علی مزروعی، خبرنگار گروه نقد روز: در آستانه سفر رئیس‌جمهور به نیویورک برای شرکت در مجمع سازمان ملل، کنگره آمریکا روز چهارشنبه قانونی تحت‌عنوان قانون «مهسا» تصویب کرده و دولت این کشور را موظف به اعمال تحریمهای گسترده علیه ایران کرد. قانونی که به‌نظر می‌رسد به تصویب سنا نیز برسد. اما مفاد مهسا چیست و چه میزان در اوضاع سیاسی و اقتصادی ایران اثرگذار است؟
قانونی تنها با 3 مخالف!
قانون مهسا نخستین‌بار از سوی جیم بنکس، عضو کمیته نیروهای مسلح مجلس نمایندگان آمریکا حدود ۹ ماه پیش ارائه شده بود و حالا پس از بحث و بررسی در آستانه سالگرد فوت مهسا امینی با امضای 410 نفر از نمایندگان کنگره به تصویب رسیده است، تنها سه نفر یعنی ایلهان عمر، رشیده طالب و توماس مسی به تصویب این قانون رای منفی دادند. عمر نماینده مسلمان کنگره در حساب توئیتری خود دلیل مخالفتش با این قانون را نمایشی بودن و بی‌اثر بودن آن دانست. قانونی که به‌احتمال زیاد با رای حداکثری توسط مجلس سنا تصویب خواهد شد و درصورت این تصویب حتی مخالفت ریاست‌جمهوری این کشور با آن بی‌اثر خواهد بود.
ورود رهبر ایران به آمریکا ممنوع!
در این قانون پس از طرح ادعاهایی علیه ایران درمورد حقوق بشر و تروریسم تحریم‌هایی علیه چهره‌های حقوقی مسئول در ایران وضع‌شده که دامنه آن حتی رهبر انقلاب را نیز شامل میشود و رئیس‌جمهور آمریکا موظف‌شده هر 90 روز گزارشی از روند اجرای آن به کنگره بدهد. شخصیت‌های حقوقی تحریم‌شده به این شرح در بندD مورد اشاره قرار گرفته‌اند:
1- رهبر ایران و هر مقامی که در دفتر مقام‌معظم‌رهبری مسئولیت دارد.
2- رئیس‌جمهور ایران و هر مقامی که در دفتر رئیس‌جمهور مسئولیت دارد و همچنین کابینه رئیس‌جمهور اعم از وزیران کابینه و معاونان اجرایی رئیس‌جمهور.
3- هر نهادی اعم از بنیادها و مجتمع‌های اقتصادی تحت نظارت دفتر رهبر انقلاب.
4- هر مقام رسمی از هر نهادی که تحت‌مالکیت یا کنترل رهبر انقلاب یا دفتر مقام‌معظم‌رهبری است.
علاوه‌بر این موارد هر فردی که توسط توسط وزیر خزانه‌داری آمریکا، با مشورت یا به توصیه وزیر امور خارجه این کشور تعیین شود نیز به بهانه‌های حقوق بشری می‌تواند تحت تحریم قرار گیرد.
تلاش برای گرفتن ضرب صحبت‌های رئیس‌جمهور
دولت‌های غربی و خرده ابزارهای اپوزیسیون آنها همواره سعی داشته‌اند با خیمه‌شب‌بازی صحبت‌های نماینده ایران در این تریبون را به حاشیه ببرند. سال گذشته فوت مهسا امینی این دستاویز را فراهم آورد و امسال نیز سالروز فوتش به بهانه تبدیل شده است. همزمان با انتشار فراخوان‌های اپوزیسیون برای التهاب خیابان‌های ایران در آستانه سفر رئیس‌جمهور به نیویورک برای شرکت در مجمع سازمان ملل کنگره آمریکا روز چهارشنبه قانونی تحت‌عنوان قانون مهسا را تصویب و دولت این کشور را موظف به اعمال تحریمهای گسترده علیه ایران کرد. تحریم‌هایی که رهبر انقلاب و رئیس‌جمهور کشورمان را نیز شامل می‌شد تا بتواند پس از شکست پروژه سال گذشته یک پیام حمایتی برای تکرار‌کنندگان آشوب ساطع کرده باشد؛ پیامی که سیاست‌های درحال اجرای دولت آمریکا خلاف آن را نشان میدهد و به‌نظر نمی‌رسد بیش از یک بازی رسانهای کاربردی داشته باشد. پیش از این اپوزیسیون خارج‌نشین با سوءاستفاده از نام مهسا امینی منشوری به نام او منتشر کرد که قرار بود سند همبستگی‌‌اش باشد اما دعوا‌های منفعت‌طلبانه صاحبان منشور مهسا خیلی‌زود مسیر سطل آشغال را در مقابل آن قرار داد. واقعیت‌های میدانی نشان میدهد قانون کنگره که عنوان مهسا روی آن نهاده شده نیز احتمالا سرنوشتی مشابه پیمان همنام خود خواهد داشت.
