستان نسبت به تخلیه بیمارستان و انتقال بیماران اقدام شد. همزمان گروهی دیگر از آتش‌نشانان نیز اقدام به جست‌وجو در طبقات بیمارستان کردند که درحال‌حاضر بیش از ۹۰ درصد بیمارستان مورد جست‌وجو واقع شده است.»
گاندی 5 اخطار از شهرداری گرفته بود
همچنین ملکی یادآور شده بود که قسمت میهمانپذیر بیمارستان با حدود ۱۷ طبقه با نمای کامپوزیت قابل اشتعال کاملا شعله‌ور بود و زمانی که نیروهای آتش‌نشانی به محل حادثه رسیدند آتش به قسمت‌های زیادی از بخش‌های داخلی نفوذ کرده بود و از بالا نمای سوخته به پایین سرایت و همه را شعله‌ور می‌کرد.
براساس گفته‌های ملکی، نیروها به قسمت اصلی بیمارستان نفوذ کرده و در هر طبقه نفراتی مستقر شدند تا از سرایت آتش به قسمت داخل بدنه اصلی بیمارستان جلوگیری شود که از سرایت آتش به داخل ساختمان اصلی بیمارستان جلوگیری شد البته دود به همه طبقات نفوذ کرده بود. آنچه در این بین و پس از اطفای حریق از سوی جلال ملکی اعلام شد و در نوع خود قابل تامل است، این بود که بیمارستان گاندی پنج اخطار ناایمن بودن ساختمان دریافت کرده بود. سخنگوی سازمان آتش‌نشانی همچنین گفته بود آخرین اخطار ارسال شده به مسئولان ساختمان گاندی، آبان‌ماه سال‌جاری بود.
جلال ملکی همچنین در گفت‌وگو با «فرهیختگان» درباره حادثه بیمارستان گاندی گفت: «دوستان متولی امر به ما اطلاع دادند که چندباری به این ساختمان اخطار داده‌اند. شهرداری هم اعلام کرد پنج‌بار اخطار داده‌اند و یکی دو بار هم کمیته ایمنی برای این قضیه تشکیل داده‌اند. عملیات هم همان شب به‌طور کامل تمام شد و تمامی نیروها همان ساعت 11 تا 12 برگشتند. فقط یکی دو ایستگاه آنجا برای احتیاط باقی ماندند که صبح روز جمعه محل را تحویل دادند.»
نردبام‌ها نجات‌دهنده بودند
نقطه قوت شهرداری در این عملیات، به‌روزرسانی تجهیزات آتش‌نشانی بود. از‌جمله تجهیزاتی که به موفق شدن عملیات آتش‌نشانی کمک کرده بود، نردبام‌های چندمتری است. ملکی همچنین در رابطه با پیشرفت تجهیزات آتش‌نشانی نیز گفت: «آتش‌نشانی با تجهیزاتش است. آتش‌نشانی‌ای که تجهیزات نداشته باشد، هیچ چیز از دستش برنمی‌آید. روز پنجشنبه لطف خدا شامل حال‌مان شده بود و دسترسی خوبی از سمت گاندی داشتیم اما از سمت ولیعصر که محل اصلی آتش‌سوزی در آن قسمت بود و نمای آنجا دچار حریق شد، در آن قسمت دسترسی‌مان نزدیک 30 الی 40 متر بود. بچه‌ها با لوله‌کشی وارد ساختمان شده بودند و نمای شعله‌ور را نمی‌توانستیم بزنیم. اگر آن نردبام‌های بلند آتش‌نشانی نبود، به هیچ طریق نمی‌توانستیم دسترسی داشته باشیم. خدا را شکر نردبام بود و از چند سمت عملیات پیش می‌رفت و ظرف یک‌ساعت به‌وسیله همین نردبام‌ها، آتش نما خاموش شد.»
آتش اگر به بیمارستان می‌رسید، فاجعه می‌آفرید
سخنگوی سازمان آتش‌نشانی تهران همچنین دلیل سرعت بالای آتش‌سوزی در هتل بیمارستان گاندی را این‌گونه تشریح کرد: «ساختمان بیمارستان آتش نگرفت و حریق فقط در هتلینگ ساختمان بود. خود ساختمان بیمارستان را حتی نگذاشتیم، یک‌متر هم آتش بگیرد. اگر آتش به خود بیمارستان می‌رسید، فاجعه بود. اما به‌دلیل اینکه ساختمان نمای کامپوزیت داشت و نمای کامپوزیت قابل اشتعال است، چون سه لایه دارد؛ یک لایه میانی که قیر اندود است و قیر هم در اینجا به‌شدت شعله‌ور می‌شود. خود فلز هم ترکیب آلومینیومی دارد و ترکیب قابل اشتعالی است. پشت‌سر آن هم قیر است و به‌طور عجیبی یک ترکیب قابل اشتعالی تشکیل داده که از بالا هم شره می‌کند و به‌سمت پایین می‌ریزد. مثلا نمای طبقه پانزدهم آتش گرفته و همین آتش به‌سمت پایین شره کرده و طبقه‌های پایین را درگیر می‌کند. یعنی ظرف 15 الی 16 دقیقه کل نمای بیمارستان آتش گرفته بود و این‌گونه نبود که فکر کنید در سه ساعت، کل نما آتش گرفته باشد، نه. پشت سر تمام این نما، یک خلأ وجود دارد و این پشت چون هوا قرار می‌گیرد، مانند یک دودکش عمل می‌کند و به‌راحتی شعله را بالا و پایین می‌کند. برای همین آتش‌نشانی تاکید دارد ما باید حوزه‌بندی داشتیم، یعنی اگر لایه‌های وسط و میان طبقات، حوزه‌بندی داشته باشد آتش از یک طبقه به طبقه دیگر سرایت نمی‌کند، اما چون این نماها چون پشت‌سرشان حوزه‌بندی وجود نداشت، آتش به‌راحتی پشت این نما می‌دوید، شیشه پشتی را ذوب می‌کند و وارد واحدها می‌شود و واحدها را هم به‌راحتی شعله‌ور می‌کند.»
