سعیده کریمی، خبرنگار:کمتر کسی را می‌توان یافت و حتی به‌جرات می‌توان گفت هیچ کس را نمی‌شود یافت که پیاده در معابر شهر تهران قدم زده باشد و هنگام عبور از کنار مخازن جمعآوری پسماند بوی مشمئز‌کننده و شیرابه حاصل از آن آزارش نداده باشد. کمتر جوی آبی را در شهر تهران می‌توان یافت که عاری از پسماند باشد و درمجموع سخت است باور اینکه هر شب شهر تهران کاملا و نظافت و پاکیزه‌سازی به‌صورت درست انجام می‌شود.
چالش‌های ساماندهی حوزه نگهداشت کلانشهر تهران
عدم جمعآوری درست پسماند و رفت و روب نامناسب، عدم شست‌وشوی معابر، انهار، سطوح، مبلمان و المان‌های شهری، عدم وجود برنامه‌ریزی دقیق جهت اجرای فرآیند نظافت و پاکیزه‌سازی، فرسودگی امکانات و تجهیزات تخصصی خدمات شهری، وضعیت نامناسب مخازن مستقر در معابر شهری هم از لحاظ ظاهری و هم عدم تخلیه و شست‌وشوی استاندارد، تهیه دستورالعمل‌های واحد برای مناطق مختلف کلانشهر تهران و عدم وجود مطالعات درست پشتیبان درخصوص الگوی تولید و دفع زباله توسط شهروندان به تفکیک مناطق به‌منظور انتخاب بهترین روش مدیریت در قسمت‌های مختلف، عدم وجود سیستم‌های هوشمند نظارتی بدون دخالت افراد و بسنده کردن به سیستم‌های نیمه‌هوشمند با عملکرد ضعیف، دفع و رهاسازی پسماند در تمام ساعات شبانه‌روز توسط تولیدکنندگان و عدم ثبات در فرهنگ‌سازی برای تعیین زمان‌های مشخص رهاسازی زباله، وجود شبهاتی درخصوص تبانی پیمانکاران خدمات شهری با مدیران شهری و درنتیجه ایجاد مافیای زباله، عدم استفاده از تجهیزات مناسب فردی توسط کارگران خدمات شهری و آموزش ناکافی درخصوص نحوه صحیح انجام فعالیت و درنتیجه پایین آمدن بازدهی و کیفیت علی‌رغم انجام کار تنها بخشی از معضلات و چالش‌های این حوزه است.
ازجمله مشکلاتی که نوروز امسال شهر تهران با آن مواجه شد، آب‌گرفتگی شدید معابر و به‌قول شهروندان غافلگیری شهرداری تهران در زمان بارش باران بود که از دلایل اصلی وقوع این رخداد عدم پاکیزه‌سازی درست کانال‌ها، مسیل‌ها، جوی‌ها و مسیرهای هدایت رواناب‌هاست که باید در طرح بهاره شهرداری تهران‌ـ که هرسال با عناوینی خاص نظیر استقبال از بهار، بهاران خدمت و... برگزار می‌شودـ مورد توجه ویژه قرار می‌گرفت که شواهد نشان داد نظارت درست بر همان قرارداد معمول هم به‌درستی انجام نشده، چه برسد به کار ویژه و آماده‌سازی مناسب شهر برای سال جدید!
قراردادهای همیشه جذاب برای پیمانکاران بخش خصوصی
مگر غیر از این است که شهرداری تهران در قالب قراردادهای نظافت و پاکیزه‌سازی معابر شهری بابت انجام فعالیت‌هایی نظیر رفت و روب معابر شهری، تخلیه و شست‌وشوی مخازن شهری، جمعآوری ضایعات فضای سبز و خاک و نخاله و لجن، شست‌وشوی جداول و گاردریل‌ها، نیوجرسی، نرده‌های ترافیکی، پل‌های فلزی سواره‌رو و هوایی عابر پیاده، ایستگاه‌های اتوبوس، نیمکت‌های مستقر در معابر و خیابان‌ها، تابلوهای ترافیکی، پنل‌های آگهی، میزان زباله جمع‌آوری‌شده و دستمزد کارگران فعال در این بخش ـ که طبق اخبار نقل‌شده از مدیران شهری در رسانه‌ها کمترین تعداد اعلامی بیش از 10 هزار نفر است ـ هرشب به بخش خصوصی هزینه پرداخت می‌کند و پیمانکاران حوزه خدمات شهری ماهیانه مبالغی را بابت انجام این اقدامات دریافت می‌کنند؟ اینکه این مبالغ به چه میزان است موضوع بحث نیست ولی بر کسی پوشیده نیست که مبلغ موردنظر قطعا قابل‌توجه است که فعالیت در حوزه پسماند همیشه برای پیمانکاران بخش خصوصی جذاب بوده و هست.
