زهرا رمضانی- فاطمه طاری‌بخش خبرنگار گروه دانشگاه: غذا خوردن را باید یکی از لذت‌های ابدی و ازلی آدمی دانست و اهمیت آن تا جایی است که برخی از دانشگاه‌ها در رشته‌‌های مرتبط آشپزی و آشپزی ملل اقدام به تربیت دانشجو می‌کنند یا آشپزهای بنامی که شهره جهانی دارند. البته غذا همان اندازه که دنیای شیرینی دارد، در محیط دانشگاهی کشور شکل و شمایل متفاوتی به خود گرفته و به نظر می‌رسد بیشتر از اینکه بعد جذابیت و شیرینی آن به چشم بیاید، بعد دردسرهایش پررنگ‌تر است. اتفاقی که باعث شده تا مقوله غذای دانشجویی همیشه یکی از مباحث پرچالش مسائل صنفی به شمار برود.
با رشد ۶۷ درصدی غذای دانشجویی ۱۰ هزار تومان شد
پیش از آغاز سال تحصیلی یکی از موضوعات مهم هم برای دانشجویان و هم روسای دانشگاه‌ها، بحث نرخ‌های جدید است. نرخ‌هایی که براساس آن هر دو طرف ماجرا می‌توانند برنامه‌ریزی‌های لازم را برای دخل و خرج خود داشته باشند. در این میان باید به این مهم هم توجه شود که کیفیت پایین غذا باعث شده تا دانشجویان گاه‌وبیگاه صف‌های اعتراضی خود را با چیدن ظروف غذا در کف سلف یا حیاط دانشگاه به گوش مسئولان برسانند؛ از طرف دیگر قیمت تمام‌شده غذا طی سال‌های اخیر با افزایش تورم، بار مالی مضاعفی را بر دوش دانشگاه‌ها گذاشته است. باری که البته دانشجویان چندان در جریان آن قرار نمی‌گرفته و نمی‌گیرند. برای درک بهتر این مساله کافی است نگاهی داشته باشیم به نرخ غذای دانشجویی برای سال تحصیلی جدید؛ روز گذشته مسعود گنجی، رئیس صندوق رفاه وزارت علوم نرخ غذای جدید را اعلام کرد. به گفته او غذای دانشجویی در سال تحصیلی جدید در سه سطح قیمتی کم‌هزینه 5 هزار تومانی، متوسط 8 هزار تومانی و پرهزینه 10 هزار تومانی ارائه می‌شود که نشان می‌دهد در بخش غذای متوسط افزایش 100 درصدی و در بخش پرهزینه هم افزایش 67 درصدی قیمت را نسبت به سال گذشته شاهد هستیم. باید این مهم را هم در نظر گرفت که سال گذشته غذایی با عنوان کم‌هزینه در بخشنامه سازمان امور دانشجویان وجود نداشت، با این حال با یک حساب سرانگشتی می‌توان نتیجه گرفت دانشجو در ظرف یک ماه با فرض اینکه هر روز بخواهد از غذای سلف استفاده کند، باید در بهترین حالت 300 هزار تومان و در کمترین حالت هم 150 هزار تومان برای یک وعده غذایی در سال تحصیلی جدید هزینه کند.
این رشد در مقایسه با نرخ مصوب غذا در سال تحصیلی
1401-1400 در بخش غذای با قیمت متوسط رشد 281 درصدی و برای غذای پرهزینه هم رشد 185 درصدی را تجربه می‌کند. طبیعتا با در نظر گرفتن میزان رشد برای سال تحصیلی جدید، باید اعلام کرد سازمان امور دانشجویان کمترین میزان اعمال رشد را در نظر گرفته و این مساله به نفع قشر دانشجو و البته به ضرر دانشگاه‌ها تمام خواهد شد.
سهم دانشجویان از غذا زیر 20 درصد باقی ماند
مسعود گنجی، رئیس صندوق رفاه دانشجویان که صحبت‌های روز گذشته او، حکایت از روزهای سخت برای مسئولان برای تامین هزینه مورد نیاز پخت‌وپز غذای دانشجویان دارد؛ درخصوص طرح این صندوق برای غذا در سال تحصیلی جدید گفت: «اجرای طرح‌های مختلف به تامین زیرساخت‌های مختلف نیاز دارد که متاسفانه در برخی از دانشگاه‌ها این زیرساخت‌ها موجود و در برخی دیگر وجود ندارد، از این رو اجرای طرح‌های ما به سال آینده موکول شده است. به تمام دانشگاه‌ها گفتیم که زیرساخت‌ها را آماده کنند، اما به این دلیل که بستر آماده نیست، امسال به روال گذشته غذای دانشجویی در اختیار دانشجویان قرار می‌گیرد. طبیعتا ادامه وضعیت فعلی واقعا سخت است، اما ما مجبور هستیم تا روشی که امکان‌پذیر است را هرچند که بهترین روش نباشد به مرحله اجرا برسانیم.»
