ندا اظهری، مترجم: تا پیش از اینکه کرونا گریبان دنیا را بگیرد، تقریبا 90 درصد آموزش عالی دنیا به شیوه حضوری و در کلاسهای درس دانشگاهی برگزار میشد. پلتفرمهای آنلاین هم در برخی موارد در اختیار بود اما غالبا دانشگاهها و استادان از آن استقبالی نمیکردند. اما سر و کله همهگیری کرونا که پیدا شد، با تعطیلی بسیاری از دانشگاهها و مراکز آموزش عالی و بسته شدن مرزها و نبود امکان تردد برای دانشجویان بینالمللی، فناوری به کمک آموزش عالی آمد و پلتفرمهایی که وجود داشتند و نیز پلتفرمهایی که بسته به نیاز جامعه توسط محققان و فناوران طراحی و روانه بازار شد، به این بخش کمک کرد تا بتواند در دوران همهگیری با این چالش کنار بیاید و علاوهبراین، دانشجویان از تحصیل بازنمانند. انجمن غیرانتفاعی Educause در آمریکا مسئولیت ارائه شبکه و سایر پلتفرمها را برای متخصصان ایتی فعال در آموزش عالی این کشور برعهده دارد. این انجمن در تازهترین نظرسنجی خود بعد از کرونا، از 982 عضو هیاتعلمی دانشگاههای آمریکا درباره شیوههای مختلف تدریس نظرسنجی کرده است. این نظرسنجی از 23 مارس لغایت 5 می2023 انجام شد که متشکل از 44 پرسش میشد.
این انجمن در فرآیند نظرسنجی، از یک رویکرد نمونهگیری طبقهای استفاده کرده و نمونهای از موسسات را براساس آمار ملی به دست آمده از وزارت آموزش عالی آمریکا، مرکز ملی آمار آموزش عالی، سیستم دادههای یکپارچه آموزش پس از دوره متوسطه و آموزش پس از متوسطه آمریکا در پاییز 2021 شناسایی کرده است. بیش از 982 شرکتکننده از 8 موسسه در این نظرسنجی شرکت کردند. معیارهای شرکت در این نظرسنجی براساس نرخ تکمیل 30 درصدی یا بیشتر نظرسنجی بوده است.
از آخرین نظرسنجی این انجمن در سال 2019 تاکنون، چشمانداز آموزش عالی آمریکا تغییرات شگرفی را چون همهگیری کرونا، نوسان در نرخ ثبتنامهای دانشگاهی و تغییر در بودجههای دولتی و پذیرش سریع روشهای آموزشی متعدد و فناوریهای جدید پشت سر گذاشته است. بعد از سه سال از شروع همهگیری کرونا، اعضای هیاتعلمی همچنان تدریس آنلاین را ادامه میدهند و در کنار آن، روش ترکیبی را نیز در دستور کار قرار دادهاند. آنها اگرچه نیاز به وجود روشهای متعدد را الزامی میدانند، اما بسیاری هنوز هم تدریس حضوری در کلاسهای درس را ترجیح میدهند؛ چراکه احساس میکنند دورههایی که آنلاین و ترکیبی هستند، چالشهایی را در رابطه با مشارکت دانشجو و سنجش فهم و نیازهای دانشجو مطرح میکنند.
آموزش حضوری؛ اولویت اکثریت اساتید
چهارچوب این نظرسنجی نشان میدهد که بیشتر تجربه یادگیری و تدریس در سه گروه آنلاین، ترکیبی و یادگیری حضوری اتفاق میافتد. طبق نظرسنجی انجامشده، اکثر اعضای هیاتعلمی (حدود 53 درصد) اعلام کردند که تدریس به شیوه حضوری را ترجیح میدهند اما تقریبا همه این استادان تمایل دارند از فناوری بهعنوان پشتیبان و کمکی در کنار تدریس حضوری استفاده کنند. اما زمانی که حرف تدریس آنلاین و ترکیبی به میان میآید، 18 درصد از شرکتکنندگان با کاملا آنلاین شدن شیوه تدریس اعلام موافقت کرده و 20 درصد هم آموزش ترکیبی شامل تدریس آنلاین و حضوری را ترجیح دادهاند. این درصدها در مقایسه با سال 2019 تغییراتی کرده، بهطوریکه 73 درصد از استادان در آن سال آموزشهای حضوری را در اولویت خود اعلام کرده بودند.
