میکائیل نوروزی، پژوهشگر هسته منظومه فکری علامه طباطبایی(رض) مرکز رشد دانشگاه امام صادق(ع): انقلاب اسلامی پس از مواجهه با جنگ سخت، از دهه 70 با جنگ نرم و فرهنگی روبه‌رو شد و امروزه تحت هجمه‌های مختلف دشمن جهت تغییر خلقیات، آداب، سبک زندگی مردم است. در این بین سوالی اساسی مطرح می‌شود که با توجه به مبانی دینی، انقلاب اسلامی چه الگو و رویکردی را برای اصلاح این سنخ از مسائل و ایجاد تغییرات اجتماعی فرهنگی باید به کار ببرد؟
به‌نظر می‌رسد مرحوم علامه طباطبایی پاسخی مبنایی و بدیعی به این سوال ارائه کرده‌اند. ایشان ذیل آیه 156 و 157 سوره مبارکه بقره، بحثی با موضوع «مسالک اخلاقی» ارائه کرده و ضمن آن به توضیح الگوی «تربیت توحیدی» می‌پردازند که برخاسته از نگاه خاص و متمایز اسلام در تربیت اخلاقی است. ادعا آن است که این الگو مضاف بر سطح فردی، ظرفیت‌های فراوانی نیز در تحلیل مسائل اجتماعی و تغییرات فرهنگی اجتماعی دارد. در این یادداشت ضمن معرفی الگوی تربیت توحیدی در مسلک حبی، مزیت آن را نسبت به سایر الگوهای تربیتی اخلاقی بررسی کرده و نهایتا به دلالت اجتماعی آن اشاره می‌کنیم.
به بیان مرحوم علامه، در علم اخلاق که متکفل اصلاح صفات رذیله نفس و تحصیل ملکات فاضله در دو ساحت علم و عمل است، سه رویکرد و مسلک وجود دارد؛ اولین مسلک، اخلاق یونانی است که در آن افراد را به منافع دنیوی فضایل، تحسین افکار عمومی و گزاره‌هایی همچون «عالم باش تا نزد مردم عزیز شوی»، «بخشنده باش تا پس از مرگ مردم با نام نیک از تو یاد کنند» و... توجه می‌دهند. دومین مسلک اخلاقی مربوط به انبیاست که برخلاف اخلاق یونانی، در آن افراد متوجه منافع اخروی و ثواب و عقاب الهی و عباراتی چون «خداوند صابران را بی‌حساب اجر می‌دهد»، «ظالمان عذاب دردناکی در پیش دارند» و... می‌شوند. نهایتا سومین و عالی‌ترین این مسالک، مسلک حبی است که به پیغمبر اکرم(ص) تعلق دارد. در این مسلک که مخصوص قرآن کریم بوده و در هیچ یک از کتب آسمانى دیگر، تعالیم انبیای گذشته و نیز مکاتب فلاسفه و حکمای الهی دیده نشده، افراد به خود خداوند متعال و محبت تام نسبت به او دعوت می‌شوند و با گزاره‌هایی مانند «هر کس طالب عزت است، عزت مخصوص خداوند متعال است»، «خداوند نیکوکاران را دوست دارد.» و... نسبت به انجام عمل صالح ترغیب می‌شوند. تربیتی که مبتنی‌بر این مسلک رقم می‌خورد، تربیت توحیدی نامیده می‌شود. با طرح این مقدمه به این بحث کلیدی می‌پردازیم که وجه تمایز و مخصصه اصلی مسلک سوم چیست و چه چیزی آن را نسبت به سایر مسالک ممتاز کرده است؟
مرحوم علامه ذیل مسلک سوم به نکته بسیار مهمی اشاره می‌کنند که دلالت‌های فراوانی در عرصه تربیتی دارد. ایشان تفاوت بنیادین مسلک توحیدی با دیگر مسالک را در «رفع» کلی رذایل می‌دانند و نه «دفع» جزء به جزء آنان و می‌فرمایند: «مسلک سوم انسان‌ها را از نظر اوصاف و طرز تفکر، طورى تربیت کرده که دیگر محل و موضوعى براى رذائل اخلاقى باقى نگذاشته و به عبارت دیگر اوصاف رذیله و خوىهاى ناستوده را، از طریق رفع از بین برده نه دفع، یعنى اجازه نداده که رذائل در دل‌ها راه یابد تا در‌صدد بر‌طرف کردنش برآیند، بلکه دل‌ها را آنچنان با علوم و معارف خود پر کرده که دیگر جایى براى رذائل باقى نگذاشته است.»
برای خواندن متن کامل گزارش، اینجا را بخوانید.