فاطمه طاری‌بخش، خبرنگار گروه دانشگاه: همان‌طور که از نام مرکز نظارت و ارزیابی و تضمین کیفیت وزارت علوم پیداست، این مرکز وظایفی مانند طراحی و تدوین سیاست و برنامه‌های راهبردی، نظارت بر فعالیت دانشگاه‌ها در تمام حوزه‌ها را برعهده دارد. مرکز نظارت و ارزیابی از سال 1354 با عنوان معاونت نظارت بر امور دانشگاه‌ها در سازمان سنجش، کار خود را آغاز کرد و در سال 1391 به مرکز نظارت و ارزیابی آموزش عالی ارتقا پیدا کرد. مرکز نظارت، ذیل خود دفاتر استانی و دانشگاهی هم دارد که در تمامی دانشگاه‌های وزارت علوم مستقر هستند. این دفاتر با وجود اینکه خود وظیفه رصد را برعهده دارند، اما با چالش‌های مختلفی مانند عدم‌دسترسی به داده و دیتا یا عدم‌اثرگذاری بر سیاستگذاری‌های داخل دانشگاه هم روبه‌رو هستند. چالش‌هایی که باعث شده تا این مراکز هم نتوانند آن‌طور که باید وظیفه‌شان را در مقابل موسسات آموزش عالی انجام دهند. مسئول دو دفتر دانشگاه شیراز و فردوسی مشهد در گفت‌وگو با «فرهیختگان» از عدم‌همراهی موسسات و نبود فرهنگ‌سازی برای نظارت گفتند.
مدیر دفتر نظارت و ارزیابی دانشگاه شیراز: سامانه ساعا اطلاعات کامل و جامعی ندارد
مسلم علیمحمدلو، مدیر دفتر نظارت و ارزیابی دانشگاه شیراز و دبیر هیات نظارت و ارزیابی استان فارس درباره چالش دریافت اطلاعات و داده‌ها در مرکز، گفت: «این چالش هم برای داده‌ها وجود دارد و هم ندارد. ما در مرکز نظارت، سامانه‌ای تحت عنوان ساعا یا سامانه آموزش عالی داریم. این سامانه وظیفه دارد تمام دیتاهای مراکز آموزش عالی چه پارک‌ها چه دانشگاه‌ها و موسسات را گردآوری کند تا این سامانه اطلاعاتی مانند تعداد دانشجو، اعضای هیات‌علمی و... را داشته باشد و در زمان نیاز ارائه دهد.» او ادامه داد: «درواقع چنین بستری وجود دارد اما از سمت دیگر باید بگویم کامل نیست و تمام موسسات دیتاهای خود را در آنجا نمی‌گذارند یا مجبور نیستند بگذارند. به هر حال دیتای چندان کاملی ندارد. همچنین خود سامانه دسترسی راحتی ندارد که بتواند بعدا برای تحلیل و... نیز از آن استفاده کرد. درواقع نمی‌توان خروجی‌ای از آن گرفت. نیاز داریم بر این حوزه تمرکز بیشتری داشته باشیم که دیتابیس ما کامل شود.»
علیمحمدلو با تاکید بر اینکه از بخش‌های مهم کار نظارت داشتن دیتا و داده است، افزود: «ما باید دیتای سریع، صحیح و کاملی داشته باشیم. در همین راستا در دانشگاه شیراز سامانه‌ای تخصصی برای خودمان راه‌اندازی کردیم. داشبوردی داریم و تمام دیتاهایی که در دانشگاه شیراز و حتی استان فارس نیاز داریم را جمع‌آوری کرده و در بستر نرم‌افزاری تا جایی که توانسته‌ایم گردآوری کرده‌ایم در نتیجه اوضاع ما کمی بهتر از قبل شده است.»
اطلاعات هیات‌های نظارت و ارزیابی در سیاستگذاری دخیل نیست!