گنجی گفت: «در طرح جدید به دنبال این هستیم که انواع گوناگون غذاها در دانشگاه‌ها پخت شود و هر کس با سلیقه خود بتواند غذای مورد نظرش را انتخاب کند و درصدی از هزینه غذا را خودش بپردازد و مابقی آن را دانشگاه‌ها بپردازند. البته سعی می‌کنیم سهم دانشجو در این طرح کمتر از 20 درصد باشد. یکی از روش‌هایی که می‌تواند به اجرایی شدن این طرح کمک کند، رستوران‌های خودگردان است. مشکل ما این است که سلف‌های مکمل در تمام دانشگاه‌ها وجود ندارد، درحالیکه اگر وجود داشت ما می‌توانستیم با سلف‌های مکمل این طرح را پیش ببریم.»
او درباره فواید این طرح عنوان کرد: «یکی از آثار ایجاد سلف‌های مکمل در دانشگاه‌هاست، در این سلف‌ها هر نوع غذایی که امکان طبخ دارد و بعدا دانشجو به میل خودش می‌تواند غذا را انتخاب کند. یکی دیگر از موضوعات این است که ارزان بودن غذا باعث می‌شود کیفیت پایین بیاید و اگر کیفیت پایین بیاید، دانشجو به جای اینکه 6 یا 10 هزار تومان برای خرید غذا بدهد، از بیرون غذا تهیه می‌کند و غذای بیرون هم که بسیار گران است و حتی اگر بخواهد غذایی باکیفیت دانشگاه را از بیرون تهیه کند از حیث هزینه‌ای به‌ضرر او خواهد بود. ما می‌خواهیم جلوی این موضوع را بگیریم تا دانشجویان ضرری نبینند. از طرفی فست‌فود هم مورد تایید ما نیست.»
گنجی در همین زمینه افزود: «ما با سلف‌های مکمل، طرح‌های صندوق را شروع خواهیم کرد. برخی دانشگاه‌های ما هستند که سلف ندارند و غذا را از بیرون دانشگاه تهیه می‌کنند. ما برای اینکه دانشجویی متضرر نشود، به‌دنبال این هستیم که زیرساخت‌ها را در تمام دانشگاه‌ها تامین کرده تا بر این اساس بتوانیم برنامه‌مان را اجرایی کنیم.»
باید بودجه غذا به‌صورت مستقیم به دست پیمانکار برسد
با وجود اینکه امسال عملا بنا نیست تغییری در شیوه اجرای غذای دانشجویی ایجاد شود، اما گنجی درباره تامین مالی تغذیه دانشجویی در دانشگاه‌ها اینطور گفت: «سازمان برنامه‌وبودجه، مبلغی را برای تغذیه دانشجویی درنظر گرفته که تا 3 ماه اول سال و 6 ماه دوم سال در اختیار دانشگاه‌ها قرار می‌دهد. امیدواریم که این روال ادامه داشته باشد و مانند سالیان گذشته، مبلغی که قرار است به دانشگاه‌ها تخصیص یابد، داده شود تا دانشگاه‌ها با مشکل مواجه نشوند و قرار است امروز مبلغ دقیق اعلام شود؛ همچنین بناست بخشنامه غذای دانشجویی و میزان اجاره‌بها برای سال جدید مشخص شود.»
رئیس صندوق رفاه با اشاره به کسری بودجه سال گذشته دانشگاه‌ها در حوزه غذا، بیان کرد: «دولت، تخصیص دانشگاه‌ها را به 120 درصد رساند و برای برخی دانشگاه‌ها را بیش از آن چیزی که در سال گذشته دیده شده بود درنظر گرفت و مشکل را تقریبا حل کرد. معمولا دولت تا آخر سال سعی می‌کند مشکلات دستگاه‌های اجرایی را حل کند. مساله دیگر اینکه فکر و ذکر ما این است که دانشجو بدون غذا نماند و در همین راستا حتی صندوق‌های خیریه‌ای را راه‌اندازی کردیم تا افرادی که پول غذا ندارند از این صندوق کمک بگیرند و کارت‌های تغذیه شارژ شود. دانشجو باید غذای خود را بخورد و نباید مشکلی داشته باشد.»
گنجی درباره نحوه تخصیص بودجه تغذیه تصریح کرد: «از نظر من بهتر است که این بودجه به دست صندوق برسد؛ چراکه ما می‌دانیم چگونه این بودجه را مدیریت کنیم. در اصل بودجه باید به‌دست دانشگاه‌ها برسد و اگر این پول را به صندوق بدهند ما به میزانی که برای هر دانشگاه نیاز داشته باشیم، آن را تخصیص می‌دهیم. با این کار هر پولی که به دست می‌آید به دست پیمانکاران می‌رسد. در برنامه ششم بند پ ماده 65 این موضوع دیده شده بود اما مجریان صلاح ندیدند که بودجه را به صندوق تخصیص دهند، درحالیکه اگر بودجه به دست صندوق برسد، ما مستقیم آن را به پیمانکارانی می‌دهیم که دانشگاه‌ها با آن قرارداد بستند.»
