زینب مرزوقی، خبرنگار گروه نقد روز: این روزها بسیاری از دوستان و اطرافیان‌مان را می‌بینیم که درگیر علائمی شبیه به سویه‌های قبلی کرونا و آنفلوآنزا هستند. از طرفی دیگر آمارهای اعلام‌شده از سوی وزارت بهداشت نشان می‌دهد که کرونا مجددا در جامعه شیوع پیدا کرده است. علاوه‌بر تمام این موارد، ورود زائران اربعین حسینی و بیماری بسیاری از کربلایی‌ها با علائم سرفه، عطسه، آبریزش بینی و حتی چرک کردن و درگیری ریه نیز در این مدت برای خیلی‌ها این سوال را به وجود آورده که ویروس شیوع یافته چه ویروسی است؟ کروناست یا آنفلوآنزا. پیش از این در گزارشی مفصل با عنوان «طغیان دوباره کرونا؟ فعلا خبری نیست، اما محتاط باشیم»، درباره پیشگیری از ابتلا به ویروس و سویه جدید و البته لزوم تکمیل سبد واکسیناسیون کشور صحبت کرده بودیم.
سویه‌های جدید نگران‌کننده نیست
کیانوش جهانپور، درخصوص این پرسش که بیماری شیوع‌یافته آیا آنفلوآنزای فصلی است یا سویه جدید اُمیکرون، گفته بود که با توجه به اینکه عوارض و پیامدهای ابتلای به کرونا در ماه‌های اخیر خیلی کم شده است، قاعدتا تعداد تست اختصاصی که برای تشخیص کووید-19 انجام می‌شود خیلی نادر است و طبعا بسیاری از ابتلائات به شبه‌آنفلوآنزا یا علائم شبه‌گاستروآنتیپی که شما بیان کردید، ممکن است ناشی از ابتلا به کووید-19 باشد ولی تشخیص قطعی ندارد. به‌خاطر اینکه تست انجام نمی‌شود یا تست‌ها محدود است، البته قاعدتا این ویروس حذف‌شدنی نیست و در تمام جوامع وجود دارد. با توجه به موتاسیون‌هایی که پیدا می‌کند، ممکن است سویه‌های جدید با علائم جدیدی پدیدار شوند ولی همچنان به جهت مقایسه با سویه‌های قبلی -که در دوران اوج کووید در ماه‌هایی نوپدید محسوب می‌شد- نگران‌کننده نیست. می‌توان در حد آنفلوآنزاهای فصلی یا جهش‌های آنفلوآنزا به آن نگاه کرد. به‌لحاظ تشخیصی ساختار مدیریت بیماری‌های واگیر کشور و مراقبت‌های بعدی باید در حدی باشد که بتواند این سویه‌های جدید را سریع تشخیص دهد. جهانپور در گفت‌وگو با «فرهیختگان» درباره بهروزرسانی سبد واکسیناسیون گفت: «قاعدتا باید واکسنها در صورت امکان به‌روز شوند و این اتفاق در کشور درباره واکسن‌های تولید داخل (برکت‌پلاس) یک مورد افتاده است و تا سویه اُمیکرون آن بهروزرسانی شده است ولی متاسفانه برخوردی که با واکسن‌های تولید داخل شد، چه برخورد اقتصادی و چه نوع استقبال از سوی برخی بخش‌های دولتی، تولیدکننده‌ها با مشکلات تامین منابع اقتصادی خود و حتی با تاخیر در دریافت بهای واکسن‌های خود مواجه شدند؛ الان من این انگیزه‌ها را در تولیدکنندگان باانگیزه در ماه‌های نخست تولید واکسن کرونا نمی‌بینم؛ به‌هرحال دولت و بالاخص وزارت بهداشت -با منابعی که دولت در اختیار آن قرار می‌دهد- باید زمینه تولید واکسن در یک‌سری مراکز را دارا باشد و و عملیاتی نیز شده باشد و موضوع بهروزرسانی واکسنها را پیگیری کنند تا مساله واکسن به آرشیو و بایگانی سپرده نشود. این توان درحال‌حاضر قطعی و عملیاتی در کشور وجود دارد و امیدواریم این اتفاق رخ دهد.»
