سارا طاهری، خبرنگار:معاونت تحقیقات، فناوری و نوآوری دانشگاه آزاد در سال جدید تلاش دارد حوزه فناوری را به فضایی واقعی برای کار تبدیل کند. وحید ضرغامی، مدیرکل اداره سیاستگذاری و نظارت راهبردی و قائم‌مقام معاونت تحقیقات، فناوری و نوآوری دانشگاه آزاد در گفت‌وگو با «فرهیختگان» می‌گوید مهم‌ترین برنامه‌ای که در سال جدید در این معاونت دنبال می‌شود بحث ایده‌پردازی پلتفرم‌هاست، زیرا در این دانشگاه ظرفیت، تجهیزات و امکانات زیادی وجود دارد که در تمام کشور پراکنده هستند. امکاناتی که باید به‌نحو احسن از آنها استفاده و برایشان برنامه‌ریزی کرد. او با ذکر مثالی می‌گوید در مدل پلتفرمی طرح بذر قرار است یک شبکه مجازی ایجاد شود تا تمام زیرساخت‌ها ازجمله زمین‌ها شناسایی شوند و آنهایی را که قابلیت استفاده در طرح ملی بذر دارند به‌کار گرفته شوند. برندسازی در حوزه محصولات کشاورزی، هوش‌مصنوعی و داده و تامین، تولید و توزیع قطعات صنعتی همان اتفاقی است که در سال جدید در معاونت تحقیقات، فناوری و نوآوری رقم خواهد خورد. مشروح این گفت‌وگو را در ادامه بخوانید.
درحال ایده‌پردازی بحث پلتفرم‌ها هستیم
در سال جدید برای تکمیل فضای فناوری دانشگاه چه برنامه‌ای در معاونت تحقیقات، فناوری و نوآوری دنبال می‌کنید؟
سال جدید در بحث پلتفرم‌ها تمرکز زیادی کرده‌ایم، البته این موضوع هنوز در حد ایده است اما طبق صحبت‌هایی که با دکتر طهرانچی رئیس دانشگاه داشتیم، ایشان نیز بر این موضوع تاکید کرده‌اند، بنابراین درحال ایده‌پردازی بحث پلتفرم‌ها هستیم.
قرار است چه اتفاقی بیفتد؟
ما ظرفیت، تجهیزات و امکانات زیادی در دانشگاه آزاد داریم که در تمام کشور پراکنده هستند. به‌طور مثال زیرساخت‌های کشاورزی زیادی داریم، بنابراین برای اینکه بتوانیم از این زیرساخت‌ها به‌نحو احسن استفاده کنیم باید برنامه‌ریزی داشته باشیم. درواقع به‌جای اینکه کشاورزی سنتی را توسعه دهیم و به‌طور مثال در جایی، محصولی را کاشت و برداشت کنیم، به‌دنبال تولید محصولاتی هستیم که ارزش‌افزوده بالایی داشته باشند و با این استاندارد بتوانیم آنها را در تمام کشور تولید کنیم.
ایجاد یک شبکه مجازی در حوزه بذر
از حوزه کشاورزی گفتید؛ آیا در این حوزه مدل پلتفرم خاصی مدنظرتان است؟
به‌عنوان مثال در مدل پلتفرمی طرح بذر که پیش از این آغاز شده، به‌دنبال ایجاد یک شبکه مجازی هستیم تا تمام زیرساخت‌ها ازجمله زمین‌ها را شناسایی کرده و آنهایی را که قابلیت‌استفاده در طرح ملی بذر دارند به‌کار بگیریم. این ایده درمورد بحث گیاهان دارویی نیز وجود دارد؛ در این حوزه به‌دنبال آن هستیم نقاطی از کشور را که در زمینه گیاهان دارویی قابلیت دارند، شناسایی کنیم و این بحث را از گیاه دارویی تا داروی گیاهی جلو ببریم. درواقع می‌خواهیم در حوزه گیاهان دارویی برند مشخصی را برای دانشگاه آزاد شکل دهیم تا هر تولیدی در حوزه گیاهان دارویی انجام می‌شود با آن برند عرضه شود که به‌طور مثال بعد از یک یا دوسال محصولی با یک برند معروف عرضه شود.