کسری بودجه 2 هزار میلیاردی در آغاز سال تحصیلی
چالش مالی دانشگاه‌ها برای تامین اعتبار غذا موضوعی نیست که تنها مربوط به امسال باشد. هرچند غذای دانشجویی را باید یکی از پرحاشیه‌ترین مسائل صنفی در فضای دانشگاهی دانست که تا چندسال پیش گاه کیفیت پایین و پیدا شدن موجودات موذی در ظروف غذا، بهانه‌ای می‌شد برای اعتراض دانشجویی اما بعد از پایان همه‌گیری کرونا و آغاز حضوری کلاس‌های درس، قیمت سرسام‌آور آن و ناکافی بودن بودجه تخصیص یافته صدای روسای دانشگاهی و البته خود متولیان نظام آموزش عالی را بلند کرده است. به نظر می‌رسد گره مشکلات مرتبط با غذای دانشجویی با توجه به افزایش تورم، هر سال کورتر و شکاف بین کسری بودجه در این بخش هم بیشتر می‌شود. با وجود اینکه بهمن سال گذشته علی خطیبی، معاون اداری و مالی وزیر علوم به شیوه ارائه غذای دانشجویی انتقاد و اعلام کرده بود اگر بخواهیم همچنان بر همان منوال حرکت کنیم، از لحاظ مالی به مشکل برمی‌خورد، به‌نظر می‌رسد امسال این انتقاد رنگ واقعیت به خود گرفته است. به عبارت دیگر روز گذشته خطیبی در نشست روسای‌دانشگاه‌ها به‌صراحت اعلام کرده بود که با تداوم وضعیت فعلی در حوزه غذا، عملا با کسری حداقل 2 هزار میلیارد تومانی روبه‌رو خواهیم شد، اما صحبت‌های این مسئول جالب‌تر هم می‌شود؛ چراکه او گفته اگر نتوانیم این شرایط را کنترل کنیم، این مبلغ تا پایان سال به 4 هزار میلیارد تومان هم خواهد رسید! عددی که قطعا می‌تواند دانشگاه‌ها را با چالش‌های جدی در این زمینه روبه‌رو کند.
الگوی جدید غذای دانشجویی شاید برنامه هفتم
با وجود تکرار دوباره کسری بودجه در حوزه غذای دانشجویی و البته اعلام نرخ غذا که در گران‌ترین قیمت به 10 هزار تومان می‌رسد، آنچه مسلم است اینکه امسال دانشگاه‌ها نمی‌توانند براساس همان الگوی قبلی در حوزه تامین غذای دانشجویی حرکت کنند. با این حال تغییر مسیر دانشگاه‌ها در این حوزه از اواخر سال 1400 در دستور کار مسئولان سازمان امور دانشجویان قرار گرفت و این مهم در سال گذشته با اعلام سه مدل جایگزین رنگ و بوی جدی به خود گرفت. 14 شهریور هم مسعود گنجی، رئیس صندوق رفاه بار دیگر به این مساله تاکید و اعلام کرده بود: «با توجه به اینکه دانشجویان نباید از نظر رفاهی به مشکل بخورند، بحث غذای دانشجویی تمام فکر و ذکر برنامه‌ریزان این سازمان را به خود مشغول کرده و به همین دلیل الگوهایی را طراحی کرده و مورد بررسی قرار می‌دهیم تا ان‌شاءالله در آینده شاهد رفاه بیشتر دانشجویان باشیم.» اما واقعیت این است که غذای دانشجویی امسال هم بناست بر همان پاشنه قدیمی برای دانشگاه‌ها بچرخد. هرچند که رضا صابری، معاون حقوقی وزیر علوم روز گذشته در اجلاس روسای دانشگاه‌ها وعده جدیدی با تقاضا از مسئولان دانشگاهی و اساتید و مسئولان آموزش عالی، از مسیر جدید برای تغییر وضعیت غذای دانشجویی صحبت کرده بود. به گفته او، باید با رایزنی و تعامل با نمایندگان مجلس، شیوه توزیع غذا دانشجویی را از طریق اصلاح آن در برنامه هفتم دنبال کنند؛ موضوعی که البته مشخص نیست چقدر به واقعیت نزدیک شود و حتی درصورت گنجاندن آن در برنامه هفتم، تا چه میزان امکان اجرایی شدن داشته باشد.
با این حال نمی‌توان از کنار این مساله هم به‌راحتی گذشت که طبیعتا با افزایش هزینه‌ها برای دانشگاه‌ها در بخش‌های مختلف و همچنین عدم تخصیص بودجه کافی به موضوع تغذیه، تامین چهار قلم اساسی برای دانشگاه‌ها و در یک کلام همکاری با پیمانکاران سخت‌تر می‌شود؛ موضوعی که ماحصل آن کاهش کیفیت غذا خواهد شد. هرچند نمی‌توان از هزینه پایین غذای دانشجویی از سال جدید به راحتی گذشت، اما پایین نگه داشتن دستوری قیمت این بخش به معنای کاهش محسوس کیفیت غذا خواهد بود، موضوعی که می‌تواند خود جرقه‌ای برای برگزاری مشکلات صنفی عدیده‌ای در فضای دانشگاهی کشور شود.