فرهیختگان: «مردم بچه نمی‌خواهند!» این گفتمان غالبی است که این روزها درمورد جمعیت وجود دارد. این تصور در جامعه به وجود آمده که اگر شاهد افزایش نرخ باروری قابل‌توجه نیستیم، یعنی مردم تمایلی به فرزندآوری ندارند اما مسعود عالمی‌نیسی براساس پژوهش‌های انجام‌شده معتقد است که مشکل از ساختارهاست و دولت باید موانع خودساخته‌اش در حوزه اقتصاد را از بین ببرد.
مسعود عالمی‌نیسی، رئیس موسسه تحقیقات جمعیت و عضو هیات‌علمی دانشگاه علامه طباطبایی راجع به مسیر کنونی می‌گوید: «ستاد ملی جمعیت تاکنون چند جلسه پر از مصوبه برگزار کرده است، ولی روح تمام این مصوبات نشان از استیصال دارد و نه راه‌گشایی، یعنی حرکت رو به جلویی نمی‌بینیم. الان که دوسال از تصویب قانون گذشته، حس‌مان این نیست که مردم این موضوع را پذیرفته‌اند. ممکن است تعداد فرزندآوری کمی بیشتر شده باشد اما به این معنی نیست که راه درست را می‌رویم.»
موضوع جمعیت درحال‌حاضر اقتصادی است یا فرهنگی؟
دبیر ستاد جمعیت و برخی متولیان حوزه جمعیت در کشور معتقدند باید تغییرات فرهنگی در مردم ایجاد شود اما پژوهش‌ها و آمایش‌های این حوزه نتایج متفاوتی را نشان می‌دهند. نظرسنجی‌های مربوط به تعداد فرزند، نشان می‌دهد که ایرانی‌ها به‌طور میانگین تمایل دارند سه فرزند داشته باشند. پس با جامعه‌ای روبه‌رو هستیم که به لحاظ تمایلات درونی، خانواده‌خواه و فرزندخواه است.»
مشکل جامعه‌ای که دوست دارد بچه داشته باشد اما اقدام به فرزندآوری نمی‌کند، کجاست؟
عالمی‌نیسی می‌گوید: «بین مشکلات اقتصادی یک کشور و موانع اقتصادی آن تفاوت وجود دارد. زمانی که کشوری دچار بحران خشکسالی شده یا نیروی انسانی‌اش کم شده می‌توان گفت یک پای اقتصادش لنگ شده است اما ایران این‌طور نیست. از لحاظ کشاورزی، صنعت، تجارت و... ظرفیت زیادی دارد و نمی‌توانیم بگوییم درگیر مشکلات حاد اقتصادی است، بلکه مواردی که در اقتصاد کنونی وجود دارد، مشکلات ایجادشده توسط خود دولت است و موانع خودساخته در اقتصاد داریم.»
ازدواج جوانان به اشتغال و تجارت وابسته است
اشتغال یکی از موضوعات اساسی برای ازدواج است و اشتغال در تجارت، صنعت و کشاورزی ایجاد می‌شود. این کارشناس جمعیت درمورد موانع اشتغال توضیح می‌دهد: «یکی از موانع که در حوزه اشتغال وجود دارد، این است که در دوره تحصیل نمی‌توانیم شاغل باشیم. این موضوع برای دوطرف مشکل‌ساز است، یعنی کارفرما که می‌خواهد از یک نیروی کار جوان استفاده کند باید صبر کند تا فارغ‌التحصیل شود یا پاره‌وقت و بدون بیمه او را جذب کند. این باعث می‌شود توازن عرضه و تقاضای شغل نیز به‌هم بریزد. سویه تغییراتی که باید اتفاق بیفتد به‌جای جامعه باید به‌سمت دولت و مجلس باشد. در موضوعات جمعیتی خطاب باید دولت و مجلس باشد، آن هم نه به این معنی که پول بده یا کار سختی انجام بده، بلکه موانعی که در گلوگاه‌ها داریم باید رفع شود. بسیاری از قوانین جدی ما مربوط به قبل از انقلاب است، مثل قانون تجارت که به سال ۱۳۱۱ برمی‌گردد. سنگ‌بنای تنظیم خانواده در قانون حمایت خانواده آمده و درحال‌حاضر هنوز قانون حمایت خانواده سال ۱۳۵۳ نسخ نشده و در آن قانون دو مورد مهم سن ازدواج و چندهمسری ذکر شده است. مردم تحت‌تاثیر قوانین هستند و از آنها استفاده می‌کنند.»
ساختارهای موجود بر سر راه افزایش جمعیت
مسعود عالم نیسی می‌گوید: «براساس سند آمایش سرزمین سازمان برنامه و بودجه، کشور ۱۵ برابر اراضی که الان درحال استفاده است، ظرفیت استفاده دارد اما به‌دلیل وجود مقررات دست‌وپاگیر در خانه‌های قوطی کبریتی زندگی می‌کنیم. بنابراین ساختاری که توسط قانون ایجاد شده شکلی از رفتار را بازتولید می‌کند که برخلاف اهداف جمعیتی ماست. کار موسسه تحقیقات جمعیت شناساندن این موانع است تا قانون تغییر کند. مسکن، اشتغال، کشاورزی و عرصه‌های مختلف به هم مربوط هستند و موانعی که برسر بزنگا‌ه‌های آن قرار دارند جامعه را تحت‌فشار قرار داده‌اند. همه می‌گویند چرا چنین شده است و مردم و مسئولان همه درحال دویدن هستند تا وضع را بهتر کنند اما نمی‌شود.»
متن کامل گزارش را اینجا بخوانید.