میزان تمایل آنها به آموزشهای حضوری در سال 2023 در مقایسه با 2019 حدود 20 درصد کاهش یافته است. در همان سال و حدود یک سال پیش از کرونا، اقبال استادان به آموزشهای آنلاین تنها 9 درصد بوده است که در سال جاری 11 درصد رشد داشته است. البته بررسیها نشان میدهد که بهرغم تغییر اولویتها، الگوی کلی نسبت به دوران پیش از کرونا تغییری نکرده و به همان شیوه ادامه دارد بهطوریکه هنوز هم اولویت اصلی استادان دانشگاهی، تدریس حضوری و آخرین اولویت، آموزش آنلاین است.
دورههای حضوری نتیجه بهتری دارند
در این نظرسنجی از استادان خواسته شد نتایج تدریس و یادگیری را براساس شیوه تدریس خود در کلاسهای درس ارزیابی کنند. آنها در نظرسنجیها اعلام کردند که نتایج آموزش و یادگیری هنگام تدریس به صورت حضوری در مقایسه با شیوههای ترکیبی یا آنلاین به مراتب بهتر است. اکثر اعضای هیاتعلمی بیان کردند که ارتباط دانشجویان با کلاس درس و میزان مشارکت آنها در مباحث درسی در دورههای حضوری به ترتیب 91 و 89 درصد بوده که در مقایسه با میزان 39 درصدی ارتباط و 48 درصدی مشارکت دانشجویان در دورههای آموزش آنلاین و نیز میزان 61 درصدی ارتباط دانشجویان و 62 درصدی مشارکت آنها در دورههای ترکیبی به مراتب اثرگذاری بیشتری در نتیجه آموزش و یادگیری دارند. علاوهبراین، استادان در نظرسنجی اعلام کردند که در تدریس حضوری، کیفیت آموزشی تا 83 درصد و میزان یادگیری دانشجویان تا 70 درصد نسبت به سایر روشهای تدریس باکیفیت بالاتری انجام میشود. این در حالی است که کیفیت آموزشی در آموزش آنلاین 43 درصد و میزان یادگیری دانشجویان 27 درصد و در آموزش ترکیبی نیز به ترتیب 54 درصد و 47 درصد گزارش شده است.
48 ٪ اساتید در پساکرونا هم تدریس آنلاین داشتند
در این نظرسنجی همچنین از اعضای هیاتعلمی شرکت کننده، درباره تجربه آنها نسبت به تدریس آنلاین و ترکیبی پیش، حین و بعد از همهگیری کرونا پرسیده شد. طبق این آمار، تنها درصد کمی (حدود 4 درصد) اعلام کردند که هرگز دوره آنلاین یا ترکیبی را تجربه نکردهاند و حدود 96 درصد به نوعی این دو شیوه از تدریس را تجربه کردهاند. در این بین، حدود 96 درصد اعلام کردند که حداقل حین شیوع همهگیری کرونا، دستکم یک بار تجربه آموزش آنلاین یا ترکیبی را داشتهاند. اما این رقم در مدت دو سال بعد از همهگیری به 67 درصد میرسد. اما پیش از شروع کرونا، تنها 52 درصد اعلام کردند که تجربه تدریس آنلاین یا ترکیبی را داشتهاند. جالب است بدانید اکنون که دنیا از حالت اضطرار همهگیری خارج شده است، حدود نیمی از استادان (حدود 48 درصد) اعلام کردهاند که در پساکرونا حداقل یک دوره تدریس آنلاین یا ترکیبی را پشت سر گذاشتهاند که نشاندهنده نیاز و تقاضای جامعه دانشگاهی و آموزش عالی به برگزاری کلاسهای درسی به شیوه آنلاین و حتی ترکیبی بهرغم باز شدن کالجها و دانشگاههای آمریکاست.
