عاطفه جعفری، خبرنگار گروه فرهنگ: از زمانی که رسانه به وجود آمده، فرآیند پیچیده‌ای هم در کنارش شکل گرفته با عنوان فرآیند حذف یا کنار گذاشتن و آن هنگامی است که رسانه‌ای بنا بر سیاست خود بخشی از یک پدیده را برجسته می‌کند و در عین حال بخش دیگری را نادیده می‌گیرد. به طور طبیعی بخشی از فرآیند حذف، اجتناب‌ناپذیر است، اما بخشی از آن که مهم‌تر است مربوط به فرآیندهای آگاهانه و عامدانه است و این هم ویژه رسانه دولتی یا خصوصی نیست. جامعه مخاطب در هر دو صورت این فرآیندحذف، از رسانه متوقع است و از مدیران رسانه انتظار دارد تا با کم کردن وضعیت حذفی، دایره حاضران در رسانه را وسیع‌تر کرده و صورتی از عدالت رسانه‌ای را محقق کنند.
در گزارش پیش‌رو، سراغ نمونه متاخری از تلاش مدیران رسانه ملی رفتیم که با هدف و شعار عدالت رسانه‌ای طراحی شده است. در این طرح رسانه‌ای که به گفته پیمان جبلی، رئیس صداوسیما تجربه جدیدی برای تحقق عدالت‌گستری است، امکان تبلیغات نامزدهای انتخابات مجلس دوازدهم از آنتن رسانه ملی در استان‌ها فراهم می‌شود. به گفته رئیس صداوسیما برای نخستین بار است که ۲۰۰ کانال تلویزیونی برای این هدف مشترک فعالیت خواهند کرد. ظاهرا آن چیزی که پیمان جبلی گفته، تلاشی قابل ستایش جهت ایجاد فرصتی برابر برای همه نامزدهای مجلس است اما در واقعیت، اخباری از جزئیات این طرح رسانه‌ای به گوش می‌رسد که نشانگانی از همان فرآیند حذفی است که بر گرده این طرح هم سنگینی می‌کند و به نظر می‌رسد که سیاستمداران حزبی یا نامزدهایی با تمکن مالی بتوانند از این فرصت بهره بیشتری ببرند. مثلا در مورد شهر تهران، نامزد انتخاباتی برای ثبت‌نام در سامانه تبلیغات 20 دقیقه‌ای تلویزیون ویژه انتخابات مجلس شورای اسلامی، باید رقم 150 میلیون تومان بپردازد. به عبارتی دقیقه‌ای 7 میلیون تومان برای اینکه نامزد انتخابات از این امکان رسانه‌ای بهره‌مند شود.
ماجرای 200 کانال تلویزیونی
اولین بار پیمان جبلی رئیس صداوسیما خبر راه اندازی 200 شبکه تلویزیونی برای انتخابات را اعلام کرد و گفت: «با هماهنگی دستگاه‌های مسئول به ویژه وزارت کشور و شورای نگهبان در این انتخابات برای اولین‌بار صداوسیما، حداقل ۲۰۰ کانال تلویزیونی مختص حوزه‌های انتخابیه را راه‌اندازی می‌کند. در این طرح قرار است کاندیداها علاوه بر استفاده از ظرفیت‌های دیگر تبلیغاتی که برای نامزدها در دوره‌های پیشین بوده، از آنتن صداوسیما هم استفاده کنند. این کانال‌ها در مدت هفت روز تبلیغات انتخابات مجلس فعال خواهند شد، همکاران ما در حوزه‌های فنی در حال تامین تجهیزات مورد نیاز هستند که امیدواریم گام مثبتی برای تقویت مشارکت مردم در انتخابات باشد.»
جبلی در توضیح این شبکه‌های تلویزیونی و کاری که باید انجام بدهند، می‌گوید: «در هفت روز فرصت تبلیغات انتخاباتی این کانال‌های انتخاباتی به صورت ۲۴ ساعت در اختیار تبلیغات نامزدها قرار می‌گیرد؛ یعنی به طور متوسط ما ۵۰۰ دقیقه در ۱۰ هزار دقیقه در طول این هفت روز در اختیار خواهیم داشت. هر نامزدی ۲۰ دقیقه فرصت تبلیغات تصویری دارد که محورهای آن هم مشخص است. کاندیداها باید حامیان‌شان را معرفی کرده و درمورد موضوعات اساسی اعلام نظر کنند. در اینجا شفاف‌سازی به شکل مطلوبی می‌شود؛ مردم با سوابق و دیدگاه‌ها و برنامه‌های یک کاندیدای نمایندگی مجلس آشنا شده و که ما در آینده براساس همین وعده‌ها مطالبات را پیگیری خواهیم کرد.»
او همچنین درباره شهر تهران که شرایط و تعداد کاندیداها بیشتر هستند، می‌گوید: «درحوزه‌های پرتعداد یا پرنامزد، تعداد بازپخش این بسته‌های ۲۰ دقیقه‌ای کمتر خواهد بود؛ ما به همه فرصت ۲۰ دقیقه‌ای تبلیغات ویدیویی را می‌دهیم اما باز پخش‌ها در حوزه‌های با نامزدهای بیشتر طبیعتا کمتر خواهد بود. یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها مربوط به حوزه انتخابیه تهران، ری، شمیرانات و اسلامشهر و پردیس است. برای استفاده از این امکان در این حوزه تلاش کردیم که چهار کانال انتخاباتی راه‌اندازی کنیم؛ طبیعتا آن کسی که در اسلامشهر زندگی می‌کند، دغدغه‌های متفاوتی از کسی که در شمیرانات زندگی می‌کند دارد یا آن کسی که در پردیس زندگی می‌کند، دغدغه‌های متفاوتی از کسی داشته که در شهرری ساکن است؛ بنابراین این چهار کانال انتخاباتی برای یک حوزه انتخابی شهر تهران راه‌اندازی شده که امیدواریم بتواند به ما کمک کند.»
