زینب مرزوقی، خبرنگار گروه نقد روز: صبح روز شنبه 27 آبان‌ماه از ساعت 9:45 دقیقه صبح روز شنبه تا 10:30 دقیقه همان روز؛ اختلال جدی در دسترسی به سایت‌ها و وب‌سایت‌‌های بین‌المللی به‌وجود آمد. به‌دنبال این اختلال، روابط‌عمومی شرکت زیرساخت ارتباطات روابط‌عمومی اعلام کرد: «این مساله مربوط به اختلال در شبکه انتقال استان تهران است. طبق اعلام شرکت زیرساخت، به‌‌دنبال ایجاد اختلال در شبکه انتقال استان تهران از ساعت ۹ و ۴۵ دقیقه صبح تا ۱۰ و ۲۵ دقیقه در ارائه ترافیک داخل و بین‌الملل اپراتورهای کشور اختلالی رخ داد.» در این بیانیه اعلام شد اقدامات لازم صورت گرفت و شبکه به حالت عادی بازگشت و پس از این اطلاعیه نیز هیچ‌ گونه اختلالی در شبکه ارتباطات زیرساخت وجود ندارد.
روزگذشته ما در «فرهیختگان» در گزارشی به مساله ایجاد اختلال ناگهانی در شبکه و لزوم اطلاع‌رسانی به کاربران درباره اختلال و قطعی نوشتیم. در این بین آنچه در گفت‌وگو با کارشناسان زیرساخت و شبکه به آن رسیدیم، این بود که در کشورمان سامانه جامع رصدگر اختلالات شبکه نداریم و تنها سامانه رصدگر اختلالات شبکه، سامانه رادار ابر آروان است که هشت وب‌سایت پربازدید ایرانی و خارجی، توسط کاربران ایرانی را رصد و پیمایش می‌کند.» پیش از تحلیل و واکاوی داده‌های سامانه رادار ابر آروان در ابتدا باید این موضوع را شفاف کنیم که این سامانه‌ تنها هشت سایت پربازدید را رصد می‌کند، درنتیجه اختلالات به‌دست آمده در وب‌سایت‌های دیگر در دسترس آن نیست و این احتمال وجود دارد که مجموع اختلالات در شبکه، امکان دارد از مجموع اختلالات ثبت‌شده توسط ابر آروان نیز بیشتر باشد، بنابراین باید این نکته را درنظر داشت که این اختلالات تنها مختص به همان هشت وب‌سایت است. جدای از این مساله، موضوع کیفیت و پایداری شبکه تنها به اختلالات بستگی ندارد. طی چند ماه گذشته وزارت ارتباطات بیانیه داد که در ساعات خارج از پیک مصرف به‌دلیل تعمیرات تجهیزات شبکه و جایگزینی تجهیزات شبکه، اختلالاتی در اینترنت اتفاق می‌افتد. طبیعتا تمام اختلالاتی که در این بازه زمانی به‌وجود آمده، در رادار ابرا آروان ثبت شده است. اما درعین‌حال نمی‌توانیم به‌طور قطع این اختلال‌های ثبت‌شده را به کیفیت کل شبکه تعمیم دهیم؛ چراکه در کل جهان ممکن است که اپراتورها و شرکت‌های توسعه‌دهنده زیرساخت، قطعی‌های موقت در ساعت‌های غیرپیک یا اختلالاتی را به‌وجود ‌آورند. بنابراین این اختلالات موقت است. همچنین در یک‌سال اخیر، بالغ بر پنج‌بار کابل‌ها و زیرساخت‌هایی که اینترنت را وارد کشورمان می‌کنند- خصوصا از قسمت شمالی کشور- به‌دلیل جنگ یا درگیری‌های سیاسی منطقه، ارتباط ما با کشورهای واردکننده قطع شده است. مساله این است که چنین رخدادهایی را نمی‌توانیم شاخص قرار دهیم یا مثلا دیتاسنترهای بررسی‌شده، همه مراکز داده داخلی کشورمان نیستند. می‌توان فرض بر این قرار بگیرد که تعداد اختلالات در دیتاسنترهای مورد بررسی بیشتر از سایر مراکز داده باشد. از این رو این داده‌ها جامع نیست. همچنین تجهیزات مراکز داده برخی اپراتورها تجدید می‌شوند یا به هر دلیلی تجهیزات و زیرساخت‌ها تغییر می‌کنند. احتمال دارد که این اختلال در سامانه رادار ابر آروان ثبت شده باشد، درصورتی‌که این اختلال یک اختلال بدیهی است و گریزی از آن نیست. از طرف دیگر در موارد متعددی شاهد سرقت نوری در نقاط مختلف کشور و اختلال در وضعیت شبکه بودیم که البته ایجاد اختلال و آسیب بیت‌المال و کسب‌وکار مردم نیز با دزدیده شدن فیبرهای نوری یک امر بدیهی است.
