مصطفی قاسمیان، خبرنگار: طبق جدیدترین آماری که رئیس ساترا اعلام کرده، 423 رسانه صوت و تصویر فراگیر از این نهاد مجوز گرفتهاند که احتمالا بیش از 100 عنوان آنها ویاودیاند. البته کل بازار تولیدکنندگان شبکه نمایش خانگی درواقع منحصر به 5-6 پلتفرم است که سریال اختصاصی منتشر میکنند. پلتفرمهای ویاودی کشورمان عموما از نوع SVOD (اشتراکی) هستند و منبع عمده درآمدی آنها، دریافت حق اشتراک از کاربران است. با این حال همگی از تسهیم ترافیک نیز سود میبرند و برندهای اصلی مثل فیلیمو، نماوا، فیلمنت و حتی برندهای فرعیتر مثل فیلمناب از پخش محدود آگهی هم برخوردارند. در این میان روبیکا یک استثناست که منبع اصلی درآمد خود را تسهیم ترافیک قرار داده و نه از کاربران اشتراک میگیرد و نه آگهی چندانی برایشان نمایش میدهد. در گزارش پیشرو به بررسی شیوههای درآمدزایی در VODها پرداختیم و به صورت موردی یکی از پلتفرمهای رایگان را بررسی کردیم که آیا میتوان در شبکه نمایش خانگی، بدون هیچ درآمدی به مخاطبان محتوای رایگان عرضه کرد؟
پلتفرمهای اصلی فیلم و سریال
سرویسهای ویدئوی مبتنیبر درخواست (VOD) در دنیا پلنهای مختلفی برای درآمدزایی دارند و با همین معیار، از نظر ماهیت به دستههای مختلفی تقسیم میشوند. به علت آنکه در کشور ما صنعت ویاودی با فیلیمو، فیلمنت و نماوا آغاز به کار کرد، مخاطبان پیش از انواع دیگر، با پلتفرمهای ویاودی اشتراکی (SVOD) آشنا شدند که مطابق معمولترین شیوه درآمدزایی، از کاربران خود هزینه اشتراک اخذ میکنند و به آنها دسترسی فراوانی به محصولات میدهد. در میان سرویسهای بینالمللی، از این دسته میتوان به نمونههای نامآشنایی مثل نتفلیکس، اپل تیوی پلاس، آمازون پرایم ویدئو، مکس (اچبیاو مکس سابق) و... اشاره کرد.
سرویسهای رایگان در جهان
در کنار دسته اصلی پلتفرمها که شاخصترین برندها را شامل میشود، دستهای دیگر از برندها با نامهایی کمترشنیدهشده در ایران وجود دارد که دسته پلتفرمهای ویاودی با آگهی (AVOD)را تشکیل میدهند. ازجمله مشهورترین این موارد میتوان به آمازون فریوی اشاره کرد که به شرکت بزرگ آمازون تعلق دارد، اما به خلاف آمازون پرایم ویدئو (پلتفرم اصلی و مشهورتر این شرکت) محتوا را رایگان عرضه میکند. سرویس آمازون فریوی که بخش محدودی از ویاودی اصلی اشتراکی آمازون را نیز منتشر میکند، تولید محتوای اختصاصی هم دارد و ازجمله شاخصترین برندهای انحصاری آن میتوان به سریال کارآگاهی «بوش: میراث» اشاره کرد که دنبالهای بر سریال «بوش» محصول آمازون پرایمویدئو است و در ایران نیز طرفداران قابل توجهی دارد. مشهورتر از آمازون فریوی اما، پلتفرم هولو است که تا شهریور 1395 محتوای خود را رایگان عرضه میکرد اما از آن زمان به بعد اشتراکی شد. اینگونه پلتفرمها البته فراوانند. مثلا شرکت فیلمسازی پارامونت که پلتفرم اشتراکی پارامونتپلاس را به شکل جدید خود دو سال پیش راهاندازی کرد، سرویس رایگان پلوتو تیوی را با 10 سال سابقه نیز در اختیار دارد.