اما اتفاق بعدازظهر جمعه و آتش‌سوزی هتل بیمارستان گاندی دوباره پرونده ساختمان‌های ناایمن در تهران را باز کرد. دقایق ابتدایی آتش‌سوزی، کاربران فضای مجازی با انتشار تصاویر نمای آتش گرفته هتل بیمارستان گاندی نوشتند که پلاسکویی دیگر در راه است. تلاش بی‌وقفه آتش‌نشانی تهران و حضور به‌موقع آن اما در سالگرد پلاسکو، از وقوع یک پلاسکوی دیگر جلوگیری کردند. اما آنچه محل تامل و پرسش است، این است که با وجود امکانات و تجهیزات لاکچری برای ارائه خدمت به بیماران در هتل بیمارستان گاندی، چرا مسئولان بیمارستان با وجود اخطارهای مکرر، سعی در برطرف ساختن مشکل ایمنی و نقص ساختمان نکردند؟
چرا با وجود ارسال پنج اخطار اما از طریق رسانه‌ها، شهرداری فشار لازم را برای برطرف‌سازی نقص ایمنی این هتل بیمارستان وارد نکرده است؟ چرا با وجود اخطارهای مکرر اما این هتل ساختمان پلمب نشد تا نقص ایمنی ساختمان برطرف شود؟
فرهنگ ایمنی باید در میان مسئولان جا بیفتد
قدرت‌الله محمدی، رئیس سازمان آتش‌نشانی تهران معتقد است شهرداری و آتش‌نشانی نمی‌توانند ساختمان‌های ناایمن را پلمب کند. او در گفت‌وگو با «فرهیختگان» گفت: «چند بیمارستان ناایمن در تهران داریم. اگر بخواهیم همه را پلمب کنیم، مردم چه‌کار کنند؟ مسئولان بیمارستان‌ها باید به اخطارها توجه کنند؛ چراکه بعدا خودشان باید خسارت دهند. مردم یک طرف ماجرا هستند. اکنون مسئولان بیمارستان باید میلیاردها تومان خسارت بدهد؛ چراکه اگر ایمن‌سازی شده بود، نیازی به پرداخت خسارت نبود، یعنی درس عبرتی شد. وگرنه همه چیز را با دستگاه قضایی نباید حل کرد. چند ساختمان را پلمب کرد؟ چندین پرونده از ساختمان‌های ناایمن داریم. باید فرهنگ ایمنی برای مسئولان و صاحبان ساختمان‌های ناایمن جا بیفتد و این اصل را بپذیرند که خودشان باید صیانت کنند.»
هتل بیمارستان گاندی الزامات سازه‌ای را هم رعایت نکرده بود
اخطارها ظاهرا مرتبط به ایمنی ساختمان از حریق بود و با ایمنی سازه‌ای این بیمارستان در تفاوت است. اما آن‌گونه که پیداست هتل بیمارستان گاندی از نظر سازه‌ای هم ساختمانی ناایمن به حساب می‌آید. اسماعیل سلیمی، معاون پیشگیری سازمان مدیریت بحران شهرداری نیز در گفت‌وگو با «فرهیختگان» گفت: «مهر‌ماه امسال نتیجه ارزیابی سازه‌ای این ساختمان مشخص شد و از طریق شهرداری منطقه شش به این ساختمان اعلام شد این ساختمان وضعیت بحران سازه‌ای ندارد و نیازمند مقاوم‌سازی در برابر تاب‌آوری زلزله است. از گرید A تا D که ما ارزیابی می‌کنیم، این ساختمان گرید C را از نظر سازه‌ای داشت، یعنی باید ارزیابی کمی لرزه‌ای شده و اقدام به مقاوم‌سازی می‌شد.»
سلیمی اما خبر داد امکان پلمب ساختمان هم وجود داشت. وی ادامه داد: «سال گذشته موارد متعددی داشتیم که الزامات سازه‌ای و حریق را رعایت نکردند و از کل یا بخشی از ساختمان ممانعت در بهره‌برداری کردیم. همچنین از طریق طرح کمیته‌های ایمنی رفع خطر مناطق و تشکیل پرونده قضایی برای این ساختمان‌ها، دستور پلمب از دادستانی‌های مناطق یا از خود معاونت دادستانی تهران اخذ شد. اگر ساختمانی بعد از اخطار، تمکین به مقاوم‌سازی و ایمن‌سازی نکند، حتما این اتفاق برای آن می‌افتد. این یک فرآیند تعریف شده است که هم برای حریق درحال استفاده بوده و هم در یکی دو سال اخیر در بحث الزامات سازه‌ای قابل استفاده است.»
حالا دو روز از حریق هتل بیمارستان گاندی گذشته است. آنچه قابل تقدیر است، تلاش آتش‌نشانان از تکرار حادثه‌ای شبیه به پلاسکو است، اما ساختمان گاندی زنگ خطری بود که ساختمان‌های ناایمن چه در الزامات مرتبط با حریق و چه الزامات سازه‌ای جدی گرفته شوند و صاحبان ساختمان‌های ناایمن، ایمنی سازه‌هایشان را پس از اخطار جدی بگیرند.