4 مدل حمایت دانشگاهها از اعضای هیاتعلمی
اعضای هیاتعلمی مهمترین موارد حمایتهای آموزشی ارائه شده توسط موسسات فعال در آنها را ارزیابی کردهاند. انواع حمایتها به چهار حوزه اصلی تقسیم میشوند:
1. حمایت آموزشی: این نوع حمایت شامل طراحی آموزشی، دستیاران تدریس، زمان آمادهسازی، سیاست حمایت از انعطافپذیری در کیفیت آموزش؛ کمک به استفاده از فناوریهای شخصی و آموزشی.
2. فناوری و ابزارها: فناوری آموزشی حضوری مانند (واقعیت مجازی)، فناوری آموزشی (مانند ویدئوکنفرانس)، هوش مصنوعی، ابزارهای یادگیری تطبیقی، ابزارهای تحلیلی و واقعیت توسعهیافته.
3. فرصتهای شبکهسازی: شبکهسازی با اعضای هیاتعلمی در رشته مشابه و خارج از رشته فردی.
4. فرصتهای توسعه فردی: فناوری آموزشی حضوری، فناوری آموزشی آنلاین، هوش مصنوعی و ابزارهای یادگیری تطبیقی، واقعیت توسعهیافته، سیستمهای مدیریت یادگیری، تحلیل یادگیری، ارزیابی و طراحی یادگیری، در دسترس بودن و اقامت و فراگیری و تعلق دانشجو.
اعضای هیاتعلمی در این نظرسنجی کمکهای آموزشی، فناوری و شبکه را بهعنوان فرصتهای «مهم» و «مهمتر» عنوان کردهاند. نخستین فرصت مهم استادان در کلاسهای درس استفاده از حمایتهای آموزشی است و 92 درصد از آنها «شرط زمان آمادهسازی» را مهمترین بخش در حمایت آموزشی عنوان کردهاند. 68 درصد از آنها نیز «حمایت طراحی» را دومین مورد مهم فرصتهای آموزشی بیان کردهاند. علاوهبراین دو فناوری مهم بهعنوان فرصت فناورانه، فناوریهای آموزشی آنلاین با 76 درصد و فناوریهای آموزشی حضوری با 69 درصد اعلام شدهاند. در فرصت شبکهسازی، 71 درصد اعضای هیاتعلمی در رشته مشابه در موسسه مشابه را عنوان کرده و 64 درصد هم تدریس اعضای هیاتعلمی به شیوه مشابه در موسسه مشابه را بیان کردهاند.
استفاده از فناوری در انتخاب شیوه تدریس موثر است
با توجه به اینکه در دوران همهگیری بسیاری از موسسات آموزشی استفاده از فناوری آموزشی و دورههای آنلاین و ترکیبی را افزایش دادند، در این نظرسنجی از استادان پیرامون سطح شایستگی و تجربیات آنها در زمینه فناوری نیز سوال شد تا مشخص شود آیا این موارد بر اولویت آنها در انتخاب کیفیت آموزشی و تجربه تدریس تاثیرگذار است یا خیر. بیشتر اعضای هیاتعلمی (حدود 96 درصد) اعلام کردند که با استفاده از فناوری، پیشرفت و شایستگی بالاتری را بهدست آوردهاند. در پاسخ به این مساله که تجربیات آنها چگونه با فناوریهای خاص بر اولویتهای آنها در انتخاب روش تدریس اثر میگذارد، بیشتر آنها پاسخ دادند که استفاده از فناوری جنبههای مثبت شیوه تدریس را برجستهتر کرده و برخی نیز اعلام کردند فناوری به در دسترستر بودن و انعطافپذیرتر کردن فرآیند یادگیری کمک کرده و درعینحال کارایی استادان را بهبود بخشیده و حجم کاری آنها را کاهش میدهد. اگرچه استادان تا حد زیادی نظر مثبتی در مورد استفاده از فناوری در تدریس دارند، بهنظر نمیرسد تجربیات فناوری تاثیر چشمگیری روی انتخاب شیوه تدریس استادان داشته باشد. در عوض استفاده از فناوری از جهات مختلف صرفنظر از شیوه تدریس رواج بالایی دارد. بخش کوچکی از شرکتکنندگان نیز اعلام کردهاند تجربیات آنها بر انتخاب شیوه تدریسیشان تاثیرگذار خواهد بود. از این میان تجربیات مثبت استادان نسبت به استفاده از فناوری، تمایل آنها را به تدریس دورههای آنلاین افزایش میدهد.