در چند وقت اخیر بزرگ‌ترین دیتاسنتری که عمده حجم اینترنت کشور از آنجا مسیریابی می‌شود و در ونک قرار دارد، دچار حریق شد. اختلال جدی در اینترنت اتفاق افتاد. مساله‌ای که پیش از بررسی هشت سایت رصدشده از سوی سامانه ابر آروان باید مدنظر قرار داد، این است که ما یک نوع اختلال نداریم و طبیعتا یک تحلیل ثابت و مشترک از مجموع اختلالات نداریم، یعنی برخی از انواع اختلالات هستند که می‌توان آنها را به ضعف عملکرد دولت در حوزه ارتباطات نسبت داد و برخی دیگر به خود دولت، به‌طور مستقیم ارتباطی ندارند. اما در رابطه با اختلال ثبت‌شده توسط سامانه رادار ابر آروان این اختلالات در هشت سایت پربازدید ایرانی و خارجی ثبت شده‌اند. این سایت‌ها عبارتند از پلی‌استیشن، ویکی‌پدیا، بینگ، گوگل، گیت‌هاب، آپارات، ورزش سه و دیجی‌کالا. منظور از اختلال نیز در این آمار ثبت‌شده و گزارش این است که به ازای درخواست ارسال‌شده به سایت، درخواست موفقیت‌آمیزی به سایت پاسخ داده نشده است.
این اختلالات ثبت‌شده شبیه‌سازی کامل تجربه کامل است، یعنی شما به‌عنوان کاربر اگر مرورگرتان را از کنید و یکی از این سایت‌های ذکرشده را باز کنید، ممکن است درخواست شما پاسخ داده نشود. همین مورد دقیقا به‌عنوان یک اختلال در سیستم سامانه ابر آروان ثبت می‌شود. تست انجام‌شده، شبیه‌سازی همان اختلال‌های ثبت‌شده در واقعیت است، یعنی اگر در یکی از روزها 40 اختلال برای یکی از سایت‌ها ثبت‌شده، در دنیای واقعی برای 40 کاربر اختلال ثبت شده است. کارشناس شبکه سامانه رادار ابر آروان می‌گوید که تمام این اختلالات ثبت‌شده در رابطه با کاربر داخلی است و تست‌ها از طریق شبکه‌ها و اپراتورهای موجود است. از طرفی این اختلالات درنتیجه کیفیت بد شبکه است، یعنی هر قدر داده اختلالات ثبت‌شده بیشتر است، وضعیت کیفیت شبکه بدتر است. همچنین سرویس دهنده‌های اینترنت شبیه‌سازی‌شده، همان سرویس‌دهنده‌های کاربران هستند. مثلا از اینترنت همراه اول یا ایرانسل یا شاتل و آسیاتک است تا تجربه آن کاملا شبیه به تجربه یک کاربر واقعی باشد. از سوی دیگر هرقدر که وب‌سایت ثبت‌شده بیشتر باشد، نرخ اختلال و کیفیت بد شبکه نمایان‌تر می‌شود اما این نرخ و اختلال ثبت‌شده، تنها برای هشت وب‌سایت است. آنچه کارشناس شبکه سامانه رادار ابر آروان بر آن تاکید داشت؛ این بود که این دیتا از طریق کیفیت شبکه ثبت‌شده و درنتیجه کیفیت بد شبکه، اختلالات بالا ثبت شده است. ابر آروان در یک‌ماه گذشته در مجموع روی هشت وب‌سایت پرترافیک داخلی و خارجی پراستفاده کاربران ایرانی که سامانه‌ رادار ابر آروان آنها را رصد می‌کند، بیش از ۲۳هزار اختلال تجربه شده است. نمودار زیر،مجموع اختلالات ثبت‌شده از 24 مهرماه 1402 تا 27 آبان‌ماه 1402 در هشت وب‌سایت رصدشده توسط ابر آروان است. همان‌گونه که در نمودار می‌بینید، بیشترین اختلالات ثبت‌شده برای سایت‌های بینگ، ویکی‌پدیا و سپس ورزش سه است. ورزش سه به‌تنهایی در یک‌ماه گذشته، چهارهزار و 721 اختلال تجربه کرده است. همچنین مجموع اختلالات ثبت‌شده برای سایت بینگ نیز 12 هزار و 665 اختلال است.