در صحنه عمل اتفاق دیگری درحال رخ دادن است
آمریکاییها علی‌رغم اینکه بارها حمایت خود از آشوب‌ها را اعلام کرده‌اند و مدعی بودند که برنامه‌ای برای بازگشت به میز مذاکرات احیای برجام ندارند، نهایتا با دیوار واقعیت جامعه ایران برخورد و حتی نسبت به شرکای اروپایی خود هم در بازگشت به مذاکره پیش‌دستی کرده‌اند. خروجی این مذاکرات به تبادل پنج جاسوس آمریکایی با پنج ایرانی انجامید که به‌زودی مراحل اجرایی آن پس از بازگشت 6 میلیارد دلار از داراییهای بلوکه‌شده ایران نهایی میشود. این توافق صدای رضا پهلوی را نیز درآورده و او در گفت‌وگویی خواستار آن شده که پول‌های بلوکه‌شده به جای ایران در اختیار اپوزیسیونی قرار گیرد که او آنها را مردم می‌نامد. آمریکاییها پس از این مذاکرات درمورد از سرگیری مذاکرات احیای برجام که به‌طوری غیرمستقیم از طریق واسطه اروپایی آن را دنبال می‌کردند، اعلام آمادگی کرده‌اند. در پاسخ وزیرخارجه کشورمان بارها اعلام کرده که درصورت از سرگیری مذاکرات متن سپتامبر مبنا خواهد بود، یعنی همان متنی که همه طرف‌ها نسبت به محتوای آن اعلام رضایت کرده بودند و آشوب‌های ایران باعث شد طرفین غربی از امضای آن سر باز بزنند.
قانونی برای قدرت‌نمایی
با وجود آنکه این طرح نام قانون را دارد، اما برای تبدیل شدن به قانون باید به تصویب سنا و سپس امضای رئیس‌جمهور آمریکا برسد و هنوز این طرح شکل قانون اجرایی را به خود نگرفته است اما به‌نظر می‌رسد که به تصویب خواهد رسید. چه تا زمان تصویب و چه بعد از تصویب قانون مهسا آمریکاییها قرار است استفاده رسانهای جدی از آن داشته باشند. اما از آنجا که چهره‌ها و نهادهای ذکرشده در این قانون از پیش هم جزء تحریمهای آمریکا بودند، امکان سفر آنها به این کشور پیش از این هم وجود نداشت و هیچ تحریم بانکی و نفتی یا حتی اقتصادی که برای جمهوری اسلامی ایران مهم باشد در آن وجود ندارد، اینها باعث میشود این قانون تنها به یک اقدام سیاسی فرمالیته در جهت قدرت‌نمایی‌های آمریکا تلقی شود.
نمونه‌هایی دیگر از قانون‌های نمایشی آمریکا
این نخستین‌بار نیست که کنگره آمریکا برای ظهور و بروز رسانهای تن به تصویب قوانین نمایشی علیه ایران میدهد. پیش از این در سال 2015 کنگره آمریکا قانون «اینارا» را به تصویب رسانده بود. مطابق این قانون که لایحه بازبینی توافق هسته‌ای ایران نام دارد هر توافق مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران که ایالات متحده را درقبال ایران متعهد کند، باید به کنگره گزارش شود و کنگره این حق را خواهد داشت هر توافقی را که در مذاکرات گروه 1+5 با ایران با هدف جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای حاصل شده است، مورد بازبینی قرار دهد. این قانون درحالی در می 2015 به تصویب رسید که دوماه پس از آن ایران و اعضای 1+5 بدون هیچ گونه مشورتی از کنگره برجام را امضا کردند.
توافق اخیر ایران و آمریکا درمورد تبادل زندانیان و آزادسازی داراییهای بلوکه‌شده ایران که برخی گزارش‌های رسانههای غربی از پیوست هسته‌ای آن خبر داده بودند نیز نمونه دیگری است که نشان میدهد این قانون کارکرد جدی نداشته و در مواقع لازم به آن توجهی نمی‌شود. همچنین در مصوبه دیگری که به تصویب کنگره رسیده دولت آمریکا ملزم شده است که اگر بخواهد علیه کشوری اعلان جنگ بکند باید از کنگره مجوز بگیرد اما افغانستان، عراق، روسیه و لیبی همگی مواردی هستند که آمریکا در آنها وارد جنگ‌شده اما اعلام جنگ نکرده است تا نیاز به گرفتن مجوز نداشته باشد. در ماجرای ترور شهید سلیمانی که به‌نوعی اعلان جنگ با ایران بود و پیامد‌های منفی برای کاخ سفید داشت ترامپ از کنگره مجوز نگرفت و باید گفت قانون مهسا به همین ترتیب خروجی خاصی نخواهد داشت.