سیاستهای رایج عرضه رایگان محتوا
یکی از نکات قابل توجه درباره پلتفرمهای رایگان در جهان، آن است که این دسته سرویسها عموما خدمات ضعیفتری نسبت به سرویسهای اشتراکی ارائه میکنند. مثلا کاربر پلتفرم رایگان پلوتو تیوی امکان جلو زدن ویدئو را ندارد! این پلتفرم البته بسیاری از محصولات شاخص دنیای سینما و تلویزیون را عرضه میکند، اما بسیار بهندرت بتوان محصولات شاخص و جدید را در آن یافت. یعنی هر اثر پرمخاطب و تماشاگرپسند پلتفرمهای اشتراکی معمولا در صورتی با انعقاد قرارداد، به پلتفرم رایگان میرسد که چندین سال از عرضه آن گذشته باشد و شمار مخاطبان آن بسیار کمتر از گذشته باشد. جالب است بدانید محصولات عرضهشده در پلتفرمهای رایگان بهطور معمول در حال تغییر و تحول دائمیاند؛ یعنی بسیاری از فیلمها و سریالها برای مدت محدودی در سرویس رایگان عرضه میشوند و مخاطب بنا به برنامه انتشار محصولات هر پلتفرم که ماهانه در سایتهای مختلف منتشر میشود، میتواند دریابد کدام محصولات چه زمانی در سرویس مذکور در دسترس خواهد بود. بسیاری از این محصولات نیز آثاریاند که در ردهبندی معمول فیلمها و سریالها، درجه 3 یا 4 ردهبندی میشوند و از کاربران آیامدیبی، نمره پایینتر از 6 گرفتهاند. بهطور مثال بررسی اجمالی خروجی دو پلتفرم متعلق به شرکت آمازون نشان میدهد کیفیت و جذابیت محصولات پلتفرم رایگان آمازون فریوی را بههیچوجه نمیتوان با محصولات سرویس اشتراکی آمازون پرایمویدئو مقایسه کرد. از سوی دیگر صاحبان شرکتها معمولا تلاش دارند تا کاربران خود را به تهیه اشتراک سرویس اصلی خود ترغیب کنند. مثلا همین پلتفرم آمازون پرایمویدئو امکان ورود دارندگان اکانت رایگان آمازون فریوی را به پلتفرم فراهم کرده اما دارندگان این حساب تنها امکان تماشای آن دسته از محصولات پرایم ویدئو را دارند که در فریوی هم وجود دارد و برای تماشای بقیه محصولات که اصطلاحا «پرمیوم» هستند، باید اشتراک سرویس اصلی آمازون را تهیه کنند.
تفاوت مهم تبلیغات و اشتراک
سیاستهای ذکرشده در بند قبل، البته برای همه پلتفرمها به یک شکل نیست و بنا بر ایدههای صاحبان سرویس، به اشکال مختلف تنظیم میشود. روشن است که علت اجرای این گونه سیاستهای محدودکننده برای کاربرانی که حق اشتراک نمیپردازند، درآمدزایی بیشتر «اشتراک» نسبت به «تبلیغات» است؛ چراکه اگر اینطور نبود، سرویسهای رایگان میتوانستند محصولات شاخصتر، جذابتر و پرهزینهتر و پرستارهتری تدارک ببینند و نیازی به ترغیب کاربران به خریداری اشتراک نداشتند. در عین حال باید توجه داشت در صنعت بینالمللی فیلم و سریال اینترنتی، تمام سرویسهای ویاودی در همین دو دسته نمیگنجند و مدلهای مختلف دیگری نیز از درآمدزایی وجود دارد که موضوع این گزارش نیست و ما اینجا بیشتر با سرویسهای رایگان سروکار داریم.