زینب مرزوقی، خبرنگار گروه نقد روز: ابتدای مهر هر سال، سال آبی آغاز و تا انتهای شهریور سال بعد، سال آبی به اتمام می‌رسد. سال آبی گذشته (ابتدای مهر ۱۴۰۱ تا پایان شهریور۱۴۰۲) در حالی به پایان رسید که میزان بارش‌های این سال در مقایسه با دوره بلندمدت ۵۴ ساله با کاهش ۱۴ درصدی همراه شده که این امر سبب شد میزان پرشدگی مجموع سدهای کشور به ۴۷ درصد کاهش یابد.
براساس اطلاعات شرکت مدیریت منابع آب کشور میزان بارش سال آبی گذشته نسبت به دوره بلندمدت 21 ساله 14.3 درصد کاهش را تجربه کرد. همچنین میزان بارندگی نسبت به سال گذشته 4.4 درصد افزایش را تجربه کرد. براساس آمارهای موجود، استان‌های خراسان رضوی، هرمزگان، سیستان‌و‌بلوچستان، قزوین و تهران با کاهش بیش از 30 درصدی بارش نسبت به دوره بلندمدت بدترین شرایط را در سال آبی گذشته تجربه کردند. از طرفی سه استان ایلام، کهگیلویه‌و‌بویراحمد و بوشهر بیش از 20 درصد افزایش بارش نسبت به دوره بلندمدت را داشتند. در کل 10 استان کشور بارش فراتر از دوره بلندمدت را به ثبت رساندند و 21 استان کمتر از متوسط 21 ساله بارندگی دریافت کردند.
آمارها می‌گوید هر شش حوضه آبریز درجه‌یک کشور نسبت به متوسط 21 ساله با کاهش بارندگی مواجه شد که بیشترین میزان کاهش در شمال شرق کشور با 56 درصد کاهش بارندگی نسبت به دوره بلندمدت به ثبت رسید. در حوضه‌های آبریز مهم نظیر دریاچه ارومیه کاهش بارش 11.3 درصدی نسبت به بلندمدت اتفاق افتاد و همچنین حوضه آبریز درجه دوم گاوخونی نیز پنج درصد افزایش بارندگی را تجربه کرد.
براساس وضعیت سدهای کشور با اعمال مدیریت منابع آب و با وجود کاهش بارندگی نسبت به دوره بلندمدت، میزان ذخیره سدهای کشور به 21.9 میلیارد مترمکعب رسید و همچنین ورودی سدها 39.2 میلیارد مترمکعب بود. بر این اساس خروجی سدهای کشور در سال آبی جاری 36.3 درصد به ثبت رسید. میزان حجم ذخیره سدهای کشور نسبت به دوره پنج ساله برابر بود و حفظ ذخیره سدها به تاب‌آوری منابع آب در سال آینده کمک شایانی خواهد کرد.
سخنگوی صنعت آب در گفت‌وگو با خبرنگار فارس گفته بود: «بارش‌های سال آبی گذشته به متوسط پنج ساله 10 درصد کاهش داشت و ورودی مخازن نیز با کاهش 14 درصدی مواجه شد، اما ذخایر آب سطحی ما به اندازه پنج سال گذشته است. استفاده از آب‌های بهنگام در مدیریت مخازن طی بازه‌های سیلابی، تلاش برای حداکثر ذخیره‌سازی بازچرخانی آب و استفاده از زهاب‌های قابل استفاده، جلوگیری از برداشت‌های غیرمجاز از موتورپمپ‌ها و تحویل آب براساس سطوح زیر کشت از جمله دلایل بی‌تاثیر شدن خشکسالی در منابع سطحی آب کشور است.»
آن‌گونه که پیداست، در سال آبی 1402-1401 به پایان رسیدن منابع آب شرب دو استان پرجمعیت تهران و خراسان رضوی را تهدید می‌کرد. با اعمال پروژه‌های اضطراری تامین آب شرب در کنار مدیریت تقاضا شاهد عبور از شرایط تنش و تامین آب شرب پایدار برای این بخش‌ها بودیم.
وضعیت سدها در شروع سال آبی چگونه است؟
پیش‌بینی اخیر موسسه تحقیقات آب وزارت نیرو نیز نشان از آن دارد که تا ۲۱ مهر بارندگی خوبی در انتظار منابع آبی کشورمان نیست و احتمال پرآب شدن مخازن سدها دور از انتظار به نظر می‌رسد. گزارش جدید مرکز اطلاعات و داده‌های آب کشور هم بیانگر آن است که از مجموع سدهای مهم آب و کشاورزی ۱۶ سد تا ۸ مهر با کاهش میزان پرشدگی آب روبه‌رو شده‌اند.