مثلا در محصولات کشاورزی برندی را داریم. «اویلا» کارگاه و کارخانه ندارد، فقط یک نظام استاندارد و یک شبکه تولیدی در اختیار دارد و در تمام کشور محصولاتش را تولید می‌کند. مسئولان این برند، یک محصول را بررسی می‌کنند و اگر آن محصول، استانداردهای کیفی را داشت، برند اویلا را روی آن محصول می‌چسبانند و ما به‌راحتی آن محصول را خریداری و به آن اعتماد می‌کنیم. ما دنبال شکل‌گیری این تیپ از برندها هستیم.
هوش مصنوعی، کشاورزی و سلامت حوزه‌های اصلی برندسازی
در چه حوزه‌هایی قرار است این برندسازی اتفاق بیفتد؟
بحث هوش‌مصنوعی و داده، حوزه محصولات کشاورزی و سلامت است و همچنین تامین، تولید و توزیع قطعات صنعتی سه حوزه‌ای است که روی آن تمرکز کرده‌ایم. بحث تامین، تولید و توزیع قطعات صنعتی یک بحث جدی است؛ واحدهایی در دانشگاه آزاد اسلامی وجود دارند که در این حوزه توانمند هستند. به‌طورمثال واحد سیرجان در بحث قطعه‌سازی توانست با شرکت معدنی و صنعتی گل‌گهر اقداماتی را انجام دهد که ما باید بتوانیم آنها را تکثیر کنیم، از سوی دیگر در دانشگاه آزاد کارگاه و زیرساخت‌های زیادی داریم که درحال خاک خوردن هستند. باید بتوانیم کارها و سفارش‌های بزرگ را از صنعت، دولت و حاکمیت دریافت و آن سفارش‌ها را در شبکه دانشگاه پخش و درنهایت جمع کنیم، یعنی کاری که نهادهایی مثلا در آمریکا انجام می‌دهند. این نهادها یک پروژه بزرگ را می‌گیرند و بین دانشگاه‌ها پخش می‌کنند و پروژه را درنهایت جمع می‌کنند. ما در دوره جدید دانشگاه و در سالی که به نام مهار تورم و رشد تولید نامگذاری شده به‌دنبال همین کار هستیم، یعنی به‌دنبال نهاد شکست کار و جمع کردن کار هستیم. البته بحث در حوزه مهار تورم شاید کارهایی وجود داشته باشد که باید در حوزه حکمرانی اقتصادی کشور رقم بخورد ولی در بحث رشد تولید مهم‌ترین رویکردمان این است که یک‌سری پلتفرم‌های ملی با توجه به شبکه‌ای که دانشگاه دارد شکل دهیم و بتوانیم یک‌سری سفارش‌ها و تولیدات بزرگ براساس امکانات و تجهیزاتی که خودمان در اختیار داریم، رقم بزنیم و در نهایت بتوانیم این همه ظرفیت را در خدمت کشور آوریم. این مهم‌ترین سیاست و برنامه‌ای است که معاونت تحقیقات، فناوری و نوآوری در سال جدید دنبال خواهد کرد و ریاست‌عالی دانشگاه نیز روی همین بحث تاکید دارند.
در حوزه سراهای نوآوری و مراکز رشد چه برنامه‌ای دارید؟ برای ارتقای کارآمدی این سراها در معاونت چه اقداماتی انجام داده‌اید؟
ما یک نظام رتبه‌بندی داریم که این سراها را براساس این نظام ارزیابی می‌کنیم و منافع و دستمزد افرادی که در این سراها و مراکز رشد به‌کار مشغولند، براساس این رتبه‌بندی تعیین می‌شود. به‌طورمثال سرای نوآوری که در رتبه‌بندی توانسته رتبه سطح 1 را به‌خود اختصاص دهد، نشان‌دهنده آن است که مسئولان سرای مذکور زحمات زیادی برای ارتقای فعالیت‌های خود کشیده تا توانسته‌اند آن سرا را به نقطه‌ای سطح 1 برسانند، بنابراین مسئول این سرا از مسئول سرایی که سطح دو یا سه دارند حقوق و مزایای بیشتری را دریافت می‌کند.