مهسا فقط مصرف رسانهای دارد
همزمان با نزدیک شدن به سالگرد التهابات سال گذشته کشور، قانون مهسا به نظر می‌رسد قرار است آتش خاموش‌شده درگیری‌‌ها و التهابات را دوباره روشن کند. چون به گفته بسیاری از کارشناسان بین‌المللی به جز استفاده رسانهای و تنها تحت فشار گذاشتن روانی مقامات ارشد کشور کارایی دیگری از جمله سیاسی و اقتصادی نخواهد داشت و تنها مصرف رسانهای آن می‌تواند در شهریورماه و برای فشار هرچه بیشتر به تیم ایرانی دولت جمهوری اسلامی ایران در مدت اقامت در نیویورک برای شرکت در نشست سازمان ملل متحد باشد.
در گفت‌وگویی که با حمیدرضا غلامزاده، کارشناس مسائل بین‌الملل پیرامون اثرات قانون مهسا داشته‌‌ایم، او بر این گزاره تاکید دارد که قانون مهسا از کارهای نمادین آمریکاست که بخش زیادی‌اش به سیاست داخلی آنها باز‌می‌گردد. او در این‌باره توضیح میدهد: «به‌طورکلی بخش عمده‌‌ای از سیاست آمریکا نمایشی و نمادین است. در سیاست خارجی هم همین است. تصویب قانون مهسا یکی از این نمادهاست که صرفا کارکرد جو‌سازی علیه ایران دارد. نمایندگان کنگره با این کار به دنبال این بودند که بگویند یک کاری انجام داده‌اند و قانون‌شان هیچ نتیجه عملیاتی نخواهد داشت. دیگر تحریمی برای اعمال کردن باقی نمانده است و این قانون هم اگر به سنا رفته و رئیس‌جمهور آن را امضا کند، صرفا چند اسم به لیست تحریمها اضافه خواهد شد و چیز جدیدی نیست. نمایندگان کنگره چه برای انتخابات ریاست‌جمهوری و چه برای انتخابات یک‌سوم سنا نیاز به این ژست‌های سیاسی دارند. افکار عمومی آمریکا طبیعتا دارد رسانههای جریان اصلی را دنبال میکند و اخبار اپوزیسیون ایران را از تریبون رسانههای غربی می‌‌شنود. این امر باعث ایجاد فشار روانی میشود که نمایندگان را وادار به چنین کنش‌هایی میکند. آمریکاییها اگر لازم باشد به‌موقعش از مواضع‌شان عقب‌نشینی کرده و همراهی کاملی با ایران خواهند داشت و این قانون هیچ اثری بر سیاست خارجی آمریکا ندارد.»
حرکت اروپاییها روی ردپای کنگره
همزمان با تصویب قانون مهسا توسط کنگره آمریکا، تروئیکای اروپایی با قرائت بیانیه‌ای ضدایرانی در نشست فصلی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ضمن متهم کردن ایران به عدم اجرای برجام اعلام کرده‌اند که به لغو تحریمهای ایران پایبند نمی‌مانند. تحریم‌هایی که با رسیدن بندهای غروب موعد لغو آنها یک به یک درحال رسیدن است و طرف‌‌های غربی با نارضایتی از این امر به دنبال مانع شدن در روند اجرای آن هستند. غلامزاده این اقدام طرف‌‌های اروپایی را این‌گونه تحلیل میکند: «اروپاییها نمی‌‌خواهند از برجام بیرون آمده و بگویند که آن را قبول ندارند. از طرف دیگر کاری از دست آنها برنمی‌‌آید. آنها تحریمهای سازمان ملل را که مطابق برجام لغو می‌‌شوند بر‌نمی‌‌دارند و تحریمهای سازمان ملل تبدیل میشود به تحریمهای تفکیک‌شده کشورها و به این ترتیب اروپاییها و آمریکاییها خودشان جداگانه علیه ایران تحریم وضع می‌کنند. تحریمهای این کشورها صرفا یک تلاش خام است تا هم در حفظ محدودیت‌های برجام کم‌کاری نکرده باشند و هم مجبور نشوند بگویند ما برجام را از بین برده‌ایم، در نتیجه برجام در وضعیت کما و حیات نباتی نگه داشته میشود. به نظرم بهترین وضعیت برجام همین چیزی است که الان اجرا میشود. ایران روابط سیاسی و اقتصادی‌اش را با جهان ارتقا داده است. همکاری با سازمان شانگهای، عضویت در بریکس و سیاست توسعه روابط با همسایگان بدون احیای برجام و بدون اینکه ایران محدودیتی را بپذیرد، پیش رفته است. این یعنی ایران بی‌نیاز از رفع تحریمها از طریق برجام توانسته روابط خودش را جلو ببرد و اروپاییها در این ماجرا دست‌شان خالی شده است. در برجام هم دست برتر را ندارند و میزان فروش نفت ایران به وضعیت عادی بازگشته است. به همین دلیل اروپاییها با عدم لغو تحریمها ژست رسانهای می‌‌گیرند. اگر تحریمها را بر‌ندارند اتفاق خاصی رخ نمی‌دهد، چون ایران نهایتا به انگلیس و آلمان و فرانسه که نمی‌خواهد اسلحه بفروشد. ما با دیگران داریم کار می‌کنیم و کاری هم با آنها نداریم. هر زمان تحریمها را بردارند ما هم بهتر استفاده می‌کنیم اما الان شرایطی به وجود آمده که دست برتر با ماست و آنها مجبورند که با فضا‌سازی و ژست از موضع بالا برخورد کنند. روابط دیپلماتیک نرمال و عادی جلو می‌‌رود و معلوم است که اروپاییها فضای سال قبل را ندارند.
