فرهیختگان سفر دو روز پیش رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به ایران و صحبت‌های ردوبدل شده بین او و مقامات ایران، واکنش‌های بسیاری داشت؛ برخی مواضع گروسی را مثبت قلمداد داد کرده و برخی دیگر معتقدند گروسی همان گروسی است. در این باره با ابوالفضل بازرگان، کارشناس مسائل بین‌الملل به گفت‌وگو پرداختیم که در ادامه می‌خوانید.
با توجه به گفته‌های مقامات ایران، گویا ایران به‌صورت داوطلبانه به آژانس اجازه می‌دهد تا فعالیت‌های راستی‌آزمایی و نظارت بیشتر را اجرا کند. روش اجرای آن طی یک نشست فنی که به‌زودی در تهران برگزار می‌شود، میان دو طرف مورد توافق قرار خواهد گرفت. این نظارت‌های بیشتر، معنی فراپادمانی نمی‌دهد؟
دیروز سخنگوی سازمان انرژی اتمی، بهروز کمالوندی گفت ما دسترسی دوربین جدید ندادیم. یا درمورد دیگری که آقای اسلامی چند روز گذشته توضیح داد و گفت ما به‌خاطر بدعهدی طرف مقابل یک‌سری محدودیت‌ها اضافه کرده‌ایم. با توجه به این دو صحبت، به نظر می‌رسد چیزی که ایران روی آن توافق کرده این است که قسمتی از محدودیت‌‌هایی که قبلا اعمال کرده را، الان برداشته است. با این تعبیر، مقامات ایران می‌گویند که ما دسترسی را اضافه نکردیم و بر همین اساس گویا قرار است آن دوربین‌هایی که قبلا قطع شده بود دوباره وصل شود.
الان پیش‌بینی شما این است که گروسی بعد از خروج از ایران ممکن است تغییر موضع دهد؟
ممکن است. هر مقام سیاسی برای خوراک افکار عمومی مخاطب خودش صحبت می‌کند و لزوما شاید متن علنی منتشر نشود. این مساله در بسیاری از قراردادها بین دولت‌ها و نهادها دیده شده است؛ به‌طوری‌که وقتی متن علنی و مشترک منتشر نمی‌شود، هر طرف با توجه به اهدافی که دارد صحبت می‌کند. یعنی ممکن است آقای گروسی برای اینکه سفر خود را بیش از حد موفقیت‌آمیز جلوه دهد، بعد از خروج از ایران بگوید ما دسترسی و نظارت بیشتر بر نیروگاه‌های ایران دریافت کردیم. از طرف دیگر مقامات داخلی ایران برای اینکه تحت انتقاد قرار نگیرند ممکن است صحبت گروسی را تکذیب کنند.
نکته دیگری که وجود دارد این است که آقای اسلامی در این زمینه تمهیداتی داشتند و نشست مشترکی ترتیب دادند تا با گروسی حرف‌هایشان را یکی کنند، در دوره‌های قبل زمان آقای آمانو این رویه وجود نداشت. اما متاسفانه حتی بعد از این اتفاق بارها شده که گروسی حرف دیگری زده و مقامات ایرانی حرف دیگری زدند.
برخی از کارشناسان می‌گفتند بند 3 بیانیه با آن چیزی که سازمان انرژی اتمی در سایت ترجمه کرده تفاوت دارد. در این باره نظرتان چیست؟
من در این باره نمی‌توانم اظهارنظر تخصصی کنم چون بیانیه را تطبیق ندادم. ولی چیزی که به نظر می‌رسد با توجه به صحبت‌های آقای اسلامی این است که ما توافق کردیم قسمتی از فعالیت‌ها مانند بازدیدها اضافه شود. این یعنی ما خارج از عرف چیزی اضافه نکردیم و این یک روال عادی بوده است و با توجه به اینکه بدعهدی طرف مقابل درقبال برجام هنوز تمام نشده است شاید این سوال پیش بیاید که چرا ما محدودیت‌های بازرسی برای آژانس را کاهش دادیم؟ پاسخ این سوال مجال بیشتری می‌طلبد.
این روندی که سازمان انرژی اتمی ایران درپیش گرفته فکر می‌کنید چه کمکی به احیای برجام بکند؟
من فکر نمی‌کنم کمکی به برجام بکند. به‌خاطر اینکه الان آنقدر شرایط نظام بین‌الملل و ایران، خواسته‌ها و شروط طرفین برجام پیچیده شده است که برجام خیلی موضوعیت ندارد، نه برای ایران نه برای طرف مقابل. آنها روی مباحثی مانند پهپادهای ایران در جنگ روسیه و ایران خیلی مانور می‌دهند، مساله پادمان‌ها قبل از اجرای برجام بوده، خیلی از مسائل حقوق‌بشری را مطرح می‌کنند، با همه این اوصاف آنقدر شرایط پیچیده شده که به نظر نمی‌رسد خیلی توجه‌ها روی برجام باشد. من بیشتر احتمال می‌دهم این اقدامات اخیر ایران و آژانس با جلسه شورای حکام امروز ارتباط داشته باشد.
درمورد محتوای بیانیه منتشر شده، برداشت‌تان چیست؟ به نفع مردم است یا به ضرر؟
بستگی دارد با چه نگاهی ببینیم. اگر با نگاه لیبرالیستی به این موضوع نگاه کنیم، این بیانیه به نفع مردم ایران است که ما همکاریمان را با سازمان‌های بین‌المللی افزایش بدهیم. ولی اگر بخواهیم با نگاه رئالیستی به قضیه نگاه کنیم، آژانس سوءاستفاده‌های خودش را بارها به ما ثابت کرده و اطلاعات ما را بارها به اسرائیل داده است و طرف‌های غربی هنوز هم تعهد خودشان را انجام ندادند، درحالی‌که ما همیشه حسن‌نیت داشتیم. در شش ماه اخیر و اعتراضات در ایران، غرب از عاملان ناآرامی ایران حمایت کرد.
نکته دیگری ندارید؟
من فکر می‌کنم تصمیم اخیر سازمان انرژی اتمی برای جلوگیری از بحرانی شدن سیاست خارجی است اما درست پیش نمی‌رود. اگر نگران بحرانی شدن سیاست خارجی هستند، باید ابزار بازدارندگی افزایش پیدا کند. سیگنال ضعیفی در چند ماه اخیر در سیاست خارجی ایران منتشر شده که به ضرر ایران است. با افزایش قدرت بازدارندگی می‌شود این سیگنال ضعیف را کاهش داد. این نگاه رئالیستی است و می‌تواند مخالفانی هم داشته باشد.