مدیر دفتر نظارت و ارزیابی دانشگاه شیراز درخصوص نقش داشتن دفاتر نظارت در سیاستگذاری بیان کرد: «متاسفانه این اطلاعات چندان در سیاستگذاری دخیل نمی‌شود که دو دلیل نیز دارد؛ اول اینکه بزرگوارانی که می‌خواهند سیاستگذاری انجام دهند و از این اطلاعات استفاده کنند، چندان اعتقادی به موضوعات نظارتی و دیتاها ندارند. دلیل دوم نیز این است که شاید مشکل از دفاتر نظارت و ارزیابی باشد. ما باید بتوانیم آنها را اقناع کنیم که اطلاعات خوب و مهمی داریم.» او بیان داشت: «درواقع زمانی ممکن است شما داده‌ای داشته باشید اما گاهی هم این امکان وجود دارد که این دیتا را تبدیل به اطلاعاتی کرده باشید و تحلیل خوبی از آن آماده می‌کنید و آن را درنهایت تبدیل به دانش می‌کنید. شما این تحلیل را در اختیار فردی قرار می‌دهید که می‌خواهد تصمیم‌گیری و سیاستگذاری کند. در‌نتیجه زمانی مشکل از ماست که دیتای خامی را تحویل می‌دهیم که تحلیل عمیق ندارد و درنهایت نیز کمکی به سازمان نمی‌کند. درواقع یکی از ضروریات کار ما این است که دیتاها باید به کمک سیاستگذاری بیاید وگرنه کارایی برای سازمان ندارد.»
او درباره مهم‌ترین چالش فعالیت‌هایشان بیان کرد: «فرهنگ نظارت و ارزیابی یکی بزرگ‌ترین گره‌های ماست. باید در سطوح کلان به نظارت و ارزیابی اعتقاد داشته باشند و بدانند کیفیت موضوع بسیار مهمی است. در ساختار کشور ما اکثرا به کیفیت معتقد نیستند و در مقابل هم اعتقادی به نظارت ندارند. اگر ما به‌عنوان مدیر یک مجموعه یا رئیس دانشگاهی به این موضوع اعتقاد نداشته باشیم و فرهنگش را ایجاد نکنیم، کار با سختی و چالش همراه می‌شود. اما اگر بستر ایجاد شود شاید این روندها و فرآیند‌ها راحت‌تر اتفاق بیفتد.» علیمحمدلو درباره کمک‌گیری از اساتید دانشگاه در دفاتر نظارت عنوان کرد: «ما در بحث نظارت و تحلیل داده معتقد هستیم کار بین‌رشته‌ای است و اساتید آمار و مدیریت و کامپیوتر و مدیریت آموزشی باید در آن دخیل باشند یعنی بهترین راه این است تیمی از اساتید مختلف وجود داشته باشد که هم بتوان دیتای خوبی جمع‌آوری و تحلیل کرد و هم خروجی خوبی به تصمیم‌گیران داد. تلاش‌مان این است که به این سمت حرکت کنیم.»