برای زیرسویه‌های اُمیکرون هیچ واکسنی در کشور نداریم
نوری‌زاده، استاد دانشگاه آزاد علوم پزشکی تهران نیز در گفت‌وگو با «فرهیختگان» در پاسخ به این سوالات که آیا آمار منتشر‌شده از کرونا واقعی است، ویروس شایع‌شده در بین مردم چه نوع ویروسی محسوب می‌شود و واکسیناسیون برای چه گروهی لازم است، گفت: «در حال حاضر در دنیا سه زیرسویه از اُمیکرون در گردش است. از این سه زیرسویه، دو زیرسویه نگران‌کننده‌تر است و یکی از این سه سویه هم بیشتر درحال گردش است؛ زیر سویه «ای جی5» و «بی‌اِی286» و «بی‌ای 6» هستند. از زیرسویه بی‌ای6 آمار زیادی گزارش نشده و احتمال می‌رود در دنیا این زیرسویه قالب نشود. دو زیر سویه دیگر می‌ماند. زیرسویه پیرولا که ریشه آن به بی‌اِی2 باز می‌گردد و بیشتر به بی‌اِی2 شبیه است اما 30 جهش نسبت به بی‌ای2 دارد که مهم‌ترین جهش آن، جهش آمینواسید است و زیرسویه را ایمنی‌گریز کرده. یعنی ایمنی قبلی‌مان از طریق این جهش، در سویه‌ای که نام بردیم کمتر است. زیرسویه دیگر، زیرسویه اِریس است که این زیرسویه نیز جهش آمینواسیدی دارد و ایمنی‌گریز است. آمارها نشان می‌دهد همین زیرسویه اِریس درحال قالب شدن است و ابتلای زیرسویه اریس در دنیا نسبت به پیرولا بیشتر است. مادرنا و فایزر برای این دو سویه واکسن تولید کرده و واکسنها نیز توسط اف‌دی‌ای تایید شده‌اند اما پیش از این برای اجداد این ویروس، واکسن‌های تایید‌شده‌ای هم بود که برخی افراد در دنیا آن واکسنها را تایید کرده‌اند. در کشور ما واکسن‌هایی که استفاده کردیم، برای سویه اصلی کرونا بود یعنی ما حتی برای اُمیکرون هم واکسن نداریم. اگرچه برکت برای سویه اصلی اُمیکرون واکسن تولید کرد اما تا به امروز بیشتر از 200 جهش از اُمیکرون گزارش شده و هر روز درحال تغییر است و ما برای زیرسویه‌های اُمیکرون، هیچ واکسنی در کشور نداریم و این می‌تواند نگران‌کننده باشد. اکنون در دنیا تا همین چند روز قبل برای زیرسویه اِریس واکسن مادِرنا و فایزر تولید شدند و تایید نیز گرفتند تا کشورهایی که به این واکسنها دسترسی دارند، از این واکسنها استفاده کنند. اما ما نه‌تنها برای اریس و پیرولا واکسنی نداریم بلکه برای ریشه و اجداد این زیرسویه‌ها نیز واکسن تهیه نکرده‌ایم. در دنیا بیشتر اریس است که درحال قالب شدن است. اما در کشورمان، درحال حاضر ردیابی دقیقی از این زیرسویه نداریم. چند روز گذشته بود که وزیر بهداشت ترکیه اعلام کرد 9 نفر مبتلا به زیرسویه اریس در ترکیه گزارش شده اما ما هنوز چنین گزارش‌هایی را در کشورمان نداریم. از آنجایی که تعداد تست‌ها در کشورمان بسیار پایین است، نمی‌شود گفت وضعیت کووید در کشورمان چگونه است. من هم قبول دارم که تعداد زیادی از افراد این روزها علائم سرماخوردگی دارند و اینها می‌تواند سرماخوردگی، کووید یا آنفلوآنزا باشد، اما به این دلیل که انجام تست بسیار پایین است، ما نمی‌توانیم دقیقا تشخیص بدهیم کدام یک از اینهاست. در ارتباط با تزریق دوز یادآور نیز که چند روز قبل وزارت بهداشت اعلام کرد تا افراد پرریسک‌تر اقدام کنند، باید عرض کنم از آنجایی که ما هیچ مطالعه‌ای از واکسن‌های قدیمی کرونا نداریم و نمی‌دانیم دقیقا این واکسنها چه تاثیری بر زیرسویه‌های جدید دارند، اطلاعی ندارم وزارت بهداشت دقیقا بر چه اساسی اعلام کرد تا افراد پرریسک اقدام به دریافت دوز یادآور کنند؛ چراکه اطلاعاتی در رابطه با تاثیر واکسن‌های قدیمی کرونا و واکسن زیرسویه اُمیکرون نداریم. من بارها عرض کرده‌ام که کووید در کشور ما و در دنیا تمام نشده و تنها شدت آن کمتر شده است. ما باید هم‌تراز و هم‌سطح دنیا، مطالعات‌مان درخصوص واکسنها را ادامه دهیم. پژوهشگران ما باید هم از لحاظ مالی و هم از لحاظ روحی حمایت شوند تا بتوانند مطالعات‌شان را ادامه دهند. ما حتی داروهای به‌روز‌شده‌ای مرتبط با زیرسویه‌های جدید که در دنیا استفاده می‌شوند را هم نداریم. من در هیچ خبر و مقاله‌ای ندیدم که وزارت بهداشت دغدغه‌ای نسبت به این امر داشته باشد. ما تا امروز، در بیشتر از 95 درصد از جهش‌های گزارش‌شده از کرونا، می‌بینیم که این جهش‌ها برپایه اسپایک پروتئین است و تمام واکسن‌هایی که در دنیا استفاده شده هم بر همین پایه است. خود ویروس کرونا پروتئینی دارد که ایمنی‌زایی آن بسیار بالاست و محققان و پژوهشگران‌مان می‌توانند از این پروتئین در مطالعات‌شان استفاده کنند. من امیدوار و مطمئنم که در آینده اگر واکسنی براساس پروتئین نوکلئوکپسید ساخته شود، به معنای واقعی می‌توانیم با کووید خداحافظی کنیم.»