درواقع رویکرد جدی‌مان بحث رتبه‌بندی است، زیرا این سیاست همیشه باعث رشد است و هر سرایی در درجه پایین‌تر قرار دارد تلاش دارد تا خود را در مرتبه بالاتر قرار دهد. این رتبه‌بندی مانند لیگ فوتبال است. تیم‌هایی که در لیگ یک قرار دارند تمایل دارند در لیگ برتر قرار بگیرند، بنابراین یک مکانیسم به این شکل در دانشگاه آزاد دنبال خواهیم کرد.
غیر از رتبه‌بندی در سال جدید به‌دنبال آن هستیم که در بحث تامین مالی سراها نیز به آنها کمک کنیم. با مذاکراتی که با معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری انجام شده می‌خواهیم یک‌سری منابع را از نهادهای دولتی و حاکمیتی و هر کسی که بتواند برای توسعه زیرساخت‌های سراها به ما کمک کند، دریافت کنیم. برخی سراهای نوآوری در دانشگاه آزاد الان با کمبودهایی مواجهند که تا حدی باعث شده رشد آنها پایین‌تر باشد و باید بتوانیم فرآیند رشد و شکل‌گیری این سراها را تسهیل کنیم و این یکی از اقداماتی است که در دوره جدید در معاونت تحقیقات و فناوری دنبال خواهد شد.
نیازمند ایجاد فضای کار اشتراکی در سراهای نوآوری هستیم
گفتید برای توسعه زیرساخت‌ها کمبودهایی دارید که قرار است معاونت فناوری و یک‌سری ارگان‌ها کمک کنند. مشخصا سراها چه کمبودهایی دارند؟
به‌طورمثال ما در دانشگاه آزاد ساختمانی داریم که باید در آن فضای کار اشتراکی ایجاد کنیم. این فضا المان‌هایی دارد، مثل میز مشترک، طراحی مشخص، اتاق جلسات و... که باید در آن ساختمان ایجاد شوند تا محیط جذابی برای استارتاپ‌ها در این ساختمان مستقرشده ایجاد کنند تا استارتاپ‌ها بتوانند کار خود را جلو ببرند. همان کاری که در جاهای دیگر انجام شده و یک فرمت جهانی نیز دارد، به‌طور مثال وقتی فضای کار اشتراکی را در کشورهای دیگر بررسی می‌کنید می‌بینید المان‌ها وجود دارند که محیط کار را برای تیم‌ها و استارتاپ‌ها جذاب می‌کنند. اینها الزامات و ویژگی‌هایی دارد که محیط کار به محیط زندگی نیز نزدیک می‌شود و حس راحتی برای تیم‌ها در فضای کار اشتراکی رقم می‌خورد. سراهای ما این فضا را ندارند که این فضا باید ایجاد شود.
کمبودهای دیگری نیز داریم، می‌توانیم برنامه‌هایی را در سراهای نوآوری برای ارتقای نرم‌افزاری استارتاپ‌ها انجام دهیم که نیازمند بودجه هستند. به‌طور مثال نیازمند آموزش‌هایی در حوزه کسب‌وکار یا آموزش حقوقی و بازاریابی و برندینگ هستند که در این تیپ آموزش‌ها با خلأ مواجه هستیم. یعنی آن‌طور که باید و شاید نظام‌مند جلو نرفتیم. مهم‌ترین خلأ نیز، نیاز مالی است که باید بتوانیم آن را تامین کرده تا سراها را به یک استاندارد خوبی برسانیم. اگر این استانداردها را تامین کنیم، محیط کار اشتراکی ما جذاب باشد و برنامه‌های سراهای نوآوری جذاب شوند قطعا تیم‌ها و استارتاپ‌های دانشگاه‌های دولتی نیز تمایل پیدا می‌کنند که بیشتر در زیرساخت‌های ما مستقر شوند و درنهایت منافع مشترک بین دانشگاه و آنها ایجاد شده و ان‌شاءالله تولید و محصولاتی رقم خواهد خورد.
