اردیبهشت‌ماه بود که اولین مقام رسمی ایران بعد از توافق ایران و عربستان و از سرگیری دوباره روابط دیپلماتیک وارد عربستان شد. احسان خاندوزی، وزیر اقتصاد با هیاتی اقتصادی وارد جده شد و با هدف شرکت در اجلاس سالانه بانک توسعه اسلامی، با همتای عربستانی خود نیز دیدار داشت. خاندوزی بعد از این سفر، در تشریح دستاوردهای آن گفت: «مذاکراتی که ما با طرف سعودی داشتیم، هم در بحث تجارت و هم در حوزه سرمایه‌گذاری و هم درباره تعاملات بین‌المللی، هر سه‌محور در مذاکرات بنده با وزیر اقتصاد سعودی، مطرح شد.» یک‌ماه بعد نیز بن فرحان، وزیر خارجه عربستان بعد از 8 سال تعلیق روابط، وارد تهران شد و ضمن دیدار با امیر عبداللهیان، از دعوت رسمی پادشاه عربستان از رئیس‌جمهور برای سفر به عربستان خبر داد. حالا قرار است وزیرخارجه ایران اواخر این هفته اولین سفر رسمی خود به عربستان را داشته باشد، سفر امیرعبداللهیان در شرایطی اتفاق می‌افتد که تنها چندماه از انعقاد قرارداد ایران و عربستان گذشته و ضمن بازگشایی سفارت دوکشور این سفر را نیز می‌توان اقدامی مثبت در راستای پیش روی گام‌به‌گام ایران و عربستان در گسترش روابط دیپلماتیک ارزیابی کرد. از طرفی نیز با توجه به اختلافات راهبردی که اخیرا در برخی حوزه‌های اقتصادی و سیاسی با عربستان رخ داده، این سفر حائز اهمیت زیادی است. در ادامه ضمن بررسی اهداف این سفر، به برخی از این اختلافات اشاره، خواهیم کرد.
دستاوردهای سفر اولین مقام رسمی ایران به عربستان
سفر امیرعبداللهیان اگرچه اولین سفر وزیر خارجه ایران به عربستان بعد از 8 سال تعلیق روابط خواهد بود اما پیش از این وزیر اقتصاد در اردیبهشت‌ماه به این کشور سفر کرده بود، این سفر که با هدف شرکت در اجلاس جده با حضور 57 کشور اسلامی، صورت گرفته بود، با توجه به آنکه اولین سفر رسمی یک مقام ایرانی به عربستان آن هم در راس هیاتی اقتصادی اتفاق افتاد از اهمیت قابل‌توجهی برخوردار بوده و نشان از تمایل دوجانبه برای گسترش تعاملات اقتصادی دارد. خاندوزی در رابطه با دستاوردهای این سفر گفت: «قرار شد ظرف سه‌ماه آینده، هیات‌های بخش خصوصی و مدیران عامل شرکت‌های دوکشور، برای رسیدن به توافقات بخش خصوصی، جلسات سازنده‌ای داشته باشند، همچنین قرار شد سرمایه‌گذاری مشترک، در حوزه نفت و گاز و در بخش‌هایی که اقتصاد ایران، توانمندی صادراتی خوبی دارد، ازجمله محصولات دانش‌بنیان اعم از تولیدات حوزه نانوبیوتکنولوژی، دارویی، نیروگاهی، ترانزیت و حمل نقل اقداماتی صورت بگیرد.»
سفر وزیر خارجه مقدمه‌ای بر سفر رئیسی به ریاض
چند روز بعد از انعقاد توافق ایران و عربستان، در اسفند سال گذشته، پادشاه عربستان با ارسال نامه‌ای به رئیس‌جمهور و ضمن استقبال از توافق دوکشور از رئیسی برای سفر به عربستان دعوت کرده بود. خرداد امسال و چند وقت بعد از ارسال این نامه، وزیر خارجه عربستان وارد تهران شد. بن فرحان نیز در جریان سفری که به تهران داشت، از اظهار تمایل مجدد پادشاه عربستان برای سفر رئیسی به ریاض خبر داد. سفر آخرهفته امیرعبداللهیان دوماه بعد از سفر همتای عربستانی‌اش به تهران، علاوه‌براینکه پاسخی به سفر خردادماه بن فرحان به تهران خواهد بود، می‌تواند مقدمه‌ای برای سفر رئیسی به عربستان ارزیابی شود. به‌نظر می‌رسد یکی از اهداف مهم این سفر برنامه‌ریزی و مقدمه‌چینی برای سفر رئیس‌جمهور به عربستان خواهد بود.