چه افرادی باید واکسن آنفلوآنزا دریافت کنند؟
نوری‌زاده درباره بیماری شایع‌شده در کشورمان گفت که ما نمی‌توانیم به‌طور دقیق بگوییم که کرونا یا آنفلوآنزاست. اما وی معتقد است با توجه به بدن‌دردی که افراد گزارش می‌دهند به نظر می‌رسد بیشتر آنفلوآنزا باشد اما باز جواب دقیق‌تر را تست‌ها مشخص می‌کنند: «تا زمانی که تستی از فرد گرفته نشود به‌طور دقیق نمی‌توانیم بگـــــــــــــوییم آنفلوآنزا یا کووید است. ما می‌دانیم که در علائم زیرسویه‌های جدید، بدن‌درد هم می‌تواند باشد. فقط تنها تفاوتی که میان این دوتاست و به شکل واضح می‌توان آن را دید، این است؛ افرادی که به پیرولا مبتلا می‌شوند ممکن است علائمی مانند از دست دادن چشایی یا بویایی داشته باشند و می‌توانیم بگوییم که به کووید مبتلاست اما به‌طور قطع نمی‌توانیم از شیوع پیرولا یا اریس در کشورمان خبر دهیم. یعنی در اخبار رسمی می‌بینیم که چیزی گزارش نشده است. اما وقتی ما به دنبال زیرسویه اصلی نبوده و از نمونه‌ها، تعیین و توالی گرفته نمی‌شود؛ به‌طور مطمئن نمی‌توانیم بگوییم که آیا این زیرسویه‌ها در کشورمان وجود دارد یا نه.»
نوری‌زاده درباره توصیه‌ها به زدن واکسن در آستانه باز شدن مدارس و آغاز فصل سرد اشاره کرد که بهتر است زنان باردار و کودکان در معرض خطر واکسن آنفلوآنزا را تزریق کنند. اما انتخاب نوع واکسن بسته به شرایط افراد بسیار مهم است: «در کشورمان سه نوع واکسن آنفلوآنزا داریم؛ ایرانی، هلندی و فرانسوی. زیر 18 سال، نمی‌تواند واکسن آنفلوآنزای ایرانی تزریق کنند و بهتر است افراد با بیماری‌های زمینه‌ای این نوع واکسن را دریافت کنند. از آنجایی که ما در سال‌های قبل، برای کووید از ماسک استفاده می‌کردیم، برای آنفلوآنزا نیز همین کار را می‌کردیم و گزارش‌های ابتلا به آن کم بود. امسال از آنجایی که تعداد ابتلا به کووید کمتر است و به‌صورت پاندمی، ابتلا به کووید نداریم و استفاده از ماسک نیز کمتر شده، قطعا تعداد ابتلا به آنفلوآنزا بیشتر خواهد شد و به همین علت افرادی که پرریسک هستند، حتما واکسن آنفلوآنزا را تزریق کنند.»
واکسن‌هراس‌ها از ترس مردم منفعت می‌برند
این استاد دانشگاه آزاد علوم پزشکی تهران افراد ضدواکسن را کسانی دانست که به نوعی توهم توطئه دارند و حتی از وجود برخی بیماری‌ها منفعت می‌برند، برای همین واکسن‌هراسی می‌کنند: «این امر جدیدی نیست و قبلا هم وجود داشته‌است. می‌تواند مناظره‌هایی علمی در این باره صورت بگیرد اما متاسفانه وقتی دغدغه‌ای از جانب مسئولان بهداشت دیده نمی‌شود؛ تنها یک‌بار برای یک مناظره در این رابطه دعوت شدیم و هیچ‌وقت آن مناظره در میان مردم و فضای مجازی منتشر نشد. به همین علت، افرادی که هیچ تخصصی در رابطه با واکسن ندارند اما متخصصان خوبی برای ترساندن مردم محسوب می‌شوند، مردم را می‌ترسانند. برای تمام این ادعاهای ضدواکسن، پاسخ علمی وجود دارد و امیدوارم از افراد متخصص استفاده شود تا با این افراد مناظره یا گفت‌وگویی علمی صورت بگیرد؛ چراکه این پاسخ‌ها می‌تواند به جامعه کمک کند. متاسفانه حتی در بحث تزریق واکسن‌های خردسالی نیز، برخی از خانواده‌ها به کودکان خود واکسن تزریق نمی‌کنند و این می‌تواند موجب بروز مشکلاتی در سلامتی کودکان در بزرگسالی شود. مثلا براساس اطلاعی که نسبت به کشور ترکیه دارم، طی یک مدت، ماهانه تعداد ابتلا به سرخک بیشتر می‌شد. این امر احتمال دارد که در کشورمان نیز رخ دهد. چراکه اطلاع‌رسانی خوبی برای تزریق واکسن انجام نمی‌شود و ضدواکسن‌ها، تمام تلاش‌شان را می‌کنند تا خانواده‌ها را از تزریق واکسن پشیمان کنند.»