مهم‌ترین رویکردمان کیفی‌سازی فعالیت‌ها است
57 سرای نوآوری در دانشگاه آزاد ایجاد شده‌اند؛ در برنامه امسال چند سرا به تعداد سراهای قبلی اضافه می‌شود؟
نگاه‌مان کمی نیست، یعنی به‌دنبال آن نیستیم که به‌طور مثال 57 سرا را به 100 سرا برسانیم، اما براساس برنامه سند تحول و تعالی دانشگاه آزاد اسلامی تعداد سراها در سال پنجم باید به 100 سرا برسد. مراکز رشد نیز از قبل به‌لحاظ کمی رشد خوبی داشته است و الان مهم‌ترین رویکرد ما کیفی‌سازی فعالیت‌ها است. معاون تحقیقات، فناوری و نوآوری دانشگاه به‌دنبال این است که حوزه فناوری، حوزه‌ای باشد که از حالت شیک بودن خارج شده و واقعی شود. بنابراین مهم‌ترین رویکردمان کیفی‌سازی و واقعی‌سازی فعالیت‌ها است. گاهی نقدهایی می‌شود که نقدهای درستی است؛ برخی می‌گویند این همه سرا و زیرساخت، مراکز رشد و ساختمان در اختیار زیست‌بوم و فعالان فناوری دانشگاه است، اما نهایتا خروجی چقدر است؟ اینها رویکردهایی است که در معاونت تحقیقات به‌صورت جدی دنبال می‌شود تا یک ارزش افزوده اقتصادی خوبی در‌کنار برندسازی که برای دانشگاه اتجام می‌شود رقم بزنیم. این در‌حالی است که این عدد برای ما عدد مطلوبی نیست.
مجوز سراهای ضعیف لغو یا منتقل می‌شود
تکلیف سراهای ضعیف چیست؟ برای ارتقای آنها برنامه‌ای دارید؟
سراها باید پای کار باشند و واحدهایی که زمانی مجوز گرفتند باید بتوانند فعالیت‌های خود را گسترش دهند و در غیر این صورت مجوز آنها لغو خواهد شد. در سال جدید، براساس جمع‌بندی‌ای که سال گذشته در شورای دانش‌بنیان نیز مصوب کردیم مجوز سرایی که عملکرد مطلوبی نداشته و ضعیف باشد لغو شده یا به واحدهایی که در آن حوزه توانمندی دارند منتقل کرده و با واحد مذکور کار نمی‌کنیم. برای تقویت این سراها یک جریان مالی باید در‌کنار کار ما حضور داشته باشد تا بتواند این سراها را پشتیبانی کند. نظام رتبه‌بندی نیز همان‌طور‌که پیش‌تر گفتم به ارتقای این سراها کمک می‌کند.
معاون تحقیقات و نوآوری دانشگاه پیش‌تر از راه‌اندازی پلتفرم بازار در دانشگاه آزاد خبر داده بود، توضیحی درباره این پلتفرم بازار می‌دهید که به‌طور دقیق چیست و به‌طور دقیق چه زمانی فعالیت خود را آغاز می‌کند؟
این نرم‌افزار از ابتدا فعالیت خود را با دانشگاه آغاز نکرده بنابراین هزینه ابتدایی نیز برای دانشگاه نداشته است، بلکه یک‌سری از استارتاپ‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان دانشگاه آزاد برخی پلتفرم‌هایی را توسعه داده‌اند که از برخی جهات و ویژگی‌ها شبیه پلتفرم «با سلام» است. در این پلتفرم‌های استارتاپی دانشگاه؛ شرکت‌های مختلف محصولات خود را با قیمت‌های مشخص بارگذاری کرده و سپس متقاضی نیز بسته به نیاز، محصولات مورد نظر خود را از آن خریداری می‌کند. نکته مهمی که در این پلتفرم وجود دارد، حضور دانشگاه به‌عنوان یکی از بازارهای بالقوه در آن است. برای مثال یکی از شرکت‌های دانش‌بنیانی دانشگاه لامپ‌های ال‌ای‌دی فضای عمومی را تولید می‌کند. در دانشگاه‌ها و فضاهای عمومی دانشگاه‌ها نیز تیر‌برق یا چراغ‌برق وجود دارد