استادان ترجیح میدهند یکسان تدریس کنند
در این نظرسنجی از شرکتکنندگان سوال شده که ترجیح آنها برای کیفیت حین تدریس در طول ترم تحصیلی کدام روش است و اکثریت آنها یعنی 68 درصد اعلام کردند که ترجیح میدهند همه کلاسهای خود را در طول یکترم به یک شیوه یکسان پیش برده و اداره کنند؛ درحالیکه 25 درصد از آنها استفاده از کیفیتهای مختلف تدریس به شیوههای ترکیبی را برای تدریس در اولویت خود قرار میدهند، بهطوریکه برخی کلاسها را بهصورت حضوری، برخی کلاسها را به صورت آنلاین و برخی دیگر را به صورت ترکیبی برگزار کنند. همچنین 18 درصد ترجیح میدهند تمام کلاسها را بهصورت آنلاین برگزار کنند. در این میان، 15 درصد نیز ترجیح میدهند تمام کلاسهای خود را در قالب ترکیبی (حضوری و آنلاین) اجرا کنند.
مهمترین موضوعات توسعه حرفهای از منظر استادان
از منظر استادان موضوعات مختلفی در توسعه حرفهای آنها تاثیرگذار است که مهمترین آنها سه موضوع مهم توسعه حرفهای شامل فراگیری و تعلق دانشجویان (82 درصد)، دسترسی و اقامت (76 درصد)، و ارزیابی و طراحی یادگیری (72 درصد) هستند. علاوهبراین سیستمهای مدیریت یادگیری (69 درصد)، فناوری آموزشی آنلاین (61 درصد)، فناوری آموزشی حضوری (56 درصد)، تحلیلهای یادگیری (55 درصد)، ابزارهای یادگیری تطبیقی (39 درصد)، ابزارهای یادگیری هوش مصنوعی (31 درصد) و فناوریهای واقعیت تعمیمیافته (21 درصد) در ردههای بعدی قرار میگیرند.
اساتید آنلاین بیشتر از فناوریها کمک میگیرند
در قالب یکی از نظرسنجیها، از اعضای هیاتعلمی سوال شده بود که دلیل اولویت خود را برای تدریس به شیوهای خاص بیان کنند و آنها نیز کیفیت آموزشی خود را بیان کردند. آن دسته از استادانی که تدریس آنلاین و دورههای ترکیبی را ترجیح میدادند، تاکید کردند که شیوههای آنلاین و ترکیبی در مقایسه با دورههای حضوری برای استادان و حتی دانشجویان انعطافپذیرتر هستند. آن گروه از اعضای هیاتعلمی که تدریس آنلاین را ترجیح میدهند، آمادگی بیشتری برای حضور در کلاسها داشته و نسبت به سایر استادان با شیوههای تدریس دیگر، بیشتر از فناوریها و طراحیهای آموزشی بهعنوان پشتیبان و کمکی استفاده میکنند. برای گروهی از استادان که کیفیت آموزشی آنلاین یا ترکیبی را ترجیح میدهند، انعطافپذیری برای استادان و دانشجویان نقش مهمی ایفا میکند. اما برخی از عوامل مانند سلامت و ایمنی، در دسترس بودن و برابری شرایط برای استادان و دانشجویان نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. بهطورکلی، تفاوتها در اولویت استادان برای کیفیت شیوه تدریس ممکن است ناشی از اهمیتی باشد که به عوامل ذاتی شیوههای مختلف داده میشود. البته یافتهها نشان میدهد که هیچ کدام از کیفیتهای آموزشی بهطور واحد، بهترین شرایط آموزشی را برای تدریس فراهم نمیکنند. در عوض، هر کدام از این شیوهها مزیتها و چالشهای خاص خودشان را دارند. بیشترین دلیل استادان برای تدریس آنلاین با 79 درصد اقبال، انعطافپذیرتر بودن روش آنلاین برای استادان و دانشجویان است. پس از آن، انعطافپذیرتر بودن شیوه ترکیبی برای دانشجویان با 87 درصد، بیشترین دلیل برای اولویت استادان محسوب میشود.