این اتفاق که برای انتخابات فعلی در حال رقم خوردن است، برای اولین بار توسط صداوسیما انجام می‌شود. جبلی در مورد اهدافی که برای این پروژه طراحی شده است گفت: «ما امیدواریم بتوانیم تجربه مردمی‌سازی، جاری کردن عدالت در انتخابات و مشارکت کردن اجتماعی مردم در تبلیغات انتخابات را عملی کنیم.»
پولی شدن تبلیغات انتخابات در تلویزیون
در ابتدای معرفی این طرح، خبری از پرداخت پول نبود و نامزدها فکر می‌کردند که می‌توانند در شرایطی یکسان و طبق یک زمان‌بندی از این تبلیغات بهره‌مند شوند؛ اما وقتی ثبت‌نام نامزدهای انتخابات مجلس دوازدهم در سامانه تبلیغاتی سازمان صداوسیما شروع شد، گلایه‌ها و انتقادات نسبت به مبلغ دریافتی شروع شد. محمدحسین رنجبران از برنامه‌سازان و مجریان تلویزیون که به تازگی نامزد انتخابات مجلس دوازدهم شده است در توییتی نوشت: «با اعلام صداوسیما به نامزدها برای استفاده از ۲۰۰ شبکه محلی، رقم دریافتی از هر نامزد ۵ تا ۷۰ میلیون خواهد بود که در تهران به بالای ۱۰۰ میلیون می‌رسد؛ به طور میانگین حداقل حدود ۴۲۳ میلیارد تومان درآمد سازمان از انتخابات مجلس دوازدهم خواهد بود. آیا چنین کاری در مسیر عدالت رسانه‌ای خواهد بود؟!» سید‌منصور میرزایی، یکی دیگر از نامزدهای انتخابات مجلس هم بعد از دیدن قیمت‌های این سامانه در کانالش در ایتا نوشت: «طی چند روز گذشته شاهد انتشار خبری بودیم که صداوسیما در راستای رسالت خبری و اجتماعی خود و در جهت برقراری عدالت و ایجاد فرصت برابر برای نامزدهای انتخابات مجلس دوازدهم، امکان پخش تیزر ۲۰دقیقه‌ای ضبط شده فراهم نموده است. در همین جهت پیامکی به نامزدهای انتخابات زده شد که برای ثبت‌نام به سامانه مربوطه مراجعه کنید. پس از ورود به سامانه اولین چیز قبل از سلام‌و‌علیک این است که مبلغ ۱۵۰ میلیون تومان واریز بفرمایید! و اگر هزینه‌های ضبط فیلم با استانداردهای پخش را در نظر بگیریم شاید هزینه دو برابر این مبلغ بشود. اینجاست که به ذهن می‌رسد شاید تعریف عدالت اجتماعی، حضور حداکثری و... در ذهن آقایان و ما فرق می‌کند. شاید تصور مردم این باشد که به داوطلبان انتخابات امتیاز، وام و... تعلق می‌گیرد؛ و بارها این موضوع از اینجانب از روز اول سوال می‌شد؛ که بحمدالله هیچ‌کدام از اینها صحت ندارد. حال سوال اینجاست هزینه‌های سنگین تبلیغات پاره‌ای از نامزدها از کجا تامین می‌گردد! اگر از حقوق دریافتی از مجلس است که کل حقوق چهارسال به اندازه این تبلیغات نیست...»
میرزایی همچنین جدولی را در کانالش قرار داد که هزینه‌های برخی از استان‌ها در آن دیده می‌شود. او در گفت‌وگو با «فرهیختگان» نسبت به این رویه انتقاد کرد و گفت: «همان زمان که وارد این صفحه شدم تا ثبت نام کنم، صحبت‌های وحیدی، وزیر کشوردر حال پخش از تلویزیون بود که می‌گفت ما امکانی را برای نامزدهای انتخابات فراهم کردیم تا کسانی که هزینه تبلیغات را ندارند بتوانند از طریق تلویزیون دیدگاه‌هایشان را مطرح کنند. جوری این حرف‌ها زده می‌شد که انگار رایگان است اما فکر می‌کنم که صداوسیما مثل تبلیغات تجاری به این موضوع نگاه می‌کند. تهران حدود 2 هزار داوطلب دارد و بعید است فرصت برای پخش به کسی برسد. البته این را هم در نظر بگیرید که احتمالا فقط کسانی که با لیست وارد انتخابات می‌شوند، از این امکان تبلیغاتی استفاده خواهند کرد. اینکه صداوسیما بخواهد مثل انتخابات ریاست‌جمهوری با نامزدها برنامه بگیرد، عملا امکان‌پذیر نیست. می‌شد این امکان با مصاحبه انجام شود.»
با نگاهی به آمار تعداد نامزدهای انتخابات مجلس دوازدهم، که بیش از 11 هزار نفر هستند و حساب و کتابی که از طریق این سامانه می‌توان به دست آورد به رقمی خواهیم رسید که حتما آورده مناسبی برای سازمان صداوسیما از این انتخابات خواهد شد. با نگاهی به جدولی که در این گزارش آمده است، می‌بینیم که برای هر استان چه مبالغی در نظر گرفته شده است، مثلا در آذربایجان غربی مبلغ 5 تا 95 میلیون تومان، تهران بین 30 تا 150 میلیون تومان، سیستان‌و‌بلوچستان بین 15 تا 100 میلیون تومان، همدان بین 20 تا 100 میلیون تومان و به همین ترتیب مبالغی که برای هر استان در نظر گرفته شده است.