فرصت حل اختلافات راهبردی در سفر به ریاض
ضروری است با توجه به بهبود روابط دیپلماتیک، حل‌وفصل اختلافاتی که اخیرا میان ایران و عربستان در برخی حوزه‌های راهبردی صورت گرفته نیز در این سفر مورد توجه قرار بگیرد. اختلافاتی که حل‌وفصل آنها باعث می‌شود روابط دو کشور ضمن گرم‌تر شدن، منافعی نیز برای دوطرف به‌همراه داشته باشد. مطرح شدن دوباره اختلاف میدان گازی آرش و زمزمه‌هایی درباره به‌رسمیت شناخته شدن اسرائیل ازجمله این موارد به‌شمار می‌رود.
1. لزوم حل اختلافات میدان گازی آرش
میدان گازی آرش در قسمت شمال خلیج‌فارس قرار دارد که اختلاف ایران و کویت و عربستان در این منطقه بر سر تعیین حد و مرز دریایی از سال 1960 تاکنون ادامه داشته و به این دلیل امکان بهره‌برداری از این منطقه تا رفع اختلافات وجود نداشته است. فروردین سال گذشته اما عربستان و کویت قراردادی برای توسعه میدان گازی آرش و بهره‌برداری از این منطقه امضا کردند. این قرارداد با واکنش مقامات ایرانی مواجه شد. سخنگوی وزیر خارجه وقت ایران، این توافق را غیرقانونی خواند و اعلام کرد بهره‌برداری از این منطقه باید با هماهنگی سه کشور صورت بگیرد. این قرارداد البته پیش از انعقاد توافق ایران و عربستان و از سرگیری دوباره روابط دیپلماتیک اتفاق افتاد و انتظار می‌رفت بعد از برقراری روابط این اختلافات مورد حل‌وفصل قرار بگیرد اما اوایل مرداد عربستان و کویت ضمن تکرار ادعای خود مبنی‌بر اینکه میدان گازی آرش متعلق به عربستان وکویت است، بر ادامه پروژه‌ای که سال گذشته قرار داد آن را امضا کرده بودند، تاکید کرده و در بیانیه اعلام کردند: «... ایران را به مذاکره درخصوص ترسیم حد شرقی منطقه، براساس قوانین بین‌المللی و اصل حسن همجواری به‌گونه‌ای که ایران یک طرف مذاکره و عربستان و کویت طرف دیگر آن باشد دعوت می‌کنیم.» این اختلافات مرزی اما در شرایطی رخ داده که با توجه به حد و مرزی که براساس قوانین بین‌المللی در سال‌های قبل از انقلاب در این منطقه تعیین‌شده، حدود 40 درصد از منابع میدان گازی آرش در مرزهای ایران قرار می‌گیرد و این اقدام عربستان و کویت را می‌توان نقض تمامیت ارضی ایران دانست که لازم است در چهارچوب سفر وزیر خارجه به عربستان مورد مذاکره و گفت‌وگو قرار بگیرد.
2. عربستان اسرائیل را به‌رسمیت می‌شناسد؟
عربستان در دوران ریاست‌جمهوری ترامپ به‌دنبال عادی‌سازی روابط با اسرائیل بود و پیمان صلح ابراهیم را در این راستا دنبال می‌کرد. بااین‌حال این پیمان اجرایی نشد اما اتفاقی که اخیرا در جریان سفر جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی بایدن به عربستان اتفاق افتاده زمزمه درباره به‌رسمیت شناختن اسرائیل توسط عربستان را مجددا بر سر زبان‌ها انداخته است. با توجه به شرایط سخت بین‌المللی و داخلی که متوجه رژیم‌صهیونیستی است این دولت تلاش دارد برای حفظ موجودیت خود توسط کشورهای مختلف به‌ویژه کشورهای مسلمان که دشمن اصلی این رژیم محسوب می‌شوند به‌رسمیت شناخته شود و به‌نظر می‌رسد عربستان درمورد به‌رسمیت شناخته شدن اسرائیل بی‌رغبت نباشد. اما اعلام رسمی این امر هزینه‌هایی را نیز به دولت سعودی تحمیل خواهد کرد و باعث می‌شود آنها پیش‌شرط‌هایی را به معادله «رسمیت بخشیدن به روابط با اسرائیل» اضافه کنند، به همین دلیل عربستان اعلام کرده: «درصورتی اسرائیل را به‌رسمیت خواهد شناخت که صهیونیست‌ها راهبرد دو دولتی در سرزمین‌های اشغالی و تشکیل کشور فلسطین را بپذیرند.» براساس آنچه رسانه‌های آمریکایی منتشر کرده‌اند، مذاکراتی در این راستا صورت گرفته و عربستان در این رابطه انعطاف نشان داده است. با توجه به این موارد لازم است وزیر خارجه در دیدار خود با مقامات سعودی بار دیگر موضع ایران را درقبال به‌رسمیت شناخته شدن رژیم‌صهیونیستی توسط عربستان مورد اشاره قرار دهد و تاثیرات مخرب این اقدام بر امنیت منطقه را گوشزد کند.