که درحال‌حاضر از لامپ‌های رشته‌ای استفاده می‌کنند. لامپ‌های ال‌ای‌دی به نسبت لامپ‌های رشته‌ای مصرف برق بیشتری دارند و هزینه بیشتری را بر واحدها تحمیل می‌کنند. براساس این نیاز واحدها، شرکت تولید‌کننده این نوع لامپ‌ها می‌تواند لامپ‌های دانشگاه را برپایه تفاهمنامه‌ای به واحدهای مختلف بفروشد. برمبنای تفاهمنامه نیز مبلغ فروش محصولات خود را از طریق محل کاهش مصرف انرژی ایجاد‌شده لامپ‌های جایگزین تامین کند تا هزینه خاصی نیز برای دانشگاه ایجاد نشود. اصلی‌ترین ویژگی این پلتفرم، حضور دانشگاه آزاد به‌عنوان اصلی‌ترین متقاضی خریدار برخی از محصولات شرکت‌ها است. دانشگاه می‌تواند در برخی از خریدهای خود این قابلیت را نیز لحاظ کند. برای مثال الان واحدها برای هرخرید خود باید از سه‌جا استعلام قیمت بگیرند و کمترین قیمت را به سازمان مرکزی اعلام کند. پس از این مرحله در یک کمیسیون معاملات تصویب شده و آن زمان دانشگاه یا واحد می‌تواند خرید لازم را انجام دهد. با بارگذاری این پلتفرم می‌توان از آن به‌عنوان یکی از منابع استعلامی سازمان استفاده کرد. بنابراین واحدها می‌توانند برای هرخرید به آن پلتفرم رجوع کنند و اگر بسته به نیاز، تولیدکننده‌ای در بین شرکت‌های حاضر در پلتفرم بود، از آن استعلام شود. اگر قیمت شرکت داخل پلتفرم پایین باشد و به‌نوعی به‌نفع خریدار، خرید از همان شرکت دانش‌بنیان متعلق به دانشگاه داخل پلتفرم انجام می‌شود. زیرساخت پلتفرم بازار تا حدی جلو رفته و آماده شده است، تنها باید یک‌سری هماهنگی کلان آن نیز انجام شود تا به‌صورت رسمی از آن رونمایی شود.
رونمایی از نرم‌افزار بازار در سالگرد تاسیس دانشگاه
به‌نظر شما ممکن است تا 3 ماه ابتدای امسال این رونمایی انجام شود؟
تلاش ما بر این است تا این رونمایی در سالگرد آغاز به کار دانشگاه انجام شود.
آیا امسال نیز مانند سال گذشته رویداد ملی عصر امید در دانشگاه آزاد برگزار می‌شود؟
با جمع‌بندی‌ای که در انتهای سال گذشته انجام شد، مقرر شد تا به‌جای برگزاری یک رویداد متمرکز در تهران، رویدادها به‌صورت حوزه‌ای و در برخی از واحدها برگزار شود. بر این اساس برگزاری هر‌حوزه برعهده یکی از واحدهای مختلف در سطح کشور است. برای مثال حوزه ساخت و تامین قطعات صنعتی برعهده واحد سیرجان قرار گرفته است. به بیان دیگر یک رویداد تخصصی در واحد سیرجان با رویکرد ملی برگزار خواهد شد. در این رویداد تولیدکنندگانی از کل کشور حاضر بوده و شرکت‌های بزرگ صنعتی استان کرمان نیز در کنار این تولیدکنندگان حضور خواهند داشت تا یک ارتباط درست بین شرکت‌ها و اعضای هیات‌علمی دانشگاه و صنایع بزرگ برقرار شود. در‌نتیجه نیز از دل این ارتباط پروژه‌های مهم صنعتی یا بازاری برای فروش محصولات شرکت‌های دانش‌بنیان به تولیدکنندگان بزرگ صنعتی ایجاد شود.
درواقع مانند عصر امید عسلویه می‌شود، این رویداد به‌صورت واحد، واحد برگزار می‌شود؟
بله مانند عصر امید نفت گاز و پتروشیمی که در عسلویه برگزار شد و اولین رویداد امسال نیز در اواخر اردیبهشت‌ماه یا اوایل خرداد در واحد سیرجان برگزار می‌شود.