براساس گزارش‌های موجود تا اواسط مهرماه امسال یعنی اوایل شروع سال آبی، سد دامغان در استان سمنان با هشت میلیون متر مکعب موجودی آب با کاهش ۲۶ درصدی نسبت به سال آبی گذشته روبه‌رو شده است؛ البته میزان پرشدگی این سد هم از ابتدای سال آبی ۴۹ درصد است. سد داریان در استان کرمانشاه با ۱۲۰ میلیون متر مکعب موجودی آب با کاهش ۳۸ درصدی نسبت به سال آبی گذشته روبه‌رو شده است؛ البته میزان پرشدگی این سد هم تنها ۳۵ درصداست. سد «استقلال» هرمزگان از ابتدای سال آبی جدید تا ۸ مهر ۸۰ میلیون مترمکعب آب داشته که در مقایسه با زمان مشابه در سال گذشته ۵۰ درصد کاهش را نشان می‌دهد؛ میزان پرشدگی این سد۳۳ درصد بود. موجودی آب در سد «آغ چای» آذربایجان غربی به رقم ۶۶ میلیون مترمکعب رسیده بود که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل ۳۲ درصد کاهش دارد و میزان پرشدگی در حال حاضر این سد هم ۳۱ درصد است. موجودی آب در سد «شیرین‌دره» خراسان شمالی از ابتدای سال آبی جاری تا ۸ مهر هم ۱۵ میلیون مترمکعب است که در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته ۳۴ درصد کاهش را نشان می‌دهد. سد شیرین دره اکنون ۲۷ درصد پرشدگی دارد. سد «جیرفت» کرمان هم ۸۵ میلیون مترمکعب آب دارد که نسبت به مدت مشابه سال قبل ۳۶ درصد کاهش نشان می‌دهد که میزان پرشدگی این سد به ۲۶ درصد رسیده است. سد «نساء» استان کرمان هم با ۴۱ میلیون مترمکعب موجودی آب با کاهش ۵۴ درصدی نسبت به سال گذشته روبه‌رو بوده و درصد پرشدگی ۲۴ درصدی را نشان می‌دهد. سد «سرنی» در استان هرمزگان نیز اکنون ۱۳ میلیون مترمکعب آب دارد که در مقایسه با مدت مشابه سال آبی قبل ۶۳ درصد کاهش داشته و درصد پرشدگی ۲۱ درصدی دارد. سد «شمیل و نیان» در استان هرمزگان با ۱۸ میلیون مترمکعب موجودی آب با کاهش ۶۲ درصدی نسبت به مدت مشابه سال آبی گذشته روبه‌رو شده و درصد پرشدگی فعلی این سد نیز ۱۹ درصد است. سد «۱۵ خرداد» در حوضه آبریز قم رود هم فقط ۳۵ میلیون مترمکعب موجودی آب دارد که نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۳۷ درصد کاهش‌یافته است. میزان پرشدگی فعلی این سد نیز ۱۸ درصد است. موجودی آب در مخزن سد «تنگوئیه» سیرجان کرمان از ابتدای سال آبی جاری تا ۸ مهر در حالی به رقم چهار میلیون مترمکعب رسیده که این میزان نسبت به مدت مشابه سال قبل ۶۲ درصد کاهش دارد. میزان پرشدگی فعلی این سد ۱۰ درصد است. سد ساوه در استان مرکزی با ۲۴ میلیون مترمکعب حجم مخزن، ۵۵ درصد کاهش نسبت به سال قبل دارد و درصد پرشدگی آن نیز ۹ درصد است. سد «طرق» در خراسان رضوی از ابتدای سال آبی جاری تا ۸ مهر، سه میلیون مترمکعب موجودی آب دارد که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل ۶۹ درصد کاهش را نشان می‌دهد و میزان پرشدگی آن هشت درصد است. سد «دوستی» خراسان رضوی هم ۸۶ میلیون مترمکعب آب دارد که نسبت به مدت مشابه سال قبل ۶۳ درصد کاهش داشته و میزان پرشدگی آن به هفت درصد رسید. چاه نیمه‌‌‌های سیستان‌و‌بلوچستان در مدت یاد‌شده ۵۳ میلیون مترمکعب موجودی آب دارند که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل ۶۸ درصد داشته و اکنون میزان پرشدگی این چاه نیمه‌ها به چهار درصد رسیده است. حجم آب سد «وشمگیر، گلستان، بوستان» گلستان حدود ۵۸ درصد است که این سد خشک شده و هیچ آبی ندارد.
