محمدکاوه باغبادرانی، پژوهشگر دفتر مطالعات راهبردی رونق تولید: در دهه‌های اخیر، مفهوم توسعه دریامحور به‌عنوان یک الگوی توسعه برنامه‌ریزی‌شده برای استفاده از منابع دریایی و ایجاد ارتباطات جهانی در مناطق ساحلی به‌ویژه در منطقه هند - آسیا - اقیانوس آرام جلب‌توجه کرده است. در این سال‌ها، دولت‌های مختلف به‌صورت فراگیر در این راستا تدابیری را اتخاذ کرده‌اند. در این یادداشت تلاش می‌شود که تجربه کشور چین به‌عنوان یک الگوی موفق در این حوزه مورد بررسی قرار بگیرد.

چین و توسعه دریامحور
توسعه دریامحور در چین به‌عنوان بخشی از پروژه «راه ابریشم دریایی» یا «راه ابریشم اقیانوسی» از سال 2013 آغاز شده و همچنان به‌عنوان یک استراتژی اصلی در حوزه اقتصادی و ژئوپلیتیک این کشور مطرح است. این پروژه جهت افزایش تاثیر چین در تجارت جهانی و افزایش ظرفیت حمل‌ونقل دریایی و برخی زیرساخت‌های مرتبط، ازجمله بنادر و زیرساخت‌های حمل‌ونقل جاده‌ای و ریلی، در نواحی ساحلی و دریایی این کشور اجرا می‌شود. در این پروژه، بنادر استراتژیک در سواحل چین به‌منظور تسهیل تجارت بین‌المللی و اتصال به زیرساخت‌های حمل‌ونقل متناسب با توسعه دریامحور ایجاد شده‌اند. این طرح شامل ساخت و گسترش شبکه راه‌آهن، جاده‌ها و زیرساخت‌های حمل‌ونقل دریایی می‌شود تا حرکت کالاها و افراد را تسهیل کند. علاوه‌بر این، مناطق آزاد تجاری در نواحی ساحلی تاسیس شده‌اند که به سرمایه‌گذاران خارجی تسهیلات مالی و حقوق گمرکی ساده‌تر را فراهم می‌کنند. این اقدامات باهدف جلب سرمایه‌گذاری و تسهیل تجارت و تبادل فناوری انجام شده‌اند. همچنین چین همکاری‌های فراوانی با کشورهای دارای مرز دریایی آغاز کرده است. توافقنامه‌های همکاری اقتصادی، تبادل فناوری و تسهیل تجارت از مهم‌ترین اقدامات این همکاری‌ها به‌شمار می‌روند. چین جهت تحقق اهداف طرح جاده ابریشم دریایی اقدامات گسترده‌ای را انجام داده است. این کشور به‌طور فعال در ساخت بنادر، ایستگاه‌های راه‌آهن و زیرساخت‌های حمل‌ونقل در مناطق مختلف مسیر جاده ابریشم دریایی سرمایه‌گذاری کرده است. این سرمایه‌گذاری‌ها باعث بهبود تسهیلات حمل‌ونقل و تجارت بین‌المللی شده است. همچنین توسعه مناطق آزاد تجاری و ایجاد تسهیلات گمرکی از دیگر اقدامات چین برای تسهیل تجارت در این مسیر است. علاوه‌بر این، چین تلاش دارد همکاری‌های بین‌المللی در زمینه‌های اقتصادی و تجاری، تبادل فرهنگی و ارتقای ارتباطات مردمی را توسعه دهد. این همکاری‌ها باعث ارتقای تعاملات فرهنگی و اقتصادی بین ملت‌ها شده و به تحقق اهداف جاده ابریشم دریایی کمک کرده‌اند. تحلیل اقتصادی نشان می‌دهد که این توسعه دریامحور در چین منجر به افزایش تجارت و سرمایه‌گذاری، افزایش اشتغال، توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل، و افزایش نقش چین در اقتصاد جهانی شده است. بااین‌حال چالش‌هایی نظیر مسائل محیطی، اقتصادی و اجتماعی نیز وجود دارد که ممکن است طی اجرای این پروژه مطرح شوند.