آیا بخشی از این هزینه‌های پرداختی از محل مالیات‌های دریافتی از شهروندان تامین نمی‌شود پس چرا مردم از عملکرد درست محروم هستند و هیچ‌وقت برخلاف سایر کلانشهرها، تهران را تمیز نمی‌بینیم؟
نظارت کافی نیست یا شهرداری آنالیز درستی از حجم کار ندارد؟
پاسخ به این سوالات شاید کمی مسیر پیدا کردن مشکل را روشن کند. به‌نظر می‌رسد یا شهرداری تهران آنالیز درستی از حجم کار مورد نیاز تهیه نکرده یا نظارت کافی بر نحوه انجام فعالیت وجود ندارد که دلیل اول قابل توجیه نیست و اگر این‌گونه باشد باید فکری به‌حال مدیران شهری و تخصص آنها کرد، اما به‌نظر می‌رسد سهم دلیل دوم بسیار بیشتر است و نظارت بر حسن انجام فعالیت، شاخصی است که باید به‌جد مورد توجه قرار گیرد و در شرایط فعلی ظاهر امر نشان می‌دهد که شهرداری تهران در بخش نظارت کارنامه خوبی ندارد و پیمانکاران نیز ظاهرا به دلایلی که صحت‌وسقم آن مشخص نیست به شهرداری تهران پاسخگویی لازم را ندارند و همیشه بیم بومی شدن ناظران و همراهی با پیمانکاران و چشم‌پوشی از قصور عملکردی در این بخش جزو دغدغه‌های دلسوزان مدیریت شهری بهینه بوده و جالب است طبق آنچه در رسانه‌های فعال در حوزه مدیریت شهری در پایان سال مشاهده کردیم یکی از راهکارهای برون‌رفت در این حوزه بر انعقاد قراردادهای پشتیبان بنا شده که همین امر طبق بررسی‌های صورت‌گرفته توسط کارشناسان و دلایل آنها، خود به‌نوعی تقویت نظام سرمایه‌داری و تحمیل هزینه‌های اضافی بر شهر و حمایت ضمنی از پیمانکاران ناکارآمد حوزه خدمات شهری است که شبهه کوتاهی به‌عمد در مطالبه انجام کار درست و سلامت در فرآیندها را بیش از پیش تقویت می‌کند.
ارتقای وضعیت نظافت تهران بسترساز بهبود وضعیت روانی جامعه
وظیفه شهرداری تهران در موضوع نگهداشت شهر را می‌توان یک وظیفه ملی قلمداد کرد، زیرا کوتاهی در نظافت و پاکیزه‌سازی آن، تصویر نامناسبی از تهران به‌عنوان پایتخت کشور به جهان نشان می‌دهد و درجه شهر را در سطوح بین‌المللی کاهش می‌دهد. یکی از موضوعاتی که همیشه مورد توجه و البته نقد گردشگران خارجی است عدم توجه به نظافت و وضعیت نامناسب بصری شهر تهران از لحاظ مدیریت پسماند است و تا حدود زیادی در این بخش شهرهای اصفهان و مشهد به‌عنوان شهرهای توریست‌پذیر به‌مراتب بهتر از پایتخت عمل کرده‌اند. ارتقای سطح سلامت جامعه، کاهش آلودگی‌های بصری، تقویت امکان جلب همکاری و همراهی مردمی و تقویت حس شهروندی، بهبود وضعیت روانی جامعه با بهره‌مندی شهروندان از محیط زیبا و پاکیزه، ایجاد فضای شهری بیشتر درصورت ساماندهی وضعیت پسماند و زیرساخت‌های جمع آوری، حفظ منابع و کاهش هزینه‌های ناشی از فرسودگی درصورت عملکرد درست و حفظ و نگهداری محیط‌زیست از آثار مثبت بهبود عملکرد در حوزه نظافت و پاکیزه‌سازی شهر است.
راستی یک سوال؛ به‌نظر شما اگر وضعیت نظافت شهر بهبود پیدا کند و زباله به‌صورت مرتب جمعآوری شود، مخازن به‌موقع تخلیه و شست‌وشو شوند، معابر و کانال‌ها و جوی‌ها طبق قرارداد تمیز شوند، زباله داخل باغچه‌ها فراموش نشود و شهروندان به دفع پسماند در ساعت مشخص موظف شوند باز هم شاهد رشد و جولان موش‌های غول‌پیکر پایتخت‌نشین خواهیم بود که مجبور باشیم برای از بین بردن این موجودات زنده هزینه کنیم؟
به‌نظر می‌رسد شهرداری تهران و مدیریت ارشد آن برای بهبود وضعیت، ضروری است این بخش را به‌عنوان ویترین پایتخت اولویت نخست مدیریت شهری قرار داده و زیرمجموعه‌های خود را موظف کند تا زمان حل این معضل از پرداختن به موضوعات دیگر خودداری کنند و به کارگیری مدیران متخصص و باتجربه، تقویت نظارت با رویکرد هوشمندسازی و کاهش دخالت انسانی و عدم امکان دخل و تصرف در اطلاعات ارزیابی‌ها، تعیین و اعمال جریمه‌های سنگین درصورت قصور در انجام کار، استفاده از نیروهای پاکدست با حسن‌شهرت در بخش‌های نظارتی و الزام به ورود جدی نهادهای نظارتی بر ارزیابی نحوه عملکرد کارکنان و پیمانکاران این حوزه و بهره‌گیری از روش‌ها و تجهیزات به روز و استاندارد و کارگران آموزش‌دیده و حمایت از آنان را در دستورکار قرار دهد.