قانون مهسا و آزادسازی دارایی‌ها؛ حرکاتی متضاد اما غیرمتزاحم
کنگره آمریکا درحالی قانون ضدایرانی مهسا را تصویب کرده است که همزمان دولت این کشور درحال اجرایی کردن توافقی برای آزادسازی منابع بلوکه‌شده ایران و تبادل زندانیان با تهران است. برخی این اقدام کنگره را واکنشی به توافق ایران و آمریکا می‌دانند. واکنشی که قرار است از هجمه به دولت برای نمایندگان کنگره رای تولید کند. غلامزاده اما قانون مهسا و مذاکرات ایران و آمریکا بر سر آزادی داراییهای بلوکه‌شده را غیرمتزاحم با یکدیگر دانسته و در این‌باره توضیح میدهد: «برای اینکه قانون مهسا بخواهد اجرا شود ابتدا باید به تصویب سنا و سپس به امضای رئیس‌جمهور برسد که طی کردن این فرآیند زمان زیادی می‌‌طلبد. حتی رئیس‌جمهور نیز برای بررسی و امضای قانون دو هفته زمان دارد. به همین دلیل بر فرض اینکه این قانون به امضای رئیس‌جمهور برسد. تزاحمی با این موضوع ندارد. همچنین در سیاست خارجی کشورها مسائل را از یکدیگر تفکیک کرده تا بتوانند به راه‌حل برسند. در ماجرای تبادل دو طرف دارند کاملا عملیاتی نگاه می‌کنند. ایران می‌خواهد پول‌‌ها آزاد شود. آمریکاییها نیز می‌خواهند زندانیان‌شان آزاد شوند و طبیعتا کاری نمی‌کنند که مانع از این توافق شود به همین دلیل نیز وقعی به اعتراضات نخواهند نهاد. فرآیند آزادسازی پول‌‌ها آغاز شده و احتمالا تبادل هم انجام شود. هجمه و فضا‌سازی علیه توافق خواهد بود همان‌طور که ترامپ هم قبلا در مورد آن صحبت کرده است ولی خیلی تزاحمی ندارد.»
آمریکا برای مشکلات حقوق‌بشری خود قانون بنویسد
آمریکا که به بهانه‌های حقوق بشری دولت‌های مخالف خود را تحت تحریم و فشار قرار میدهد خود با انبوهی از مشکلات حقوق‌بشری مواجه است که به هیچ عنوان توسط امپراتوری رسانهای کاخ سفید نمایش داده نمی‌شود. حضور بیش از دومیلیون نفر در زندان‌های آمریکا و در اختیار داشتن جایگاه نخست جهان از این نظر، کشته شدن بیش از 40 هزار آمریکایی با گلوله اسلحه تنها در سال 2022، داشتن بیش از نیم میلیون بی‌خانمان، اسلام‌هراسی و تبعیض نژادی علیه سیاه‌پوستان و آسیایی‌تبارها بخشی از مهم‌ترین فجایع حقوق بشری است که دولتمردان آمریکا در داخل این کشور با آن درگیرند. به این فجایع می‌توان لیست بلند‌بالایی از حملات نظامی خارجی به‌ویژه در خاورمیانه را اضافه کرد که مطابق تحقیقات دانشگاه براون، منجر به کشته شدن بیش از 900 هزار نفر شده و 6 تریلیون دلار نیز هزینه مالی داشته است.