وضعیت بارش‌های پاییز امسال چگونه است؟
احد وظیفه، رئیس مرکز ملی اقلیم و سرپرست بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور در گفت‌وگو با «فرهیختگان» درباره وضعیت بارش‌های پاییز امسال تا به امروز می‌گوید: «تا هفته گذشته، شرایط تقریبا نرمال بود. متاسفانه این هفته بارندگی‌ها به تاخیر افتاده است. براساس آخرین اطلاعاتی که به دست آورده‌ایم؛ بارندگی‌ها حدود 24 درصد زیر نرم است. یعنی کمتر از نرم است. در برخی از استان‌ها مانند مازندران، چهارمحال‌وبختیاری، تهران، آذربایجان غربی و شرقی، گلستان، خراسان رضوی و شمالی، بارندگی‌ها بیشتر از نرمال است ولی در برخی استان‌ها مانند کردستان، لرستان، ایلام، کرمانشاه و مرکزی بارندگی کمتر از نرمال است. به نظر می‌رسد که در دو هفته آینده یعنی از همین هفته موج بارشی داریم. اما از بارش‌های معمول تا حدودی ضعیف‌تر است. هفته بعد نیز به نظر می‌رسد که هفته کم‌بارشی باشد. یعنی دو هفته آینده بارندگی خواهیم داشت اما به نظر می‌رسد بارندگی‌ها نسبت به نرمال پایین‌تر باشد. دلیلش هم این است که در اصطلاح علمی در «پشته‌ها« باران نمی‌بارد و آفتاب بیشتر است. اما در«ناوه» ابر و بارندگی داریم. ناوه که موج هوای بارشی است در اروپایی غربی قرار گرفته و پشته یعنی جایی که هوا آفتابی است و هوای گرم نفوذ می‌کند روی اروپای شرقی تا خاورمیانه قرار گرفته است. این باعث می‌شود که امواج وارد مدیترانه نشود و به سمت ایران نیایند. در نتیجه این دو هفته به دلیل وجود پشته فکر می‌کنم بارندگی‌مان بسیار ضعیف‌تر از نرمال خواهد بود. گرچه موج نسبتا ضعیفی داریم که این را دور کنیم اما قوی نیست. امیدوارم که پیش‌بینی‌های فصلی امسال همان‌گونه که قبلا به اطلاع رسیده، احتمال بارش‌های نرمال تا فرانرمال در پاییز را داریم. هنوز پاییز به نیمه نرسیده و انتظار داریم شرایط رفته رفته بهبود پیدا کند.»
2 هفته آتی که بگذرد، شرایط بهتر خواهد شد
نرم در نقاط مختلف عدد، عدد متفاوتی دارد و براساس میانگین نرم؛ انتظار بارش‌ها در مناطق مختلف هم متفاوت است. وظیفه در ادامه وضعیت بارش را نسبت به پارسال تشریح می‌کند و می‌گوید: «وضعیت پارسال‌مان بسیار بد بود. امسال نسبت به پارسال بهتر است. اما شرایط در این یک هفته نزدیک به نرم نیست. هرچند در هفته قبل، شرایط نسبت به نرمال بهتر بود. به هرحال اگر این یکی دو هفته بگذرد، امیدواریم شرایط نسبت به نرمال بهبود بیاید.»
رئیس مرکز ملی اقلیم و سرپرست بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور درباره منابع آبی توضیح می‌دهد که در اغلب مناطق شرقی کشور و استان‌های شمالی، سدها وضعیت خوبی ندارند: «سدهایی که در نیمه شرقی هستند و در استان‌های تهران، قزوین و غالب استان‌هایی که در دامنه البرز قرار دارند و همچنین در استان‌های مرکزی وضعیت خوبی ندارند و از منظر منابع آبی در مضیقه هستیم. ضمن اینکه اکنون ابتدای سال آبی است و امیدواریم شرایط بهبود پیدا کند و نسبت به سال قبل شرایط بهتری داشته باشیم. همچنین وضعیت سال آبی گذشته در جنوب غرب بسیار بهتر بود. امسال هنوز بارندگی‌ها در آن منطقه آغاز نشده است. تقریبا در دهه سوم آبان ماه، بارندگی‌ها در آن منطقه آغاز می‌شود.»
پاییز امسال بارش‌ها نرمال است
وظیفه همچنین درباره چشم‌انداز سال آبی امسال در دو فصل پاییز و زمستان می‌گوید: «غالب مدل‌های پیش‌بینی عددی فصلی، بیانگر این است که ما پاییز و زمستان نرم و بالاتر از نرم خواهیم داشت. احتمال قوی بر این پیش‌بینی است. البته این پیش‌بینی‌ها صد‌در‌صدی نیست و عوامل بسیار زدی در این مساله دخیل هستند که از ماه‌های قبل، قابل پیش‌بینی نیستند. این شرایط را با تاثیر عوامل و فاکتورها، احتمالی پیش‌بینی می‌کنیم. مجموع برآیند اینها در غالب مدل‌ها، نشان می‌دهد که نیمه دوم پاییز و نیمه اول زمستان گرایش به بیش از نرمال دارد. برای نیمه دوم زمستان نیز نمی‌توان به‌طور قطع پیش‌بینی کرد. اما پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که شرایط نرمال است و نه کم‌بارش و نه پر‌بارش است.»