حمایت آموزشی مهم است اما استادان زمان استفاده از آن را ندارند
در این نظرسنجی از استادان سوال شده که هرچند وقت یکبار از حمایتهای آموزشی ارائه شده از سوی موسسات آموزش عالی استفاده میکنند. بیشتر این استادان اغلب از حمایتها در قالب ابزارها و فناوریها (59 درصد) استفاده میکنند. باوجوداین زمانی که حرف از حمایت آموزشی و فرصتهای شبکهسازی و توسعه فردی به میان میآید استادان اغلب از آنها استفاده نمیکنند. طبق آماری که از این نظرسنجی بهدست آمده هر اندازه فراگیری و تعلق دانشجویان، در دسترس بودن و اقامت و حتی ارزیابی و طراحی یادگیری در موضوع توسعه فردی برای استادان اهمیت دارد و بالاترین درصدها را از آن خود کردهاند، فناوریهای آموزشی از قبیل واقعیت توسعهیافته و ابزارهای یادگیری هوش مصنوعی، ردههای انتهایی را به خود اختصاص دادهاند و استادان به کمترین مقدار از آنها برای پیشبرد توسعه حرفهای خود بهره میبرند. این درحالی است که در یک دهه گذشته فناوریهای نوینی چون هوش مصنوعی رونق بسیاری پیدا کرده اما هنوز استادان و اعضای هیاتعلمی دانشگاهها پذیرش پایینی نسبت به این فناوریها دارند.
ترجیح استفاده استادان از مولفههای مختلف در کلاسهای آنلاین
از 18 مولفهای که برای دورههای آموزشی وجود دارند، استادان مولفههایی را شناسایی و انتخاب کردهاند که ترجیح میدهند بهطور دیجیتال در اختیار دانشجویان قرار دهند. اکثر استادان در این نظرسنجی اعلام کردند که ترجیح میدهند دستکم برخی جنبههای کلاسهای خود را (کمتر از یک درصد) بهصورت دیجیتال هدایت کنند. از 18 مولفه موجود برای دورههای آموزشی، 11 مولفه توسط 50 درصد از اعضای هیاتعلمی برگزیده شدهاند. سه موردی که کمترین انتخاب را داشتند مواردی بودند که تعامل بیشتری داشته و درنتیجه برگزاری آنلاین این دورهها بهمراتب دشوارتر خواهد بود. فعالیتهای گروهی (27 درصد)، تعامل با محتوای تعاملی (مانند واقعیت مجازی و واقعیت توسعهیافته 20 درصد) و معلمان و تدریس خصوصی با 14 درصد در رده پایینترین انتخابها قرار گرفتهاند. بسیاری از استادان در انتخاب مولفهها، نیازها و ترجیحات دانشجویان خود را لحاظ کردهاند. البته برخی کلاسها از چند مولفه تشکیل میشوند.
این مولفهها عبارتند از اسلایدهای نمایشی مانند پاورپوینت، تکالیف درسی، مطالعه ضروری، جزوههای کلاسی، ویدئو شامل یوتیوب و فیلم، ساعات اداری/ جلسه با دانشجویان، سخنرانیهای ضبط شده، یادداشتهای کلاسی و در خلال سخنرانی، آزمونها، مدارک اشتراکی و مشارکتی، راهنمای مطالعه، مباحثهها، امتحانات، فایلهای صوتی شامل پادکستها، موسیقی و کتابهای ضبط شده، فعالیتهای گروهی، مشارکتهای تعاملی با محتوا مانند واقعیت مجازی و آزمایشگاهها، معلمان و تدریس خصوصی و سایر موارد میشوند که به ترتیب بیشترین و کمترین درصد اولویت استفاده در کلاسهای درس را به خود اختصاص میدهند.