چین و جهانی‌ شدن بنادر ملی
راه ابریشم دریایی چین به ارتباط بنادر مختلف در کشورهای مختلف اطراف اقیانوس هند و اقیانوس آرام مرتبط می‌شود. چین توسعه پروژه‌های زیرساختی و پایگاه‌های دریایی در بسیاری از کشورها را در چهارچوب این ابتکار انجام داده است. برخی بنادر و پروژه‌های مهم شامل موارد زیر هستند:
بندر گوادر، پاکستان: گوادر یکی از بنادر کلیدی در راه ابریشم دریایی است و چین در اینجا پروژه‌های بندری و اقتصادی گسترده‌ای را اجرا کرده است.
بندر هامبانتوتا، سریلانکا: چین در سریلانکا پروژه بندر هامبانتوتا را توسعه داده است که به‌طور مستقیم با راه ابریشم دریایی مرتبط است.
بندر کیاوکپو، میانمار: چین در میانمار پروژه بندر عمیق کیاوکپو را راه‌اندازی کرده است که به‌منظور کاهش وابستگی به تنگه مالاکا برای واردات نفت و گاز به چین مطرح شده است.
بندر چابهار، ایران: چین در ایران در حاشیه راه ابریشم دریایی پروژه‌هایی اجرا کرده است، از جمله توسعه بندر چابهار که نقش اساسی در توسعه ارتباطات دریایی و تجاری دارد.
بندر خلیج‌فارس، عمان: عمان نیز یکی از همکاران در این طرح است و بنادر چین در خلیج‌فارس نقشی مهم در توسعه ارتباطات دریایی با کشورهای این منطقه ایفا می‌کنند.
این پروژه‌ها و بنادر نشان‌دهنده تلاش چین برای گسترش تاثیر و توسعه همکاری‌های اقتصادی و امنیتی در مناطق مختلف جهان است.

سیاست‌های پیشنهادی برای ایران
با توجه ‌به سیاست‌های کلی توسعه دریامحور که براساس ابلاغ مقام‌معظم‌رهبری صورت‌ گرفته است، می‌توان نتیجه گرفت که توسعه دریامحور به‌عنوان یک استراتژی ملی، ایران را به بهره‌مندی حداکثری از ظرفیت‌ها و منابع دریایی و اقیانوسی تشویق می‌کند. این سیاست‌ها به‌طور خاص بر افزایش حضور ایران در سواحل، فراسواحل، دریا و اقیانوس تاکید دارد و به‌منظور احراز جایگاه شایسته جهانی و منطقه‌ای در بهره‌گیری از دریاها اقدام می‌شود. سیاست‌های توسعه دریامحور در ایران شامل یکپارچگی در سیاستگذاری در امور دریایی، ایجاد قطب‌های توسعه در سواحل و پس‌کرانه‌ها، تسهیل سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی، تدوین طرح جامع با تاکید بر هویت ایرانی- اسلامی، بهره‌برداری بهینه از ظرفیت‌ها و منابع زیست‌بوم دریایی، تامین و ارتقای سرمایه انسانی، همکاری‌های اقتصادی با کشورهای همسایه، افزایش سهم کشور در حمل‌ونقل دریایی و حمایت از سرمایه‌گذاران بومی و محلی می‌شوند. این سیاست‌ها نه‌تنها به توسعه اقتصادی دریامحور و ارتقای حضور ایران در کریدورهای بین‌المللی اشاره دارند، بلکه تاکید بر حفاظت از محیط‌زیست دریایی و تعامل موثر با سایر کشورها نیز جزء اهداف این راهبرد ملی است.
منابع:
Xi Jinping. (2013). "Promote People-to-People Connectivity and Common Development".
Zenglein, M. J., & Godehardt, N. (2018). "One Belt, One Road": China's strategy for a new global financial order.
Jiang, Z. (2016). "One Belt, One Road" and Free Trade Zone Development in China.
"The Maritime Silk Road and Its Implications for Sino-European Cooperation"(2020)
"China's Belt and Road Initiative: Motives, Scope, and Challenges" (2018)