مدیر برنامه‌ریزی و تضمین کیفیت دانشگاه فردوسی مشهد:نظارت و ارزیابی مسئولانه دنبال نمی‌شود
راحله یاری، مدیر برنامه‌ریزی و تضمین کیفیت دانشگاه فردوسی مشهد با اشاره به اینکه یکی از مهم‌ترین چالش‌های موجود برای دفاتر، داده است، گفت: «ما سامانه‌ای ایجاد می‌کنیم و این سامانه برای اینکه بتواند کارش را به درستی انجام دهد، نیاز به ورود داده دارد. در دانشگاه فردوسی هم این چالش را داریم و سامانه‌ای به نام mis ایجاد کردیم که بسیاری از شاخص‌ها را باید پایش کنیم و بعد از پایش می‌بینیم که بسیاری از دیتاهای شاخص‌ها صحت ندارند یا دیر وارد شده‌اند. ما به این نتیجه رسیدیم که در زمان تضمین کیفیت، باید هیات‌ها نقش داشته باشند و بگویند که چه فرآیندی برای رسیدن به نتایجی که ارزیابی می‌کنند، لازم است.» او افزود: «باید اعلام شود در این فرآیند چه دیتاهایی لازم داریم که فرآیند طوری چیده شود تا دیتاها توسط کاربران فرآیند تولید شوند. در بسیاری از اوقات دیتاهای زیادی تولید می‌شود اما ممکن است به درد ما نخورد یا به قدری دیر در دسترس ما قرار می‌گیرد که کاربری ندارد.» مدیر برنامه‌ریزی و تضمین کیفیت دانشگاه فردوسی مشهد با اشاره به اینکه تصمیم‌گیرندگان به‌دنبال حل چالش‌های دیتا و داده نیستند، افزود: «ما Mis را برای سیستم پشتیبانی تصمیم‌گیری مدیران نیز راه‌اندازی کردیم و در دسترس قرار دادیم، اما به سراغ آن نمی‌روند. وقتی که پیگیر می‌شویم، می‌بینیم برای تعداد دانشجو و اعضای هیات‌علمی، آمارهای مختلفی اعلام می‌شود. چون دیتا بانک‌ها با هم یکپارچگی ندارد. به همین دلیل است که اگر ما دیتاها را درست کنیم و آنلاین باشد، نباید با تاخیر در اختیار مدیر قرار گیرد.»
یاری اظهار داشت: «مدیران ما باید به دیتاهای به‌روز دسترسی داشته باشند به این دلیل که قرار است، چالش‌ها را حل کنند. مساله بعد از دیتا بحث تحلیل دیتاست که یکی از مشکلات ماست و روشی برای تحلیل دیتاها نداریم. در این همایش گفته شد که می‌خواهند به‌سمت هوشمندسازی بروند و قطعا یکی از مباحث هوشمندسازی، بحث تحلیل داده‌هاست که یک روند در اختیار رئیس دانشگاه بگذاریم تا بتوانند از داده‌ها استفاده کنند.»
فرهنگ نظارت و تضمین کیفیت باید جا انداخته شود
یاری درباره اینکه فرهنگ نظارت و ارزیابی در کشور ما جا افتاده است یا نه، افزود: «من کمی عقب‌تر می‌روم و درباره فرهنگ کیفیت صحبت می‌کنم. قبل از اینکه قرار باشد نظارت و ارزیابی شکل بگیرد باید مفهوم آن جا بیفتد. منظور از کیفیت چیست و بعد از اینکه فهمیدم و فرهنگ جا افتاد خود‌به‌خود دنبال ارزیابی نظارت بگردیم. اگر بخواهیم تضمین کیفیت را رکن اصلی قرار دهیم، مجبور هستیم روی تمام مباحث فرهنگی نیز کار کنیم.»
او با اشاره به اینکه مهم‌ترین چالش این حوزه، عدم‌حمایت مدیران بالادستی است، عنوان کرد: «ما نیاز به این حمایت داریم و مسئولان باید بدانند کیفیت به‌شدت به درد آنها می‌خورد؛ هر چند مسئولان بالادستی در حرف‌هایشان در این خصوص صحبت می‌کنند، اما زمانی که می‌خواهند از این حوزه پشتیبانی کنند، می‌بینیم که حوزه ارزیابی نظارت به یک گوشه‌ای رانده و مثل بچه یتیم با آنها برخورد می‌شود. سطوح بالایی و مدیران ارشد باید پشتیبان نظارت و ارزیابی باشند. این راه بسیار برای ما سخت است؛ چراکه فرهنگ نظارت و تضمین کیفیت از گذرگاه‌های تاریکی می‌گذرد. نکته مهم اینکه باید در این راه صبور باشیم تا درخت و نهالی که کاشتیم رشد کند و بعد از سایه آن لذت ببریم.»