10 راهکار برای بهبود کیفیت تدریس استادان
درباره دربرگیری تعلق و طراحی دوره بیشتر بیاموزید. اعضای هیاتعلمی، فراگیری و تعلق دانشجویی، دسترسی و اقامت، ارزیابی و طراحی یادگیری را بهعنوان سه موضوع اصلی توسعه حرفهای موردعلاقه خود شناسایی کردهاند. گزارش افق 2023 EDUCAUSE، شامل نسخه آموزش و یادگیری، بهویژه بخش گرایشها برای اطلاعات بیشتر درمورد آموزش و یادگیری فراگیر و بخش فناوریها و شیوههای کلیدی بهمنظور کسب اطلاعات بیشتر پیرامون تعلق دانشجویان را بررسی کنید. این انجمن همچنین آزمایشگاههای آموزشی را در زمینه معرفی دورههای طراحی برای حمایت از محیطهای یادگیری چندگانه و طراحی محیطهای یادگیری فراگیر و عادلانه ارائه خواهد کرد. مدنظر قرار دادن این راهکارها به حمایت بهتر از تدریس استادان دانشگاهی کمک میکند. استادان در پرسش پیرامون چگونگی حمایت بهتر از شیوههای تدریس آنها، راهکارهایی را برای بهبود عنوان کردهاند:
1 زمان بیشتری را برای مسئولیتهای مربوط به تدریس بهویژه برای طراحی و توسعه دورهها و یادگیری فناوریهای جدیدی چون اختصاص مسئولیت متعادل برای تدریس، ارائه دورههای آزاد، کاهش وظایف اداری و خدماتی، استخدام مربیان کافی و کاهش تعداد جلسات درنظر بگیرید.
2 آموزش بیشتر، فرصتهای توسعه حرفهای و فرصتهایی را برای بحث و همکاری فراهم کنید. همچنین از قبل برای این فرصتها اطلاعرسانی کنید، بهعنوان مثال آموزش متمرکز بر بهترین شیوههای تدریس مرتبط با روشها و استفاده از فناوری، فناوریهای آموزشی، فناوریهای کمکی و تسهیلات، دربرگیری و در دسترس بودن و ارزیابی و طراحی یادگیری.
3 نمونههایی از آموزش موثر و طراحی دوره را بین روشها جمعآوری کنید و آنها را در مکانی متمرکز به اشتراک بگذارید.
4 حمایت بیشتری از کارمندان ارائه دهید و دسترسیها را آسانتر کنید بهویژه برای کسانی که مجبورند از حمایتهایی استفاده کنند که بهطور مستقیم در محیطهای دانشگاهی در دسترس نیست مانند طراحان و متخصصان آموزشی، کتابداران، دستیاران آموزشی و حمایتهای فناورانه.
5 کیفیت حمایتهای فناورانه مانند آموزش بهتر کاربران را بهبود بخشید مانند اطمینان از اینکه پرسنل فنی تخصص کافیای برای پاسخگویی مناسب به سوالات دارند و سرمایهگذاری در حمایت داخلی بهجای برونسپاری.
6 به استادان حق انتخاب بیشتری در روشهای تدریس دهید؛ در عین حال کاری کنید که آنها با توجه به روش انتخابی تدریس، مسئولیتپذیر باقی بمانند.
7 اصطلاحات منسجمتر و واضحتری را در مورد شیوههای آموزشی ارائه و استفاده کنید و انتظارات دانشجویان را برای دروس تدریس شده در هر روش تعیین کنید.
8 فناوری و فضاهای فیزیکی قابل اعتماد، امروزی و سلامت را فراهم کنید.
9 انگیزههای منصفانه و کافی را برای توسعه دوره و تدریس و حمایت مالی بهمنظور آموزش و توسعه حرفهای ارائه دهید.
10 از اعضای کمکی در همان سطح با سایر اعضای هیاتعلمی حمایت کنید.