محمد مسعودی، خبرنگار: همزمانی مازاد عرضه در سامانه نیما و افزایش بازدهی دارایی‌های مولد در روزهای پایانی آذرماه و ابتدای دی‌ماه سال جاری باعث شد تا کارشناسان بازارهای مالی از وقوع زودهنگام یک چرخه مازادعرضه – کاهش‌قیمت در بازار ارز خبر دهند. داستان ارز در سال 1402 تا حدود زیادی با سال‌های قبل از آن متفاوت بود؛ چراکه در این سال سیاستگذار پولی نه‌تنها اراده کافی برای انجام سیاست‌های ثبات‌بخش پولی و ارزی را در بدنه اجرایی خود می‌دید، بلکه توانسته بود از شرایط اقتصادی و سیاسی حاکم نیز برای پیشبرد سیاست‌های خود نهایت بهره را ببرد.
در بخش سیاستگذاری، پافشاری بانک ‌مرکزی بر پیگیری بی‌چون و چرای سیاست‌های تثبیت، باعث شد تا تقاضای خارج شده از بازارهای غیررسمی دیگر‌ انگیزه بازگشت به این بازار را پیدا نکند. همچنین به ثمر نشستن سیاست‌های کاهنده سرعت رشد نقدینگی در بازارهای پولی نیز باعث شد سوداگران ارزی دیگر قدرتی برای تعیین نرخ در بازار نداشته باشند. از طرفی بانک مرکزی توانست با راه‌اندازی یک بازار رسمی و قابل نظارت در مرکز مبادله ارز و طلای ایران، بار دیگر خود را به‌عنوان بازیگر اصلی بازار ارز ایران معرفی کند و با تشکیل یک بازار کانونی و رسمی برای مبادلات ارزی، اثر قیمت‌گذاری‌های غیرشفاف ارز در متغیرهای کلان تورمی را از بین ببرد. این موضوع دیگر بازیگران اقتصاد ایران را مجبور کرد فعالیت‌های خود را با درنظر گرفتن اهداف سیاستی بانک مرکزی بازتنظیم کنند و در معادلات خود نقش سیاستگذار پولی را جدی بگیرند. در بخش فنی نیز دستاوردهای سیاسی و تقویت روابط ایران با کشورهای همسایه باعث شد مبادلات ارزی به راحتی و با هزینه کمتر صورت پذیرد و بانک مرکزی بتواند از طریق دسترسی به منابع ارزی خارجی و تامین ارز مورد نیاز بازار، از بروز التهابات ارزی جلوگیری کند. به این ترتیب، تداوم تقویت منابع ارزی بانک‌مرکزی، کاهش قدرت سوداگری و افزایش درآمدهای ارزی دولت در 9 ماه گذشته باعث شد بازار نیما در آذرماه با مازاد عرضه روبه‌رو شود و بخشی از منابع عرضه شده در این سامانه بی‌خریدار بماند. روندی که با تحولات مثبت در سایر متغیرهای کلان همچون رشد درآمد ملی و سرمایه‌گذاری در نیمه نخست سال همراه شد و انتظارات فعالان بازارهای مالی را در مورد چشم‌انداز بازدهی دارایی‌ها دگرگون کرد.

بروز چرخه مازاد عرضه – کاهش قیمت در بازار ارز
براساس تازه‌ترین آمار منتشر شده از طرف اداره حساب‌های اقتصادی بانک مرکزی، محاسبات اولیه صورت گرفته توسط این مرجع تخصصی از رشد 4.7 درصدی اقتصاد ایران در نیمه اول سال 1402 خبر می‌دهد. همچنین در این محاسبات نرخ تشکیل سرمایه ثابت ناخالص در سه ماهه دوم سال ۱۴۰۲ رشد 6.4 درصدی نسبت به دوره مشابه سال قبل و رشد 4.5 درصدی در شش‌ماهه اول سال ۱۴۰۲ داشته است. این موضوع در روز یکشنبه از طرف فعالان بازارهای مالی مورد توجه قرار گرفت؛ چراکه فعالان بازارهای مالی برای پیش‌بینی نرخ دارایی‌ها به متغیرهایی مانند نرخ رشد اقتصادی، افزایش قیمت جهانی نفت، کاهش سرعت رشد پول، کاهش نرخ بهره بین بانکی و کاهش تقاضا در بازار ریپوی بانک مرکزی، نگاه می‌کنند و تحولات مثبت هرکدام از این شاخص‌ها می‌تواند در ارزش‌گذاری دارایی‌ها تاثیرگذار شود. همزمانی این تغییرات با افزایش مازاد عرضه ارز در نیما باعث شد تا کارشناسان مالی یک چرخه کاهنده نرخ ارز در بازار را شناسایی کنند.
در این رابطه یک کارشناس بازارهای مالی به «فرهیختگان» گفت: «طی ماه‌های گذشته با افزایش درآمدهای بازگشتی نفت، شاهد سرعت گرفتن عرضه در سامانه نیما بودیم و بخشی از منابع عرضه شده در این سامانه بدون متقاضی باقی مانده است که اگر در بازار نیما خریداری برای آن وجود نداشته باشد، گزینه بعدی عرضه در سایر بازارها خواهد بود. براساس گفته حسین جعفری، از آنجایی که قوانین پولی و ارزی بانک‌مرکزی را ملزم می‌کند که درآمدهای ارزی دولت را دریافت و معادل ریالی آن را به سرعت به حساب دولت واریز کند، اگر سیاستگذار پولی بخواهد از آثار منفی ناشی از رشد دارایی‌های خارجی در ترازنامه و پایه پولی جلوگیری کند، به‌زودی مجبور به عرضه ارز مازاد در بازار خواهد شد.» این دکتری اقتصاد مالی افزود: «با توجه به صرف نظر کردن متقاضیان ارز از خرید که منجر به ایجاد مازاد عرضه می‌شود، انتظار بر این است که بازارهای غیررسمی نیز به‌زودی با فشار عرضه روبه‌رو شوند و روند کاهشی نرخ دلار سریع‌تر شود. به گفته جعفری این موضوع می‌تواند یک چرخه منفی مازاد عرضه– کاهش قیمت را در بازار ارز به وجود آورد و قیمت را تا کف روند حرکتی سال 1402 و تا محدوده قیمت 47 هزار تومان کاهش دهد.»
وی در پاسخ به این سوال که بروز چنین پدیده‌ای در هفته‌های آینده تا چه میزان امکان‌پذیر است، گفت: «شاخص‌های انتظاراتی درحال حاضر بروز چنین پدیده‌ای را تایید می‌کند. روند این چرخه به این صورت است که مازاد عرضه در سامانه نیما به سایر بازارها انتقال می‌یابد و بر نرخ‌ها فشار ایجاد می‌کند. این فشار عرضه بر انتظارات فعالان بازار در جهت کاهش بیشتر قیمت‌ها اثر گذاشته و آنها تقاضای خود را به تعویق می‌اندازند که خود آن نیز منجر به مازاد عرضه بیشتر در بازار خواهد شد. این روند با توجه به آخرین اطلاعات منتشرشده در مورد تحولات مثبت متغیرهای کلان اقتصادی دور از ذهن نخواهد بود.»